ساختمانی که حتی ارزش تخریب هم ندارد

 سعید برآبادی     

 1) ابتدا چند خط از گزارش هفته‌نامه «خواندنی‌ها» در آستانه برچینی حزب رستاخیز در مهرماه1357را مرور کنیم: «ساختمان عظیم و بی‌نظیر حزب رستاخیز، واقع در خیابان ایران ‌نوین، آخرین مراحل احداث خود را طی می‌کند... . این ساختمان که اول برای (حزب) ایران ‌نوین برپا می‌شد در یازدهم اسفند53 تحویل حزب جدیدالولاده رستاخیز شد و برای اینکه قدرت حزب را به رخ بکشند بر عظمت و جلال و جبروت این طرح افزودند و ازجمله برای دبیرکل اتاقی ساختند که اتاق نخست‌وزیر در کاخ نخست‌وزیری در برابر آن به‌صورت اتاق یک کارمند معمولی دولت جلوه می‌کند. چون مخارج احداث این ساختمان را دولت پرداخت کرده بنابراین در مالکیت دولت قرار خواهد داشت، اما هیچ تصمیمی در نحوه استفاده از این ساختمان که تنها پارکینگ آن گنجایش 4000اتومبیل را دارد اتخاذ نشده و البته به هیچ درد وزارتخانه‌ای نمی‌خورد، چون اتاق‌ها و سالن‌ها و سرسراها به‌صورتی است که نمی‌توان از آنها برای دایر کردن یک وزارتخانه استفاده نمود. حتی برای بیمارستان هم مناسب نیست و برای دانشگاه هم تناسبی ندارد... ضمناً نمی‌توان در داخل این ساختمان دست به تغییراتی زد و این کار میلیون‌ها خرج برمی‌دارد». در ادامه یک آگهی طنز هم ضمیمه این گزارش شده است با چنین جملاتی: «این خانه به اجاره داده می‌شود؛ ساختمان بی‌قواره و بدون مصرف حزب رستاخیز که به‌درد هیچ کار حتی خراب کردن هم نمی‌خورد!»
2) کمتر از دودهه قبل، اطلاعات اندکی درباره ساختمان وزارت کشور وجود داشت؛ منابع داخلی، معرفی معمار، گفت‌وگو درباره معماری و نوع طراحی داخلی را جزئی از اسرار مگوی کشور دانسته و از سخن گفتن درباره آن به‌دلیل پاره‌ای از مسائل امنیتی منع شده بودند. اکنون اما سفره دل این ساختمان عجیب در میدان فاطمی به روی اهلش گشوده شده و می‌توان با خیال راحت از 2نام در طراحی آن نام برد؛ روح‌الله نیک‌خصال و ایرج پروین. ایرج پروین، با دکتری شهرسازی، یکی از پایه‌گذاران شورای‌عالی شهرسازی در وزارت مسکن و رئیس شورای ملی شهرسازی و مؤسس رشته شهرسازی در دانشگاه ملی (شهیدبهشتی فعلی) و رئیس انجمن آرشیتکت‌های ایران بود و روح‌الله نیک‌خصال همان آرشیتکتی‌ است که حسین امانت در وصفش، او را نابغه هندسه خوانده بود. از ترکیب چنین تیمی، می‌توان حدس زد که چرا ساختمان وزارت کشور چنین طراحی عجیبی به‌خود گرفته که اگرچه امروز یکی از نمادهای تهران است، اما 40سال قبل، برایش آگهی کرده‌اند که این ساختمان حتی ارزش تخریب هم ندارد.
3) ساختمان حزب ایران‌ نوین، ساختمان حزب رستاخیز و اکنون ساختمان وزارت کشور، طالع خوبی در تقویم حوادث منجر به انقلاب اسلامی نداشت، اما با این همه، این بدشگونی، ربطی به ارزش‌های معماری آن خصوصا در چینش منحصر‌به‌فرد مکعب مستطیل‌ها ندارد. پروین در کنار نیک‌خصال نشان داد که می‌شود شهر را به شکل عمودی تصور و طراحی کرد و ساختمانی ساخت که پس از 40سال ماندن روی خط زلزله، هنوز دیوار ترک‌خورده‌ای نداشته باشد.