هم سایه هم باشیم

خدیجه نوروزی_روزنامه نگار

90درصد شهروندان تهرانی آپارتمان نشین هستند. از این‌رو با توجه به اهمیت سبک زندگی آپارتمان‌نشینی در تهران، نیازها و خواسته‌های شهروندان، چالش‌های حـوزە مسکن در تهران، قوانین و مقررات این حـوزه و به‌طور کلی بهبود زندگی آپارتمان‌نشینان باتوجه به ابعاد مختلف حــوزە آپارتمان‌‌نشینی در تهران، طرح ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی از سوی شهرداری تهران تدوین و تلاش شده با ارائــه و اجرای برنامه‌های گوناگون ازجمله برنامه‌های سیاستی، ترویجی، آموزشی و تولید محتوا، به ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی در شهر تهران کمک کند. متین رمضان‌خواه، معاون توسعه مهارت‌های شهروندی اداره کل آموزش‌های شهروندی شهرداری تهران در گفت‌وگو با همشهری در مورد برنامه‌ها و فعالیت‌های در حال انجام این حوزه می‌گوید:


تدوین تاریخ شفاهی
نبود سند منسجم به‌عنوان تاریخ حوزه فرهنگ آپارتمان‌نشینی ما را بر آن داشت تا تاریخ شفاهی رشد آپارتمان‌نشینی را مورد مطالعه قرار دهیم. البته در یکی از جلدهای نظامنامه ملی راه و ساختمان که توسط وزارت مسکن تدوین شده اشاره کوتاهی شده است. عموما هم اسنادی که در حوزه آپارتمان‌نشینی تولید شده اسنادی هستند که به ساختمان‌سازی‌ توجه کرده‌اند نه فرهنگ آپارتمان‌نشینی. از این‌رو برآن شدیم تاریخ شفاهی رشد آپارتمان‌نشینی را بررسی کنیم. ما چندین برهه تاریخ رشد آپارتمان‌نشینی را داشتیم. به‌عنوان مثال قبل از انقلاب و در دوره سازندگی و در دهه70، ما با رشد جدی شهرها و ساخت‌وسازها مواجه بودیم. به همین‌خاطر یکی از نکات جدی که مدنظر داشتیم این بود که بتوانیم از خلال گفت‌وگو‌گرفتن با مدیران، صاحب‌نظران و استادان دانشگاه، یعنی کسانی که حافظه تاریخی حوزه آپارتمانی هستند، تاریخ شفاهی را جمع‌آوری کنیم. هم‌اکنون ما در حال تدوین تاریخ شفاهی آپارتمان‌نشینی و فرهنگ آن به‌صورت عمومی در ایران و به‌صورت خاص در تهران هستیم.

شروع تحقیقات علمی
با بررسی‌هایی که در ایران صورت گرفت ما دیدیم که چه در حوزه وزارت کشور و چه در حوزه شهرداری تهران هرگز فرهنگ آپارتمان‌نشینی به‌عنوان یک موضوع کلیدی مورد تأکید و توجه برنامه‌ریزان در نهادهای دولتی، همچنین در سازمان شهرداری قرار نگرفته است. لذا ما حدودا 18‌ماه قبل تیم علمی متشکل از جامعه‌شناسان، روان‌شناسان، شهرسازان، معماران و متخصصان حوزه برنامه‌ریزی شهری، محیط و پسماند را روی تحقیق در این حوزه متمرکز کردیم. حدودا یک تیم 28نفره با هدایت شورای 12نفره از استادان دانشگاه و مسئولان‌امر شروع به فعالیت کردند. این تیم علمی شروع به بررسی تجارب جهانی در راستای حوزه آپارتمان‌نشینی کرد. بررسی‌ها نشان داد در این حوزه نه سند سیاستی خاصی تدوین شده و نه تحقیقات گسترده‌ای روی آن به‌صورت خاص در جامعه شهرسازان و معماران و جامعه‌شناسان صورت گرفته است.

