لپ‌تاپ‌های قدیمی را زنده کنید
راز بقا
خشایار مریدپور:
در سال جدید و با بالا رفتن نرخ دلار، خرید قطعات سخت‌افزاری کامپیوتر و لپ‌تاپ‌های جدید سخت‌تر از همیشه شده است. هرچند همیشه کسانی را می‌توان پیدا کرد که بدون محدودیت مالی تنها به دنبال بهترین عملکرد و جدیدترین سخت‌افزارها هستند، اما واقعیت این است که با قیمت‌های جدید نوسازی یا ارتقاء سیستم‌های قدیمی برای بسیاری از ما دشوار و توجیه‌ناپذیر است. خبر خوب آن که بدون نیاز به پرداخت هزینه چندین میلیون تومانی برای یک لپ‌تاپ جدید هم میتوانید در کنار ارتقاء سرعت و عملکرد لپ‌تاپ یا سیستم خود تا دو سال دیگر به خوبی از آنها استفاده کنید.
نکته اصلی در این بین حافظه دائمی یا هارددیسک سیستم شما است که معمولا ضعیف‌ترین حلقه زنجیر سیستم از نظر عملکرد است و تنها با جایگزینی آن با یک حافظه حالت جامد متوجه توان بالقوه سخت‌افزار سیستم خود می‌شوید. واقعیت این است که پردازنده‌های Corei7 اینتل حدود یک دهه است که تغییر چندانی نداشته اند و لپ‌تاپ‌های تولیدی چندسال پیش هم از پردازنده‌های گرافیکی قدرتمند و بین 4 تا 8 گیگابایت حافظه رم برخوردارند. کندترین قطعه در اکثر این سیستم‌ها همان هارددیسک‌های متعارف است که از نظر سرعت و پهنای باند اصلا با سایر قسمتهای سیستم قابل قیاس نیستند و باعث افت کلی عملکرد می‌شوند. همچنین در بیشتر لپتاپها هارددیسک و حافظه رم تنها قسمتهای قابل تعویض هستند و برای دستیابی به عملکرد بهتر راه دیگری جز ارتقاء این قطعات ندارید. در ادامه نگاهی داریم به مزایای استفاده از حافظه حالت جامد یا SSD برای لپتاپها و چند حالت مختلف ارتقای لپ‌تاپ‌های قدیمی که با بودجه‌های متفاوت و البته محدود سازگار باشد، با ما همراه باشید.
چرا SSD؟
هرچند پیش از این هم بارها به مبحث حافظه‌های حالت جامد یا SSD و تفاوت آنها با هارددیسک‌ها یا HDD ها پرداخته‌ایم، اما باز مرور مختصری بر کل این موضوع خواهیم داشت. حافظه‌های SSD مثل هارددیسک‌ها حافظه دائمی هستند و تنها تفاوت آنها با هارددیسک‌ها در ساختار آنها است. هارددیسک‌ها که بیش از شش دهه حاکم بلامنازع بازار حافظه‌های دائمی سیستم‌های کامپیوتری بوده‌اند، اطلاعات را روی دیسک‌های فلزی چرخان ذخیره می‌کنند. هروقت سیستم شما نیازمند بازیابی بخشی از آن اطلاعات باشد یک قطعه سوزنی (که هد نامیده میشود) به محل مورد نظر رفته و اطلاعات لازم را بازخوانی می‌کند.
