حمل‌ونقل عمومی از پیاده‌راه شروع می‌شود
مزدک دانشور پزشک و انسان‌شناس
در دوران کرونا، یعنی یک همه‌گیری تنفسی خطرناک، اهمیت فاصله‌گیری فیزیکی افراد از یکدیگر مداوما تکرار می‌شود. اما زندگی شهری به‌خصوص در کلانشهری چون تهران چنان شلوغ و پرماجراست که امکان فاصله‌گرفتن افراد از هم چندان میسر نیست. یکی از راه‌حل‌هایی که هم‌اکنون اجرا شده، امکان استفاده از خودروهای شخصی برای افراد است. طرح ترافیک در تهران به‌گونه‌ای طراحی شده که افراد با پرداخت پول می‌توانند وارد آن شوند و متناسب با زمانی که در این محدوده صرف می‌کنند، هزینه بپردازند. از پایه نیز طراحی تهران، یک طراحی شهری اتومبیل‌محور است و خودروهای شخصی دست‌بالا را دارند. (می‌توان به بزرگراه‌های تهران، معابر پر از ماشین، کوچه‌های بدون پیاده‌رو و پارکینگی به وسعت یک شهر اشاره کرد).
این شیوه مضرات آشکاری دارد. نخستین مشکل آن نفی شعار شهرداری تهران- شهری برای همه- است. وقتی نظام شهری برای ورود اتومبیل‌های شخصی به منطقه ممنوع هزینه دریافت می‌کند، افراد ثروتمندتر امکان بهتری برای ورود به آن منطقه دارند و می‌توانند راحت‌تر و ایمن‌تر عبور و مرور کنند و در عین حال پیاده‌ها و دوچرخه‌سواران هم تحت فشار بیشتری قرار می‌گیرند. علاوه بر این، تمامی معابر مرکز شهر پر از پارک‌های دوبله یا پارک در پیاده‌روها شده است. مهم‌ترین مشکلی که در این رابطه وجود دارد، افزایش آلودگی هواست. تحقیقات بسیاری نشان داده‌اند که ترکیب آلودگی هوا و کرونا بسیار مضر است و می‌تواند خطر مرگ‌ومیر افراد مبتلا را بالا ببرد.
استفاده از حمل‌ونقل عمومی نیز مشکلات خاص خود را دارد. هرگونه تجمع در محیط‌های سربسته امکان شعله‌ور‌کردن همه‌گیری‌های تنفسی را بیشتر می‌کند؛ به‌خصوص که زمستان در راه است و همه‌گیری آنفلوآنزا در فقدان واکسیناسیون نیز مشکلات را بیشتر خواهد کرد. پس چاره کار افزایش واگن‌های مترو، اتوبوس‌ها و دیگر وسیله‌های حمل‌ونقل عمومی و بالابردن سرعت مسافرگیری آنهاست تا تجمع و ازدحام کمتری شکل بگیرد و مردم بتوانند فاصله‌گیری فیزیکی را بیشتر رعایت کنند. اما با توجه به مشکلات سیاست خارجی و اینکه دولت بیشتر از رفع تحریم تسلیحات خوشحال است، دورنمای چندان مطلوبی برای تهیه واگن یا بالاتررفتن ضرباهنگ حرکت وسایل حمل‌ونقل عمومی، پیش‌رو دیده نمی‌شود. مضاف بر اینکه با اجازه ورود خودروهای شخصی به مناطق ممنوع و اشغال معابر شهری، سرعت حمل‌ونقل با این وسایل هم کاهش یافته و همین کارکرد فعلی آنها نیز بسیار مختل شده است!
تکنولوژی پایین و قدیمی حمل‌ونقل عمومی نیز یکی از مشکلات موجود است. آلودگی یک اتوبوس یا مینی‌بوس گازوئیلی قدیمی بسیار بالاست، به‌خصوص که این نوع سوخت باعث گسترده‌شدن ذرات معلق 2.5میکرونی و بالاتر است که خود باعث آسیب‌دیدن بیشتر ریه‌ها می‌شود و امکان ابتلا به کرونا را بیشتر می‌کند. تحریم‌ها از یک‌سو و قدرت و نفوذ شرکت‌های نفتی از سوی دیگر باعث‌شده که تمایل و امکان استفاده از تکنولوژی‌های سبز کمتر شود و مردم شهرهای بزرگ تاوان آن را بدهند.
