قدرت‌نمایی کشورهای عربی مقابل ترکیه

سیاوش فلاح پور_روزنامه نگار

محمد بن‌زاید، ولیعهد ابوظبی چهارشنبه هفته گذشته در سفری کوتاه عازم قاهره، پایتخت مصر شد و با عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور این کشور ملاقات کرد. به نوشته خبرگزاری رویترز مهم‌ترین دستاورد این سفر، اعلام پیوستن امارات به «مجمع گاز شرق مدیترانه» به‌عنوان عضو ناظر بوده است. رئیس‌جمهور مصر روز گذشته در یک نشست خبری با اشاره به این مسئله گفت: بدون شک وزنه حضور امارات به افزایش منافع مجمع گاز و تقویت همکاری‌های میان کشورهای عضو این پیمان کمک خواهد کرد. تمام اینها در حالی است که امارات هیچ‌گونه مرز ساحلی با دریای مدیترانه نداشته و البته بازیگر مهمی هم در بازار بین‌المللی گاز به‌شمار نمی‌رود. اهمیت مجمع گاز شرق مدیترانه در چیست و چرا کشوری با ویژگی‌های امارات به آن پیوسته است؟

مجمع گاز: پل استراتژیک اسرائیل
مجمع گاز شرق مدیترانه (EGF) در اوایل سال2019 با مشارکت کشورهای مصر، قبرس، یونان، اردن، فلسطین و ایتالیا به همراه رژیم صهیونیستی تاسیس شد. هدف از تشکیل این مجمع، راه‌اندازی بازار منطقه‌ای برای گاز، تقویت روابط تجاری میان اعضا و تنظیم مناسبات عرضه و تقاضا عنوان شده است. مقر این مجمع در شهر قاهره است و تا‌کنون علاوه بر وزرای انرژی کشورهای عضو، نمایندگان اتحادیه اروپا، صندوق بین‌المللی پول و شرکت‌های توتال، انی، نوفتک و اکسون نیز در نشست‌های آن حضور داشته‌اند. روشن است که تاسیس این مجمع با روند اکتشاف منابع گاز در شرق دریای مدیترانه بی‌ارتباط نیست؛ منابعی که گفته می‌شود طی دهه‌های آینده نقش مهمی در تامین نیازهای انرژی جهان خواهد داشت. اما بسیاری از رسانه‌ها و تحلیلگران این مجمع را بخشی از نبرد میان آمریکا و اروپا علیه روسیه بر سر آینده بازارهای انرژی دانسته و در واقع آن را فاقد هویتی مستقل می‌دانند. شبکه الجزیره در گزارش خود با اشاره به این موضوع می‌نویسد: آمریکا و اروپا، تشکیل ائتلافی جدید به رهبری اسرائیل برای نقش‌آفرینی در بازارهای گاز را عاملی مهم در مهار روسیه به‌شمار می‌آورند. ازجمله موانع موجود در این مسیر، انزوای منطقه‌ای اسرائیل و عدم‌همکاری اقتصادی کشورهای منطقه با این رژیم است. بر این اساس می‌توان گفت حضور اسرائیل در کنار کشورهای عربی عضو مجمع گاز مدیترانه، مقدمه روند عادی‌سازی‌ روابط این رژیم با دولت‌های عربی، ازجمله امارات بوده است؛ مقدمه‌ای که البته در سال2019 چندان مورد توجه رسانه‌ها قرار نگرفت.
حسن نافعه، استاد علوم سیاسی دانشگاه قاهره نیز ائتلاف کشورهای عربی و اروپایی با اسرائیل را در حقیقت پوششی برای ورود این رژیم به بازارهای انرژی به‌شمار آورده است. او می‌نویسد: تقویت روابط همه‌جانبه قاهره با تل‌آویو پس از کودتای سال2014، بیانگر اهمیت مصر در چشم‌انداز آمریکا-اروپا-اسرائیل در آینده بازارهای انرژی است؛ چراکه این کشور می‌تواند با چشم‌پوشی از حقوق تاریخی خود به پلی استراتژیک برای اسرائیل تبدیل شود. تمام اینها در حالی است که اسرائیل با استفاده از حمایت‌های بین‌المللی و قدرت خود، حقوق کشورهای عربی در میادین گازی شرق مدیترانه را زیر پا گذاشته است. 

ترکیه؛ مهم‌ترین مانع
در میان کشورهای عربی یا اروپایی مشرف به سواحل شرق دریای مدیترانه، هیچ نیروی تأثیرگذاری مقابل اسرائیل یافت نمی‌شود؛ چراکه این کشورها یا مانند مصر و یونان، هم‌پیمانان رژیم صهیونیستی بوده یا مانند لبنان و سوریه، توان چندانی برای رویارویی با سیاست‌های گازی اسرائیل ندارند. اما در این میان، ترکیه کشوری است که می‌تواند تمام معادلات مذکور را تغییر دهد. ترکیه از یک‌سو چشم‌انداز آمریکا و اروپا برای آینده بازار انرژی را در تعارض با منافع خود ارزیابی کرده و از سوی دیگر، توانایی مقابله با این سیاست‌ها را نیز دارد. شاید بهترین نشانه از این واقعیت، تنش‌های اخیر میان ترکیه و اتحادیه اروپا بر سر حفاری در مدیترانه باشد؛ تنش‌هایی که براساس آن تحریم‌های بی‌سابقه‌ای علیه ترکیه وضع شده است.
کشورهای اروپایی با محوریت فرانسه از ترکیه می‌خواهند در جریان کشف و استخراج منابع گاز از مرز دریایی خود خارج نشود اما درمقابل، ترکیه با استناد به حضور آزادانه و بدون محدودیت اسرائیل در این منطقه، حاضر به پذیرش درخواست‌های طرف مقابل نیست. رجب طیب اردوغان، سیاست‌های اتحادیه اروپا در زمینه منابع انرژی در شرق مدیترانه را «توطئه‌ای برای تاراج ثروت ملت‌های منطقه» توصیف کرده است. تمام اینها در حالی است که موقعیت ترکیه نسبت به روسیه تغییر کرده و این کشور همچون گذشته، پایگاه ناتو برای مقابله با روس‌ها به‌شمار نمی‌آید. روزنامه العربی الجدید در این‌باره می‌نویسد: افزایش همکاری‌های میان روسیه و ترکیه در سال‌های اخیر، نگرانی‌ها درباره شکست راهبرد غرب در حوزه انرژی را دوچندان کرده است. حالا با این مقدمات شاید بتوان درک بهتری از حضور تامل‌برانگیز امارات (مهم‌ترین رقیب منطقه‌ای ترکیه) در مجمع کشورهای شرق مدیترانه داشت. علی باقر، پژوهشگر سیاسی ترکیه، پیش از این در مقاله‌ای که در مرکز پژوهش‌های شبکه الجزیره منتشر شد، مجمع گاز مدیترانه را کانون فشار منطقه‌ای و بین‌المللی علیه ترکیه طی سال‌های آینده توصیف کرده است.