گزارش
گزارش همشهری از اعتراض درمانگران اعتیاد نسبت به مرجعیت یافتن داروخانه‌ها در توزیع داروهای ترک اعتیاد و پاسخ سازمان غذا و دارو
پشت پرده تغییر چرخه توزیع داروهای ترک اعتیاد
نیما شایان- خبر‌نگار
جمعیت یک‌میلیونی معتادانی که زیرنظر 8هزار مرکز درمان سوءمصرف موادمخدر در کشور قرار دارند، به‌تازگی با بخشنامه جدید سازمان غذا و دارو درباره حذف مرجع دولتی توزیع داروهای مخدر و واگذاری توزیع این داروها به داروخانه‌ها مواجه شدند. در ابتدا این برداشت از بخشنامه سازمان غذا و دارو ایجاد شده بود که از این پس معتادان برای تهیه داروی موردنیاز خود باید به داروخانه‌ها مراجعه کنند. این موضوع با واکنش ستاد مبارزه با موادمخدر مواجه شد؛ به‌طوری‌که معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر در نامه‌ای به رئیس سازمان غذا و دارو، توزیع و عرضه داروهای تحت کنترل را توسط داروخانه‌ها خلاف قانون دانست و خواستار لغو سریع این ابلاغیه شد. علاوه بر واکنش ستاد مبارزه با موادمخدر، به‌تازگی جمعی از درمانگران حوزه اعتیاد با تجمع مقابل سازمان غذا و دارو، مخالفت خود را با تبعات واگذاری و توزیع داروهای آگونیست مخدر به داروخانه‌ها اعلام کردند.
پای سالانه 600میلیارد تومان سود در میان است؟
محمدرضا جلالی، فعال صنفی و درمانگر سوءمصرف موادمخدر در گفت‌وگو با همشهری، در تشریح دلایل مخالفت درمانگران اعتیاد با بخشنامه جدید سازمان غذا و دارو، می‌گوید: «به‌نظر ما هیچ فلسفه‌ای جز منفعت‌های مالی برای تغییر مرجع توزیع داروهای تحت کنترل ویژه معتادان وجود ندارد. سالانه حداقل 600میلیارد تومان سود قانونی از محل فروش این داروها عاید فروشنده می‌شود؛ چون تفاوت 20تا 30درصدی بین قیمت پخش و فروش وجود دارد؛ بنابراین با تغییر مرجع توزیع‌کننده از معاونت غذا و داروی دانشگاه‌ها به داروخانه‌ها، این سود 600میلیارد تومانی از جیب بیت‌المال درآمده و به جیب داروخانه‌ها می‌رود.»
او توضیح داد: «دلیل دیگر مخالفت ما با بخشنامه جدید سازمان غذا و دارو این است که داروخانه‌ها و پخش‌کننده‌ها براساس منفعت خود با شرکت‌های تولیدکننده‌ای که بیشتر به آنها امتیاز می‌دهند، وارد تعامل می‌شوند تا سود بیشتری ببرند. این خطر که داروخانه‌ها به جای ترجیح بیمار و درمانگر، اولویت را به شرایط و سود خود بدهند نیز وجود دارد. از این جهت ممکن است تولیدکننده‌هایی که داروی باکیفیت‌تر تولید می‌کنند، به‌خاطر سودجویی داروخانه‌ها به حاشیه بروند و در درمان بیمار نیز اختلال ایجاد شود.»
هشدار درباره خیز اعتیاد داروخانه‌ای
«اعتیاد داروخانه‌ای» مورد دیگری است که این درمانگر سوءمصرف موادمخدر از آن به‌عنوان یکی از عوارض توزیع داروهای تحت کنترل ویژه معتادان توسط داروخانه‌ها نام می‌برد و در این‌باره می‌گوید: «این داروها خاص هستند. شما هم‌اکنون متادون را در مطب یا داروخانه نمی‌بینید. اگر این داروها در قفسه‌های داروخانه و در کنار بروفن و استامینوفن قرار گیرد، تابوی ذهنی نسبت به مصرف متادون و... هم شکسته می‌شود و در ادامه شاهد افزایش تقاضا و مصرف آنها و گسترش اعتیادهای دارویی خواهیم بود.»