نوشتن اطلاعات برروی دیسک‌ها هم روند مشابهی دارد و نکته اصلی این است که دیسک‌های فلزی و هد برای حرکت خود نیازمند موتورهای الکتریکی و قطعات چرخنده هستند که هم انرژی مصرف می‌کنند و هم گرما و سروصدا تولید می‌کنند. حافظه‌های حالت جامد یا SSD ها، همان‌طور که از نامشان برمی‌آید قطعه چرخنده‌ای ندارند و درواقع حافظه‌های فلش پرسرعت و با ظرفیت بسیار بالا هستند. در نتیجه وقتی کامپیوتر شما نیازمند اطلاعاتی باشد، دیگر نیازی به صرف زمان برای حرکت دادن دیسک‌ها و هد و خواندن و نوشتن اطلاعات نیست و همه‌چیز در کسری از ثانیه انجام میشود. با همین توضیح ساده هم میتوانید متوجه شوید که چرا استفاده از حافظه‌های حالت جامد می‌تواند باعث افزایش چشم‌گیر عملکرد سیستم شما شود: روند انتقال داده در حافظه‌های حالت جامد بسیار مستقیم و پربازده است.
همین سرعت است که مزیت اصلی این حافظه‌ها نسبت به HDDها محسوب میشود و به همین دلیل اگر قرار باشد تنها یک قطعه را در کامپیوتر یا لپ‌تاپ خود ارتقا دهید همین حافظه است.
استفاده از حافظه حالت جامد سرعت کامپیوتر شما را در بسیاری از شرایط بالا می‌برد:
زمان لازم برای بالا آمدن سیستم به شدت کاهش می‌یابد و عملا در چند ثانیه میتوانید با آن شروع به کار کنید.
اجرای برنامه‌ها با سرعت بسیار بالا و نزدیک به لحظه‌ای انجام میشود.
سیستم برای ذخیره یا باز کردن فایل‌های بزرگ دچار تاخیر یا Lag نمی‌شود.
سرعت کپی فایل داخل سیستم و همچنین انتقال داده از حافظه‌های خارجی با سرعت بسیار بالاتری انجام میشود.
سرعت کلی سیستم شما افزایش پیدا می‌کند.
البته حافظه‌های حالت جامد معایبی هم دارند که بزرگ‌ترین آنها قیمت بالاست. درواقع شما با هزینه‌ای که برای یک SSD با ظرفیت 250 گیگابایت خواهید کرد میتوانید به سادگی یک هارددیسک 2 ترابایتی خریداری کنید. این اختلاف قیمت چشم‌گیری است و البته که با افزایش ظرفیت حافظه این اختلاف بیشتر هم میشود.یعنی برای داشتن یک حافظه حالت جامد با ظرفیت حدود یک ترابایت باید بیشتر از 2 میلیون تومان هزینه کنید که البته اصلا برای کاربردهای شخصی کاربران عادی توجیه‌پذیر نیست. اما خوشبختانه با افزایش سرعت اینترنت، استفاده بیشتر و بیشتر از سرویس‌های پخش آنلاین محتوی و ذخیره‌سازی ابری اطلاعات، فضای ارائه شده در SSD های پایه هم می‌تواند برای بسیاری از کاربران عادی کافی باشد.
یک مساله دیگر در حافظه‌های SSD بحث طول عمر مفید آنها است. حافظه‌های SSD به دلیل ساختار خود در ابتدا عمر کاری بسیار کمتری از HDDها داشتند که البته در سال‌های اخیر تا حد بسیار زیادی این شکاف پر شده است. با این حال هنوز هم نمی‌توان حافظه‌های SSD معمولی موجود در بازار را از نظر اطمینان‌پذیری و عمر مفید با هارددیسک‌ها مقایسه کرد. اگرچه حافظه‌های حالت جامد تک‌لایه یا SLC که معمولا در کاربردهای صنعتی و تجاری استفاده می‌شوند عمری برابر یا بیشتر از هارددیسک‌های متعارف دارند، اما قیمت بسیار بالای این دسته از حافظه‌ها آنها را به طور کل از دسترس ما خارج می‌کند. هرچند شاید این مقایسه خیلی هم درست نباشد، چرا که همان طور که گفتیم پیشرفت‌های بدست آمده در فناوری تولید و البته نرم‌افزارهای کنترل کننده عملکرد حافظه‌های SSD باعث افزایش قابل ملاحظه عمر آنها حتی در کاربردهای نیمه سنگین شده است.
