تفاهم تهران-پکن چگونه و چرا تصویب شد؟

 امضای سند جامع همکاری ایران و چین بمب خبری بود که روز هفتم فروردین به‌صدا درآمد و در کسری از ثانیه به تاپ خبر رسانه‌های داخلی و خارجی بدل شد. خبری که اعلام رسمی آن از سوی مقامات کشور اعم از دولتمردان و چهره‌های سیاسی و امنیتی کشور یکی پس از دیگری از عزم جدی تهران برای همکاری 25ساله با پکن خبر می‌داد. خبر‌های امضای تفاهمنامه، تشریح چند و چون امضای این سند بدون اشاره به جزئیات آن که فعلا به درخواست طرف چینی قید محرمانه خورده است، یکی بعد از دیگری بر حجم و سرعت انتشار خبر توافق 25ساله با چین می‌دمید و واکنش‌ها به این قرارداد از سوی منتقدان آن در شبکه‌های ارتباط جمعی با برچسب‌هایی چون توافقنامه 25ساله؛ چین، ترکمانچین و... دست به‌دست می‌شد و همچنان نیز محل بحث و جدل‌های مجازی موافقان و مخالفانش در فضای مجازی است. اگرچه عمده واکنش مخالفان و منتقدان این سند، همکاری با چین را به بلعیدن منافع کشور طرف قرارداد او تعبیر و توصیف می‌کنند اما به‌جز ایران 14کشور دیگر در منطقه خاورمیانه نیز با چین توافق رسمی مشارکت دوجانبه دارند. از این شمار سطح روابط دوجانبه چین با 5کشور ایران، عربستان سعودی، امارات، مصر و الجزایر به‌عنوان «مشارکت جامع راهبردی» تعریف شده است. به هر روی بحث بر سر چرایی تفاهمنامه 25ساله تهران و پکن چنان در شبکه‌های اجتماعی داغ شد که کمتر از 72ساعت پس از آن محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در یکی از شبکه‌های اجتماعی در جمع 8هزار نفری موافقان و مخالفان آن حاضر شد و بی‌پرده از ضرورت تدوین و امضای آن از سوی وزارت‌خارجه و نگاه مثبت دولت به آن گفت. دفاعیه‌ای که سبب شد موجی از نارضایتی‌ها به واسطه دفاع ظریف فروکش کند و مخاطب او نسبت به ضرورت چنین تفاهمنامه‌ای و اثرات آن بر سیاست خارجی ایران قانع شود؛ هرچند که توضیحات او به کام برخی مخالفان داخلی و خارج‌نشین این تفاهمنامه خوش نیامد. دفاع ظریف از حضور علی لاریجانی در راس تیمی که مذاکرات مربوط به این سند همکاری را پیش می‌برد و تأکید بر اینکه حتی معرف لاریجانی به چینی‌ها خودش بوده سبب شد نگاه منتقدانه برخی که این سند را تصمیم حاکمیتی و ورای رضایت دولت می‌دانستند و حتی موازی‌کاری با دولت تعبیرش می‌کردند تعدیل شود.