پس در دوران کرونا و تحریم‌ها، تنها راه‌حلی که باقی می‌ماند، گسترش پیاده‌راه‌ها و مسیرهای دوچرخه‌سواری است. شهر تهران، شهری است پر از برزن‌ها و کوچه‌های ناهموار که برای پیاده‌روی ساخته نشده‌اند. در بسیاری از معابر کوچک شهری (از جمله در کوچه‌ای که ما زندگی می‌کنیم!) هیچ پیاده‌رویی وجود ندارد و بلافاصله از در خانه‌ها، خیابان شروع می‌شود. ماشین‌ها تا نزدیک دیوار پارک کرده‌اند و فقط جلوی در پارکینگ‌ها (احتمالا از ترس پنچرشدن!) خالی هستند!
اگر قرار است تهران شهری برای همه باشد، زنان، سالمندان، توان‌خواهان و کودکان نیز باید از آن بهره‌مند شوند. در شهری که خیابان از در خانه شروع می‌شود، هیچ کودکی نمی‌تواند به‌راحتی از خانه بیرون بیاید. هیچ سالمندی نمی‌تواند به آسانی از معبرهای ماشین‌رو خریدش را به خانه برساند. هیچ توان‌خواهی توان بیرون‌آمدن بی‌مشکل از خانه را ندارد. هیچ عابری، گذر ساده و راحت را به سوی محل کار و زندگی‌اش نخواهد داشت. بزرگراه‌ها با شقه شقه‌کردن محله‌های شهری علاوه بر آلودگی محیط‌زیستی و صوتی، راه عبور بی‌دردسر عابران را از محله‌ای به محله دیگر گرفته‌اند. خیابان‌های شلوغ با ترافیک و سر و صدای خود استرس به جان پیاده‌ها می‌ریزند و مدام آنها را تشویق می‌کنند تا به حبابی از آهن و شیشه، یعنی خودروهای شخصی پناه ببرند و یک دور باطل را شکل دهند. من به‌عنوان یک انسان‌شناس، پرسه‌گرد و مشتری دائم حمل‌ونقل عمومی هستم. از پیاده‌روی به سمت محل کار لذت می‌برم. دوچرخه دوران تحصیل در آمستردام را هنوز دارم و آرزو می‌کنم تهران نیز چون آمستردام (یا همین اصفهان 30سال پیش خودمان) شهری برای قدم‌زدن و دوچرخه‌سواری باشد. قدم‌زدن بی‌استرس و دوچرخه‌سواری راحت در شهری میسر است که برای زنان، کودکان، توان‌خواهان و سالمندان طراحی شده باشد. در این شهر پیاده‌روهای عریض امکان فاصله‌گذاری فیزیکی دوران کرونا را میسر می‌کند؛ از بار حمل‌ونقل عمومی گازوئیلی می‌کاهد، آلودگی هوا را کمتر کرده و به سلامت فردی و کاهش ترافیک هم کمک می‌کند. در شهری که پیاده‌روهای عریض دارد، عدالت شهری بیشتر لحاظ شده است زیرا فردی که امکان مالی خرید یا استفاده از خودروی شخصی را ندارد، نیز می‌تواند سلامتی‌اش را در دوران کرونا حفظ و از تجمعات پرهیز کند. با پیاده‌روی آرام و بی‌دردسر، ذهنش را بسامان و از بیماری‌های متابولیکی (قند و چربی و...) و عوارض قلبی و عروقی آنها پیشگیری کند. شهری که پیاده‌راه مناسب دارد، شهری است برای همه و می‌تواند بسیار بهتر در برابر همه‌گیری کرونا مقاومت کرده و از شهروندانش حفاظت کند.
