بسیج عمومی علیه طالبان

محمدامین خرمی- روزنامه‌نگار

وقوع وقایع در افغانستان طی روزها و هفته‌های اخیر، گویی روی دور تند است؛ شهرها و روستاها شب‌هنگام به‌دست نیروهای طالبان می‌افتند و روز بعد نیروهای امنیتی آنها را پس می‌گیرند. مذاکرات در جریان است اما خبری از صلح نیست؛ درگیری‌ها در جنوب، مرکز و شمال کشور تشدید شده است و نیروهای خارجی گروه گروه از افغانستان خارج می‌شوند. رئیس‌جمهور به همراه رئیس شورای‌عالی صلح به آمریکا رفته تا از جو بایدن طلب کمک کند و حالا مردم از ترس جان‌شان، بار دیگر علیه طالبان سلاح به‌دست گرفته‌اند.
برای نیروهای طالبان، بهار فصل حمله است. حملات موسوم به حملات بهاره طالبان طی 2دهه جنگ و درگیری در این کشور همیشه وجود داشته است. حتی توافق صلح با آمریکا و آغاز مذاکرات میان سران این گروه با دولت افغانستان هم باعث نشده که آنها دست از حملات بهاره خود بر دارند. مساعد بودن هوا برای تحرکات نظامی طالبان در فصل بهار، یکی از دلایل شدت گرفتن حملات این گروه در 3‌ماه نخست سال است.
50روز، 50حمله، 50شهر؛ این خلاصه وقایع اخیر افغانستان است. این گروه طی هفته‌های اخیر به‌شدت بر دامنه حملات خود افزوده و با انجام یک‌سری عملیات هماهنگ موفق شده دست‌کم 50شهر دیگر را به فهرست شهرهای تحت کنترل خود اضافه کند. عمده حملات در نیمه شمالی افغانستان متمرکز بوده است؛ منطقه‌ای که طالبان در گذشته کمتر بر آن کنترل داشت. ولایت‌های فاریاب، تخار، بغلان، قندوز و بلخ مرکز عملیات بهاره طالبان طی هفته‌های اخیر بوده است.اغلب حملات طالبان شب‌هنگام و با غافلگیری‌ نیروهای امنیتی انجام می‌شود. روز بعد با ورود نیروهای کمکی و نیروهای ویژه، اغلب کنترل شهرها و روستاهای سقوط کرده از دست طالبان خارج می‌شوند؛ اما در برخی نقاط حضور نیروهای طالبان پرشمار و حساب شده است. در این مناطق، باید شهرها و روستاهایی که سقوط کرده‌ا‌ند را دیگر به‌عنوان بخشی از منطقه تحت تسلط طالبان دسته‌بندی کرد. گستره وسیع حملات طالبان در مناطق مختلف افغانستان، امکان تمرکز نیروهای دولتی برای دفع حملات آنها را سخت کرده است. غیر از این، نیروهای ارتش و پلیس افغانستان اغلب در شهرهای مختلف در گروه‌های 50تا 100نفره در پایگاه‌های خود مستقر هستند و حملات طالبان اغلب با تعداد نیرویی در حدود 3برابر نیروهای دولتی انجام می‌شود.
طی روزهای اخیر شهرها و روستاهای زیادی در درگیری‌ها میان نیروهای طالبان و نیروهای دولتی دست به‌دست شده‌اند. هفته گذشته سقوط گذرگاه مرزی شیرخان در ولایت قندوز در مرز میان افغانستان و تاجیکستان خبرساز شد. نیروهای دولتی هنوز عملیاتی برای آزادسازی این گذرگاه انجام نداده‌اند. 134نیروی مستقر در این گذرگاه استراتژیک پس از درگیری با نیروهای طالبان، مجبور به عقب نشینی شدند. این نیروها به ناچار برای نجات جان‌شان وارد خاک تاجیکستان شدند.هفته گذشته، کنترل شهر دوشی در ولایت بغلان نیز به‌دست نیروهای طالبان افتاد. این شهر یکی از نقاط استراتژیکی به شمار می‌رود که طی هفته‌های اخیر به‌دست طالبان افتاد؛ چرا که محل عبور یکی از جاده‌های اصلی متصل‌کننده پایتخت به مناطق شمالی افغانستان است. سقوط دوشی زنگ خطر را برای دولت اشرف غنی به صدا در آورد و غنی طی فرامینی تغییرات عمده در سطح فرماندهی نیروهای امنیتی و ارتش ایجاد کرد. در چارچوب این تغییرات، ژنرال بسم‌الله محمدی، معروف به بسم‌الله خان به‌عنوان سرپرست وزارت دفاع و ژنرال عبدالستار میرزکوال به‌عنوان سرپرست وزارت امور داخله معرفی شدند. تلویزیون طلوع افغانستان دیروز گزارش داد که نیروهای دولتی موفق شده‌اند با پس زدن نیروهای طالبان، بار دیگر کنترل شهر استراتژیک دوشی را به‌دست بگیرند.