سند همکاری 25ساله تهران-چین؛ از دیروز تا امروز
نخستین گام‌ها برای تدوین سند جامع همکاری ایران و چین قریب به 5سال پیش -سوم بهمن‌ماه94- در دیدار شی‌جین پینگ، رئیس‌جمهوری خلق چین و مقام معظم رهبری در تهران کلید خورد؛ دیداری که 15روز قبل از تصویب برجام صورت گرفت. بحث تدوین این سند چراغ‌خاموش و مسکوت مانده بود تا اینکه با حکم مقام معظم رهبری، علی لاریجانی رئیس وقت مجلس و دبیر سابق شورای‌عالی امنیت ملی مسئول تدوین این سند شد و در همین راستا هم لاریجانی در راس هیأتی متشکل از روسای وقت کمیسیون‌های انرژی، برنامه و بودجه، اقتصادی و صنایع و معادن و وزرای اقتصاد، امورخارجه و نفت، دوم اسفندماه سال97 راهی پکن شد و در شهریور98 پیش‌نویس ایرانی این سند توسط ظریف و در سفری مجدد به پکن تحویل طرف چینی شد. فروردین99 طرف چینی نظرات خود را درباره پیش‌نویس اعلام کرد و در نهایت خردادماه متن پیشنهادی مورد رایزنی شده تیم ویژه به سرپرستی لاریجانی به هیأت دولت ارجاع داده شد و سوم تیر99 هیأت دولت با ارائه نقطه‌نظراتی مجوز را برای پیگیری این سند ارائه کرد. شهریور99 دومین پیش‌نویس ایرانی به طرف چینی تحویل داده شد و درنهایت 19مهر99 با سفر ظریف به چین تبادل نظرهای نهایی در این‌باره انجام شد. سفر لاریجانی و ظریف در فاصله زمانی 6ماهه به پکن اگرچه با عنوان رسمی انجام شد اما چون دستاوردی از این سفر رسما رسانه‌ای نشد، 5‌ماه بعد از این سفر، محمود احمدی‌نژاد، رئیس دولت‌های نهم و دهم در خبری به ظاهر افشاگرانه توجه رسانه‌ها را به این سند جلب کرد. افشاگری متظاهرانه او در حالی بود که عنوان سند همکاری 25ساله تهران-پکن پیش‌تر در دیدار رئیس‌جمهور چین با رهبر معظم انقلاب و عنوان سفر لاریجانی به پکن رسما اعلام شده بود. به‌هرحال بحث همکاری درازمدت ایران و چین از تابستان99 مورد توجه رسانه‌ها و صاحب‌نظران سیاسی قرار گرفته و موج مخالفت‌ها با آن ذره‌ذره عیان‌تر و آشکار‌تر شد. تا اینکه با امضای رسمی این تفاهمنامه در هفته گذشته مجددا در ابعاد وسیع‌تری در شبکه‌های اجتماعی بروز و ظهور یافت.

مدافعان سند 25ساله چه می‌گویند؟
مدافعان سند که عمدتا از دولتمردان هستند و از وزیر امور خارجه و زیرمجموعه‌اش در این وزارتخانه گرفته تا وزرای اقتصادی دولت و رئیس دفتر رئیس‌جمهور را شامل می‌شود و در سوی دیگر میدان سیاستمداران شناخته‌شده‌ای چون کمال خرازی و علی لاریجانی که البته به حکم مقام معظم رهبری مسئول پیش‌برد مذاکرات آن طی 2سال گذشته بوده‌اند بر این باورند که این برنامه یک توافق راهبردی برای تعیین چارچوب کلان همکاری تدوین‌شده و شامل اعداد و ارقام مورد بحث نیست و زمان ورود به مرحله اجرا باید در قالب قراردادهایی مجزا دیده شود و برایشان ضمانت اجرایی تضمین شود. آنها معتقدند در روزگاری که تحریم‌های آمریکا علیه ایران در راستای اعمال استراتژی فشار حداکثری به بیشترین میزان خود رسیده‌ و منجر به بحران اقتصادی در ایران شده‌است، توافق بلندمدت با چین راه نجاتی برای ایران در برابر تحریم فزاینده اقتصادی به‌شمار می‌رود و می‌تواند منجر به ناکامی سیاست فشار حداکثری آمریکا به‌منظور تسلیم ایران باشد.

مخالفان چرا نگرانند؟
برخی منتقدان این حرکت را چرخش نظام جمهوری اسلامی به سمت شرق می‌دانند و درحالی‌که موافقانش آن را نشانه ورود ایران به بازی قوانین بین‌المللی. برخی دیگر از منتقدان با استناد به اصل77 قانون اساسی این تفاهمنامه را  نیازمند تصویب توسط مجلس می‌دانند. امضای این سند اگرچه قریب به 4سال طول کشیده است و رفت‌وآمدهای بسیاری میان تهران و پکن داشته اما وقتی که زمان رونمایی آن رسیده است انتقاد برخی نمایندگان مجلس اصولگرای یازدهم را بلند کرده است و برخی‌شان نسبت به محرمانه‌ماندن جزئیاتش ابراز نگرانی کرده‌اند. برخی نیز معتقدند که پکن همواره به‌دنبال منفعت خودش است و هرجا که ببیند ممکن است منافعش صدمه ببیند، پا پس می‌کشد. در همین راستا هم هست که از نظر آنها چین تحریم‌های آمریکا را هیچ‌گاه برای ایران نقض نمی‌کند، همانطور که پس از تحریم‌های اخیر، چین بیش از 90درصد از خرید نفتش از ایران را کاهش داده یا پروژه‌های نفتی‌اش را در ایران بدون اینکه به پایان برساند، رها کرده و رفته‌است.