اگر نخواهیم وارد بحث فنی ماجرا شویم، به طور خلاصه می‌توان گفت که حافظه‌های حالت جامد جدید به راحتی می‌توانند تا 5 سال جوابگوی کاربردهای تقریبا سنگین باشند که این مقدار برای کاربران عادی می‌تواند به بیشتر از این مقدار هم برسد. واقعیت هم این است که 5 سال عمر کافی برای حافظه دائمی سیستم شما است و مسلما تا 5 سال دیگر حتما باید از نسل بعدی سخت‌افزارها استفاده کنید. بنابراین در صورتی که SSD موردنظر خود را از یک تولید کننده معتبر خریداری کرده و اصول کلی کار با حافظه‌های حالت جامد را رعایت کنید میتوانید با خیال راحت سال‌ها با آن کار کنید.
لپ‌تاپ‌های قدیمی را چطور زنده کنیم؟
خب! همان طور که گفتیم اگر قرار باشد تنها یک قطعه برای ارتقای سرعت و عملکرد سیستم خود انتخاب کنید، این قطعه چیزی جز حافظه حالت جامد نخواهد بود. اما در صورتی که تنها کمی بودجه بیشتر در نظر گرفته باشید، می توانید افزایش حافظه رم را هم در نظر داشته باشید. ترکیب این دو به اضافه افزودن هارددیسک قدیمی لپ‌تاپ به عنوان درایو ثانویه می‌تواند بهترین ترکیب از فضای ذخیره‌سازی اطلاعات را در کنار سرعت و عملکرد بهتر در اختیار شما قرار دهد. در ادامه چند حالت ارتقاء لپ‌تاپ با توجه به سه سطح بودجه در نظر گرفته شده است:
کم
در این حالت شما به دنبال اقتصادی‌ترین روش ارتقاء کامپیوتر خود هستید که آن هم چیزی نیست جز خریداری یک SSD و جایگزین کردن آن با HDD فعلی سیستم. کمترین ظرفیت SSD موجود در بازار که در واقعیت هم بتواند جوابگوی نیازهای کاربردی شما باشد 120 گیگابایت است. البته درست مثل حافظه های فلش، فضای قابل استفاده شما از این کمتر خواهد بود و تمام 120 گیگابایت را در اختیار نخواهید داشت. قیمت‌ها با توجه به نوسانات اخیر متغیر هستند اما با حدود 250 تا 300 هزار تومان هزینه قادر به تهیه یک SSD با ظرفیت 120 خواهید بود. با این حال حدود 100 گیگابایت فضای ذخیره‌سازی اطلاعات جای کافی برای سیستم عامل، چند نرم‌افزار اصلی و پرکاربرد و کمی فضا برای بروزرسانی و تهیه پشتیبان از اطلاعات کافی است. البته در این حالت باید بیشتر به سرویس‌های پخش آنلاین، حافظه‌های خارجی و فضای ابری برای نگهداری و استفاده از اطلاعات خود تکیه کنید. اما واقعیت این است که یک کاربر عادی که تنها به دنبال استفاده از کامپیوتر در حد وب‌گردی، تماشای محتوی چندرسانه‌ای و احیانا ایجاد و ویرایش عکس و سند‌های متنی است می‌تواند به راحتی با این فضا کار کند. هارددیسک قدیمی خود را هم میتوانید با کمی هزینه (حدود 50 تا 60 هزار تومان) تبدیل به یک حافظه اکسترنال یا خارجی کنید و همیشه همراه داشته باشید که در این صورت نگرانی از بابت فضای کافی برای ذخیره اطلاعات متفرقه از جمله آرشیو عکس، فیلم و موسیقی نخواهید داشت. البته باید هزینه لازم برای بازکردن و نصب SSD را هم در نظر بگیرید که آن هم حدود 50 تا 100 هزار تومان بسته به انصاف تعمیرکار و محل سکونت شما هزینه خواهد داشت.