هشدار جلالی درباره بروز اعتیاد داروخانه‌ای ناشی از توزیع داروهای تحت کنترل مخدردار در حالی است که مسئولان وزارت بهداشت ادعا می‌کنند که این داروها قرار است در یک مسیر قابل ردیابی به‌دست معتادان برسد و جلوی نشتی داروها به بازار آزاد گرفته شود. اما این فعال صنف درمانگران سوءمصرف موادمخدر گفت: «مگر قرار نبود دارویی مانند ریتالین فقط با نسخه فوق‌تخصص روانپزشک و با تشکیل پرونده عرضه شود، پس چرا ریتالین در بازار آزاد وجود دارد؟ ترامادول هم همین وضع را دارد. وقتی برای یک دارو تقاضا ایجاد می‌شود، راه‌های دور زدن قانون هم پیدا خواهد شد. بیماری را درنظر بگیرید که دچار درد مزمن و سخت است و استامینوفن و دیکلوفناک دیگر برای تسکین او جواب نمی‌دهد. این بیمار حاضر است پول بیشتری پرداخت کند تا متادون بگیرد. او تا‌کنون مصرف‌کننده نبوده، ولی وقتی زمینه افزایش تقاضا ایجاد می‌شود، مصرف‌کننده خواهد شد.»
مجتبی غالبی، رئیس کانون سراسری درمانگران اعتیاد کشور هم یکی از منتقدان طرح «واگذاری داروهای مخدر به داروخانه‌ها» است، او در این‌باره به ایسنا گفته: «بیمارانی که قصد ترک اعتیاد دارند درصورتی جذب مراکز ترک اعتیاد می‌شوند که طی روند درمانی، دارو به آنها ارائه و از خدمات مشاوره‌ای، رفتاری و آزمایش‌ها نیز بهره‌مند شوند؛ حال اگر این داروها در دسترس داروخانه‌ها قرار گیرد، بیمار با مراجعه به داروخانه‌ها یا مراکز غیرقانونی و قاچاق، دارو را دریافت می‌کند و به مراکز مراجعه‌ای نمی‌کند؛ درنتیجه روند درمانی آموزش‌های رفتاری و مشاوره‌ای او تکمیل نخواهد شد، انگیزه مراجعه مددجویان کاهش می‌یابد، ارتباط درمانی درمانگر با بیمار خدشه‌دار می‌شود و کمیت و کیفیت درمان اعتیاد نیز کاهش می‌یابد.»
تا قبل از بخشنامه جدید توزیع و عرضه داروهای تحت کنترل توسط داروخانه‌ها، روال توزیع داروهای مورد مصرف معتادان اینگونه بوده که معاونت‌های غذا و داروی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی مرجع توزیع این داروها بوده و مراکز درمان سوءمصرف موادمخدر با مراجعه به آنجا نسبت به دریافت سهمیه دارویی خود اقدام می‌کردند و معتادان نیز داروی مصرفی‌شان را از مراکز MMT (مراکز درمان سوءمصرف موادمخدر) می‌گرفتند. براساس گفته‌های مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو، تغییری که براساس بخشنامه جدید رخ می‌دهد، هیچ اتفاق جدیدی برای معتادان در زمینه شیوه تهیه داروی موردنیازشان ایجاد نمی‌کند، بلکه صرفا مراکز درمان سوءمصرف موادمخدر به جای مراجعه به معاونت‌های غذا و داروی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی، برای دریافت دارو به داروخانه‌های منتخب مراجعه خواهند کرد.