طبقه‌بندی و موضوع
ما تهران را بر حسب 5آیتم تحصیلات زنان، سطح وضعیت اقتصادی محلات، میزان دسترسی و برخورداری به امکانات شهری، الگوی ترکیب سن و شیوه زیست طبقه‌بندی کردیم و بر حسب آنها 3موضوع «قوانین و حریم خصوصی»، «همسایگی و مشارکت» و «محیط‌زیست و پسماند» را مدنظر قرار دادیم. مجتمع‌های تهران را نیز به 5مجتمع‌ بزرگ مقیاس، برخودار، نسبتا برخوردار، متوسط و کم‌برخوردار تقسیم‌بندی کردیم. برای هر مدل 3موضوع در بالا گفته‌شده را مدنظر قرار دادیم و برای کل این کار بر حسب آیتم‌های مطرح‌شده سندهای سیاستی بالادستی توسط تیم علمی ایجاد کردیم. همچنین برای مجتمع‌هایی مانند اصناف، فروشگاه‌های بزرگ و خوابگاه‌هایی مانند پادگان‌ها که الگویی از زیست در کنار هم را تجربه می‌کنند و تعدادشان هم در شهر تهران فراگیر است سندهای راهبردی سیاستی خاص خود را به‌صورت جداگانه آماده کردیم.

حریم خصوصی و قوانین 
عموما وقتی در مورد آپارتمان‌نشینی و طرح‌های مشارکتی در شهر صحبت می‌شود تأکید بر این است که افراد را با یکدیگر هماهنگ کنیم. ولی در پروژه آپارتمان‌نشینی تأکید ما بر این بوده که با ذات شهرنشینی، نه‌تنها مقابله نکنیم بلکه همان الگو را دنبال کنیم و پیش ببریم. در الگوی زیست شهری افراد به‌دنبال حفظ بخش مناسبی از فردگرایی در محیط شهری هستند و می‌خواهند روی ارتباطات خود کنترل داشته باشند و خود تعیین‌کننده شبکه ارتباطی و نوع زیست‌شان باشند. فضای آپارتمانی در زیست شهر هم به‌شدت این نکته را دامن می‌زند. ما نیز با آگاهی از این موضوع تلاش کردیم به ذات شهر و خصوصیات شهر از همه جوانب احترام بگذاریم و به آن حمله‌ای نکنیم. اینگونه، پذیرش مردم هم بیشتر خواهد بود و همراه ما خواهند شد. بنابراین بحث حریم خصوصی و قوانین یکی از مهم‌ترین نکاتی بوده که ما در پروژه آپارتمان‌نشینی به‌عنوان یکی از محورهای اصلی مدنظر قرار دادیم.

همسایگی و مشارکت
در چنین فضایی، بیشتر به‌دنبال این بودیم بتوانیم محفل‌ها و فضاهایی را تقویت کنیم که سرمایه‌های اجتماعی را تقویت می‌کنند. به همین‌خاطر الگوی مشارکت و اعتماد، الگوی دومی بوده که مدنظر ما قرار گرفته و در الگوی مشارکت و اعتماد به‌دنبال این موضوع بودیم که بتوانیم از طریق ایجادکردن مجموعه‌ای از بسترها حتی فضاهای شهری مانند لابی‌ها و تعریف‌کردن پروژه‌های محلی در شهر و برگزارکردن فستیوال‌ها یا نامگذاری‌هایی مانند هفته همسایگی و رفاقت، در فضای محلات و ساختمان فضایی برای شناخت، اعتماد و همدلی بیشتر از طریق الگوی سرمایه اجتماعی و همبستگی اجتماعی ایجاد کنیم.

محیط‌زیست و پسماند
موضوع محیط‌زیست و حوزه پسماند از یک رو به‌دلیل اهمیت خاصی که برای کلانشهری چون تهران دارد و نیز دستاوردهایی که دارد مورد توجه ما قرار گرفت. ارتقای آگاهی شهروندان و بسترسازی برای تغییر رفتار در حوزه کاهش و مدیریت پسماند بسیار برای ما اهمیت داشت. تأکید ما روی جامعه‌پذیر‌کردن گروه‌های مختلف است و کودکان و نوجوانان یکی از گروه‌های اصلی ما هستند، چراکه این الگوها و رفتارها می‌تواند کمک کند تا الگوها را یاد بگیرند و به‌عنوان یک سبک زندگی در درون‌شان نهادینه شود.