متوسط
در این حالت شما می‌خواهید بین 600 تا 700 هزارتومان هزینه کنید و البته که با این رقم دست شما بسیار بازتر خواهد بود. پیشنهاد ما به شما در این وضعیت استفاده از ترکیب‌بندی درایوهای دوگانه داخلی است. با خریداری یک SSD با ظرفیت 250 گیگابایت (که حدود 450 تا 500 هزارتومان قیمت دارد) میتوانید خیالتان را از بابت فضای لازم برای نصب سیستم‌عامل و نرم‌افزارهای مختلف و نیز نگهداری مقدار قابل‌قبولی داده راحت کنید. هارددیسک اصلی لپ‌تاپ هم می‌تواند با استفاده از یک قاب نگهدارنده یا Caddy در محفظه مخصوص درایو نوری یا همان DVD-ROM قرار دهید که به نظر ایده‌آل می‌رسد. به این شکل دیگر نیازی هم به همراه داشتن هاردا اکسترنال و کابل و کیف آن هم نخواهید داشت و حتی اگر بخواهید میتوانید از دو سیستم عامل ویندوز روی سیستم استفاده کنید.
یک نکته دیگر این که هزینه لازم برای استفاده از قاب نگهدارنده داخلی و قاب هارد اکسترنال تقریبا یکی است و انتخاب بین این دو به سلیقه شما بستگی دارد. اماواقعیت این است که درایوهای نوری دیگر آنقدر مورد استفاده نیستند و بسیاری از ما در طول سال به تعداد انگشتان دست از DVD یا CD برای انتقال اطلاعات یا نصب برنامه‌ها استفاده نمی‌کنیم. در نتیجه حذف این قطعه از لپ‌تاپ و جایگزین کردن آن با یک HDD کار غیرمنطقی به نظر نمی‌رسد. بخصوص که میتوانید در صورت لزوم از یک DVD-ROM اکسترنال (با حدود قیمت 120 هزارتومان) هم استفاده کنید. هزینه‌های لازم برای بازکردن لپ‌تاپ و تعویض هارددیسک هم بستگی به محلی که برای تعمیر به آن مراجعه می‌کنید دارد، اما آن هم چیزی بین 50 تا 100 هزارتومان هزینه دارد و میتوانید با حدود 700 هزارتومان لپ‌تاپ خود را به یک سیستم مناسب برای حداقل دو سال استفاده تبدیل کنید.
بالا
در این حالت شما باید روی حدود یک میلیون تومان و بیشتر هزینه حساب کنید و تنها تفاوت این سناریو اضافه شدن حافظه رم به فهرست قطعات مورد ارتقاء است. بسیاری از لپ‌تاپ‌های تولیدی در سال‌های اخیر دارای پردازنده گرافیکی با 2 گیگابایت رم اختصاصی، پردازنده Core i7 و بین 4 تا 8 گیگابایت حافظه رم هستند. در نتیجه تعویض HDD با یک SSD و افزایش حافظه رم به 12 تا 16 گیگابایت می‌تواند لپ‌تاپ شما را تبدیل به یک کامپیوتر نیرومند کند که بتواند به راحتی از پس سنگین‌ترین برنامه‌ها هم بر بیاید. نکته‌ای که باید در این حالت درنظر داشته باشید، انتخاب حافظه رم سازگار با سیستم شما است که این موضوع خیلی برای لپ‌تاپ‌های جدید با حافظه نسل DDR4 موضوعیت ندارد و میتوانید تقریبا با خیال راحت از اکثر رم‌های موجود در بازار استفاده کنید.