دعوت به بسیج مردمی
اوضاع امنیتی در افغانستان زمانی بحرانی‌تر شد که نیروهای طالبان که در اطراف شهر مزارشریف با نیروهای دولتی درگیر بودند، به پشت دروازه‌های شهر رسیدند. آنها با دروازه‌های ورودی مزارشریف عکس یادگاری گرفتند و عکس‌های خود را بلافاصله در شبکه‌های اجتماعی منتشر کردند. هرچند حدود 2ساعت بعد نیروهای ویژه وارد منطقه شدند و نیروهای طالبان را پس زدند اما این اتفاق، نگرانی مردم را به‌دنبال داشت. حمله طالبان به مزارشریف یادآور یورش نیروهای این گروه به این شهر در سال 1377است. مزار شریف، بزرگ‌ترین شهر در شمال افغانستان و مرکز ولایت بلخ است. نیروهای طالبان 23سال قبل، این شهر را تصرف کردند تا بر حدود 90درصد از خاک افغانستان کنترل پیدا کنند.
همزمان با این وقایع، اشرف غنی در کابل در نشستی اضطراری با فرماندهان سابق گروه‌های جهادی افغانستان که اکنون بسیاری از آنها در پست‌های دولتی مشغول هستند، خواستار تشکیل یک جبهه متحد علیه طالبان شد. غنی از آنها خواست نیروهای خود را مسلح کنند تا در کنار نیروهای ارتش و پلیس برای حفظ امنیت شهرها وارد عمل شوند. ژنرال بسم‌الله خان هم مردم را به بسیج ملی برای مبارزه با طالبان دعوت کرد و قول داد تمام امکانات نظامی دولت را در اختیار بسیج مردمی قرار دهد.
در پی دعوت دولت به بسیج مردمی، عطامحمد نور، رهبر حزب جمعیت اسلامی افغانستان، با بسیج و تسلیح هواداران این حزب به ولایت بلخ و شهر مزارشریف رفت. محمد محقق، رئیس حزب وحدت اسلامی هم به ولایت سرپل رفت تا هواداران حزبش را برای دفاع از شهرها و مقابله با طالبان بسیج کند. اسماعیل خان در هرات نیروهایش را سازماندهی مجدد کرد و ژنرال دوستم، رهبر جنبش ملی اسلامی افغانستان، در ولایت جوزجان حدود 5هزار نفر از نیروهایش را برای مقابله با طالبان آماده کرد. دیگر سران گروه‌های جهادی ازجمله احمد مسعود، فرزند احمد شاه مسعود نیز به موج بسیج مردمی علیه طالبان پیوسته‌اند.