اقدامات پویش ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی
اقدامات پویش ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی در 4بخش سیاستی، مدیریت دانش و نظرسنجی، تبلیغی- رسانه‌ای، ترویجی و تسهیل‌گری دنبال می‌شود و تمام اقدامات برای پایدارسازی این طرح در دستور کار است و ما مدل‌سازی‌ تغییر رفتار را مدنظر قرار داده‌ایم.

نظرسنجی
براساس سرشماری 1395 بیش از 85درصد شهروندان تهرانی آپارتمان‌نشین هستند. اما برای اینکه بتوانیم مجددا اطلاعات دقیقی درخصوص مسائل و مشکلات آپارتمان داشته باشیم تصمیم گرفتیم در شهریور امسال در قالب پرسشنامه‌ای از شهروندان تهرانی نظرسنجی به عمل آوریم. ما مسائل و مشکلات آپارتمانی شهر تهران را براساس 5نوع دسته‌بندی گفته‌شده احصا کردیم و سیاست‌هایی را بر مبنای آن در دستور کار قرار دادیم. 2133نفر جامعه آماری این نظرسنجی بود که از افراد بالای 18سال گرفته شد.

تبلیغات و اطلاع‌رسانی
در بخش تبلیغات و اطلاع‌رسانی ما 5حوزه را درگیر کردیم. نخستین مورد، تشکیل ستاد خبری است که مسئولیت دارد مجموعه خوبی از گزارش‌ها و یادداشت‌هایی را در حوزه فرهنگ آپارتمان‌نشینی از صاحب‌نظران و گروه‌های مختلف جمع‌آوری کند. یک بخش هم، تبلیغات محیطی است که در راستای هر سه موضوع مطرح‌شده برای 3دسته شهروند آگاه، عمومی و مسئول، در حال فعالیت هستیم. چنانچه شما در فضای شهری می‌بینید تبلیغات حوزه ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی با عنوان «هم سایه هم» در حال دنبال‌شدن است. حوزه سوم تبلیغات ما فضای مجازی است که از این بستر بهره گرفتیم تا شعارها، پیام‌ها و اطلاعاتی را که می‌خواهیم با شهروندان در میان بگذاریم.

ترویج‌گری
برای اینکه بتوانیم تغییر رفتار داشته باشیم 2سطح از کار را برای محلات تعریف کردیم. از هر منطقه یک محله را انتخاب کردیم که فرآیند کار ترویج‌گری در آن انجام شود. هر محله‌ای موظف است دو پروژه در راستای طرح محیط‌زیست و پسماند، 2پروژه در راستای همسایگی و مشارکت و 2پروژه در راستای حریم خصوصی و قوانین انجام دهد. به‌علاوه هر محله یک کارویژه دارد که در یکی از این سه حوزه گفته‌شده تعریف می‌شود. ورود به اجتماع و شناسایی محله، اطلاع‌رسانی گسترده، تشکیل شبکه افراد داوطلب، تعیین تمامی رویدادهایی که قرار است در یک سال آینده در راستای فرهنگ آپارتمان‌نشینی انجام شود و بررسی و تأیید آن با همکاری نهادهای محله‌ای و مشارکت شهروندان، اجرای رویدادها و پایش و ارزشیابی، فرآیندی است که در پروژه‌های ترویج‌گری داریم.

تسهیل‌گری
در پروژه‌های تسهیل‌گری ما به‌دنبال تغییر رفتار پایدار هستیم که کنشگری و راهبری اصلی آن توسط تیم ستاد مرکزی (دبیرخانه مرکزی) انجام خواهد شد که این پروژه در 8شهرک دنبال می‌شود. علت انتخاب شهرک هم این است که بتوانیم میزان جابه‌جایی پسماند شهرک را رصد کنیم. همچنین می‌توانیم در شهرک‌ها سازه‌های تبلیغی نصب کرده و کل شهرک را درگیر این فضا کنیم. شناخت محدوده اختصاصی فعالیت، جلسات خاص با مدیران، نیازسنجی مشارکتی، تشکیل یک گروه در هر محدوده، طراحی و اجرای 3رویداد یا اقدام، پایش و ارزشیابی مشارکتی از فعالیت تیم‌ها در بحث تسهیل‌گری است.