اما در صورتی که هدف شما ارتقاء یک لپ‌تاپ قدیمی است، بهتر است به دفترچه راهنمای یا سایت شرکت سازنده مراجعه کنید و اطلاعات سخت‌افزاری رم سیستم را پیدا کنید تا بتوانید با خیال راحت قطعه مناسب را پیدا کرده و تعویض کنید. مساله اصلی در این مورد، سازگاری پهنای باند یا Bus Speed رم با مادربرد سیستم شما است. البته اگر تعمیرکارتان حرفه‌ای باشد، میتوانید کار را با خیال راحت به کاردان بسپارید و تنها مقدار حافظه رم مورد نیازتان را مشخص کنید. اکثر لپتاپها از دو جایگاه یا Slot برای قرار گرفتن حافظه رم برخوردار هستند و پیشنهاد ما استفاده از یک رم 8 و 4 یا دو رم 8 گیگابایت با حداکثر پهنای‌باند مورد پشتیبانی سیستم شما است. قیمت حافظه رم بسته به پهنای باند و مقدار حافظه متغیر است و اصل مهم در این بین انتخاب تعمیرکار مناسب و معتبری است که بتواند در کنار ارائه مشاوره فنی قابل اعتماد بدون آسیب‌رساندن به سیستم شما کار تعویض قطعات را انجام دهد.
همه مزایای جانبی SSD ها
همان‌طور که اشاره کردیم، مهم‌ترین مزیت حافظه‌های حالت جامد نسبت به هارددیسک‌ها سرعت دسترسی بسیار بالاتر آنها به اطلاعات است، اما این حافظه‌ها در کنار داشتن ویژگی سرعت و پهنای باند بالا، قابلیت‌های دیگری هم دارند که استفاده از آنها را بسیار مطلوب می‌کند.
سکوت محض
هارددیسک‌ها مملو از قطعات گردان هستند: دیسک‌های دوار، هد و بازوی مکانیکی و ... که به این معنی است که حتی در پیشرفته‌ترین هارددیسک‌ها هم سروصدا یک مساله غیرقابل حل است (اگر به جای صدای خرخر همیشگی صدایی شبیه کشیده شدن فلز روی فلز شنیدید فقط برای اطلاعاتتان دعا کنید). اما SSDها هیچ قطعه گردانی ندارند و به همین دلیل هم می‌توانند بدون ایجاد هیچ گونه صدایی فعالیت کنند.
خطر کمتر برای اطلاعات شما
به همان دلیل وجود قطعات گردان و سیستم مکانیکی، اطلاعات موجود برروی هارددیسک‌ها ممکن است در اثر ضربه فیزیکی از دست برود. SSDها اما به دلیل ساختار یکپارچه خود مقاومت بسیار بیشتری به ضربه دارند و در عمل از نظر دوام با مقاوم‌ترین هارددیسک‌های ضدضربه برابری می‌کنند. همچنین بازخوانی اطلاعات از یک SSD آسیب دیده بسیار ساده‌تر از یک هارددیسک معیوب است، چرا که نیازی به امکانات سخت‌افزاری خاص (مثل Clean Room)برای احیای اطلاعات نیست و در نتیجه شانس از دست رفتن اطلاعات در صورت حادثه هم کمتر میشود.
مصرف بهینه انرژی
نداشتن قطعات مکانیکی متحرک مزیت دیگری هم دارد و آن چیزی نیست جز مصرف کمتر انرژی: وقتی نیازی به چرخاندن چند دیسک فلزی و هد با سرعت‌های بالا نباشد و زمان فعالیت حافظه هم به چند میلی‌ثانیه تقلیل پیدا کند، طبیعتا مصرف انرژی کمتر خواهد شد. بهترین مثال برای این موضوع، روشن کردن موتور خودروهای بنزینی در زمستان است که تا گرم‌شدن و رسیدن به سرعت مناسب انرژی و زمان زیادی مصرف می‌کند. البته این مصرف بهینه انرژی یک فایده دیگر هم دارد و آن افزایش عمر مفید باتری شما است. درواقع راهکار اپل برای افزایش عمر باتری سری لپ‌تاپ‌های MacBook هم استفاده از حافظه SSD در کنار باتری‌های پرظرفیت و حجیم است.