ادامه بحران امنیتی
وضعیت امنیتی افغانستان از سال گذشته بحرانی بوده است. طی این مدت، موج تازه ترورهای هدفمند و بمب‌گذاری‌ها روزنامه‌نگاران، فعالان سیاسی و مدنی و فعالان حقوق زنان را در پایتخت و برخی از نقاط دیگر مورد هدف قرار داده است. توافق امضا شده میان آمریکا و طالبان برای پایان دادن به 2دهه جنگ و خروج نیروهای خارجی، نه‌تنها به آتش‌بس منجر نشد، بلکه فضا را برای تشدید حملات طالبان علیه نیروهای دولتی افغان مساعد کرد. موج تازه حمله به شهرها و روستاها اما نشان داده که عملکرد مجموعه نیروهای امنیتی افغانستان با تردیدهای جدی روبه‌رو است؛ وضعیتی که می‌تواند با کامل شدن روند خروج نیروهای آمریکایی و نیروهای ناتو از افغانستان تا شهریور ماه، بحرانی‌تر هم شود.این وضعیت، اشرف غنی و عبدالله عبدالله، رئیس شورای‌عالی صلح را راهی آمریکا کرد. به‌نظر می‌رسد هدف اصلی این سفر، تغییر در تصمیم جو بایدن برای خروج نیروهای آمریکایی بوده است. پاسخ اما قابل حدس بود؛ رئیس‌جمهور آمریکا ضمن تأکید بر ضرورت اجرای برنامه خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، گفت که کشورش همچنان به حمایت از مردم افغانستان متعهد است. فارغ از تعارفات دیپلماتیک، می‌توان گفت که بایدن تکلیف را مشخص کرده است؛ قرار نیست تغییری در برنامه خروج نیروها اتفاق بیفتد. جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید هم در یک کنفرانس مطبوعاتی پیش از دیدار غنی و بایدن گفت: رئیس‌جمهور آمریکا «اعتقاد اساسی» به خروج سربازان این کشور از افغانستان پس از ۲۰ سال دارد.جو بایدن در عین حال از ادامه کمک مالی آمریکا به افغانستان گفت. دولت او در سال‌جاری میلادی 3میلیارد دلار بودجه برای کمک به نیروهای امنیتی افغانستان  اختصاص داده است. او گفت که  برای سال 2022هم بیش از ۳.۳  میلیارد دلار درخواست کرده است.  طبق اعلام کاخ‌سفید، آمریکا از  سال ۲۰۰۲، یعنی زمان حمله به ا فغانستان، تاکنون حدود ۸۸  میلیارد دلار کمک نظامی، ۳۶  میلیارد دلار کمک غیرنظامی و حدود ۳.۹ میلیارد دلار هم کمک بشردوستانه به افغانستان کرده است.

افزایش  مناطق تحت کنترل طالبان

آمریکا 2دهه قبل حکومت طالبان را ساقط کرد اما هرگز نتوانست این گروه و نیروهای وفادار به آن را نابود کند؛ نتیجه آن شد که افغانستان به صحنه یک جنگ فرسایشی تبدیل شد. نیروهای طالبان از همان ابتدا در عملیات‌های غیرمنظم، به نیروهای خارجی حمله می‌کردند اما از زمانی که توانستند با سازماندهی خود، مناطقی را تحت کنترل درآورند، بار دیگر به یک پای معادلات افغانستان تبدیل شدند. از همان زمان، میزان تسلط آنها بر خاک افغانستان اهمیت پیدا کرد. طی سال‌های اخیر اما با قدرت گرفتن طالبان و توسعه مناطق تحت کنترل آنها، این مسئله اهمیت دوچندان پیدا کرد. منابع مختلفی در افغانستان و در غرب، مناطق تحت کنترل طالبان را رصد می‌کنند. سخنگوی طالبان هفته گذشته مدعی شد که از نیمه اردیبهشت با شدت گرفتن حملات، این گروه موفق شده 104شهرستان دیگر را تصرف کند و میزان مناطق تحت کنترل خود را به 165شهرستان برساند. افغانستان به 471شهرستان تقسیم می‌شود. با فرض درست بودن این ادعا، اکنون 35درصد از خاک افغانستان تحت کنترل طالبان است. باقی مناطق یا تحت کنترل دولت است یا درگیری بر سر آنها در جریان است. ادامه عملیات نیروهای دولتی برای آزادسازی مناطق تحت کنترل طالبان، طی روزها و هفته‌های آینده می‌تواند بار دیگر این نسبت را تغییر دهد.