واکنش سازمان غذا و دارو
حیدر محمدی، مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو در واکنش به انتقادهای ستاد مبارزه با مواد مخدر و درمانگران اعتیاد نسبت به بخشنامه توزیع و عرضه داروهای تحت کنترل توسط داروخانه‌ها به همشهری گفت: «یک سوءتفاهم در این زمینه به‌وجود آمده است. در آیین‌نامه ابلاغی مربوط به توزیع داروهای آگونیست، عنوان توزیع و عرضه داروهای تحت کنترل، داروخانه‌ها ذکر شده است. ستاد مبارزه با موادمخدر تأکید داشت که سازمان غذا و دارو اعلام کند که منظور از عرضه این نیست که معتاد برای تهیه دارو به داروخانه برود. ما هم بر همین نظر هستیم و برنامه‌ای که درنظر گرفته شده این است که معتادان همچنان با مراجعه به مراکز درمان سوءمصرف موادمخدر (MMT) نسبت به تهیه دارو اقدام کنند؛ بنابراین بنای بخشنامه جدید سازمان غذا و دارو این نیست که معتادان شخصا به داروخانه‌ها مراجعه کنند.»
3دلیل برای واگذاری توزیع داروهای مخدر به داروخانه‌ها
محمدی در پاسخ به این سؤال که تغییر مرجع توزیع داروهای تحت کنترل مورد مصرف معتادان چه مزیت‌هایی ایجاد می‌کند، به 3موضوع شفافیت، حمایت از بخش خصوصی و تقویت وجه نظارتی بر فرایند توزیع این داروها اشاره کرد و گفت: «هم‌اکنون که مسئولیت توزیع این داروها برعهده معاونت غذا و داروی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی قرار دارد، مجری و ناظر یکی است، اما وقتی داروخانه‌ها مجری توزیع شوند، معاونت غذا و داروی دانشگاه‌ها می‌توانند به‌عنوان نهاد ناظر ایفای نقش کنند؛ ضمن اینکه هم‌اکنون به‌دلیل اینکه معاونت‌های غذا و داروی دانشگاه‌ها بخش دولتی هستند، ثبت در سامانه تی‌تک و دریافت کد IRC انجام نمی‌شود، اما وقتی توزیع دارو به داروخانه‌ها سپرده شود، شفافیت در حوزه توزیع ارتقا پیدا خواهد کرد؛ به این ترتیب که وقتی دارو در سامانه دی‌تک ثبت شود، به‌راحتی می‌توان مسیری که دارو از شرکت پخش تا داروخانه و سپس مراکز MMT و در نهایت دریافت توسط بیمار معتاد را طی می‌کند، مشاهده و ردیابی کرد و به این ترتیب از نشت دارو هم جلوگیری می‌شود. ضمن اینکه سپردن توزیع داروهای تحت کنترل مورد استفاده معتادان به داروخانه‌ها به نوعی کاهش تصدی‌گری دولتی و حمایت از بخش خصوصی محسوب می‌شود.»
داروخانه‌های منتخب باید چه شرایطی داشته باشند؟
با وجود اینکه این بخشنامه سر و صدای زیادی برپا کرده و به محل مناقشه بین ستاد مبارز با موادمخدر، سازمان غذا و دارو و درمانگران اعتیاد تبدیل شده است، اما هنوز زمان اجرای آن مشخص نیست؛ به‌طوری‌که مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو تأکید می‌کند: «نمی‌توان یک‌دفعه این طرح را اجرا کرد. ابتدا باید زیرساخت‌های اجرایی شدن این موضوع فراهم شده و روند توزیع دارو به‌تدریج از سازمان غذا و دارو به داروخانه‌ها منتقل شود؛ بنابراین قرار است نقش معاونت غذا و داروی دانشگاه‌ها در زمینه توزیع این داروها به‌تدریج کم شود و قطع یکباره این کار امکانپذیر نیست. هم‌اکنون همچنان این داروهای تحت کنترل توسط معاونت‌های غذا و داروی دانشگاه‌ها توزیع می‌شود و قرار است مکانیسم توزیع به‌تدریج به داروخانه‌های حائز شرایط منتقل شود. در حال حاضر حتی داروخانه‌های منتخب برای توزیع این داروها هنوز تعیین نشده‌اند.»