گرمای کمتر
هارددیسک‌ها علاوه بر صدا و مصرف انرژی بیشتر، حرارت بیشتری هم تولید می‌کنند که می‌تواند در استفاده‌ها طولانی مدت باعث کاهش عملکرد سیستم (به دلیل پیش‌گیری از بالارفتن حرارت) و ناراحتی خود کاربر شوند. حافظه‌های SSD از این نظر هم بهینه هستند و حرارت بسیار کمتری در مقایسه با هارددیسک‌ها تولید می‌کنند.
نگهداری آسان‌تر
بحث تکه تکه شدن اطلاعات روی هارددیسک یا Fragmentation موضوعی است که از ابتدا در این نوع حافظه وجود داشته و دلیل آن هم ذخیره اطلاعات برروی فضاهای خالی دیسک است. نتیجه این موضوع هم جابجایی دائمی هد و دیسک‌ها برای بازیابی اطلاعات است که باعث افزایش زمان دسترسی و مصرف انرژی هارد میشود. این موضوع حتی در هارددیسک‌های پرسرعت (7200 دور) جدید هم وجود دارد و راه غلبه بر آن هم استفاده از ابزار Defragmentation ویندوز است که البته می‌تواند بسیار زمان‌بر هم باشد. این مشکل در حافظه‌های SSD وجود ندارد، چرا که برای این نوع حافظه مهم نیست که اطلاعات در کدام بلوک‌های حافظه ذخیره شده‌اند و تقریبا در لحظه امکان دسترسی به کل داده‌ها وجود دارد. در نتیجه دیگر نیازی به انجام فرآیند زمان‌بر یکپارچه‌سازی داده‌ها برروی حافظه نیست و میتوانید بدون افت کارایی از آن استفاده کنید.
مناسب برای داده‌های بزرگ
شاید بهترین نمود قابلیت‌های SSDها در اجرای برنامه‌های با حجم انتقال اطلاعات بالا باشد: بازی‌های دارای نقشه باز یا Open World، برنامه‌های مهندسی و طراحی با فایل‌های حجیم، برنامه‌های گرافیکی و ویرایش تصویر و به طور کلی تمامی برنامه‌هایی که نیازمند بازخوانی و یا پردازش حجم زیادی از اطلاعات هستند. حافظه‌های حالت جامد بهترین انتخاب برای آن دسته از کاربرانی هستند که با این گونه برنامه‌ها سروکار دارند و زمان زیادی را در حال انتظار برای بارگذاری برنامه‌ها یا صفحات معطل می‌شوند.
مهاجرت به SSD بدون نصب ویندوز
یکی از مزایای این ارتقا، نبود نیاز به نصب مجدد سیستم‌عامل و تمامی برنامه‌ها در صورت تمایل کاربر است. هرچند نصب یک نسخه جدید ویندوز فکر بدی نیست، اما اگر دوست ندارید دوباره تمامی برنامه‌ها را از نو نصب کنید و این کار برایتان دردسرهای زیادی دارد نگران نباشید. کافی است حجم درایو حاوی سیستم‌عامل خود را به اندازه فضای SSD موردنظر خالی کنید و حدود 20 تا 30 گیگابایت هم فضای خالی برای بروزرسانی‌ها و سایر نیازهای سیستم در نظر بگیرید. سپس میتوانید به کمک ابزارهای تهیه کپی از درایو مثل Norton Ghost یا Easeus به راحتی از ویندوز خود یک تصویر یا Image تهیه کرده و همان اطلاعات را به SSD جدیدتان انتقال دهید تا پس از پایان کار همان سیستم قدیمی را تنها با سرعت و کیفیت بهتر در اختیار داشته باشید.
در همینه زمینه :