جزییات کشف قاچاق دارو از ایران به عراق همچنان در ابهام است
جدال بر سر شناسنامه داروها
حمیدرضا بوجاریان_خبر‌نگار
19کامیون در آخرین روز هفته‌ای که گذشت، نگاه‌ها را به سمت ایران و بازار دارو برگرداندند. واحد اطلاعات ارتش عراق با انتشار گزارشی از کشف بزرگ‌ترین محموله قاچاق دارو به عراق خبر داد. محموله‌ای شامل 19کامیون با هزار قلم دارو به ارزش صدها هزار دلار. کامیون‌هایی که به گفته مسئولان عراقی، رانندگان‌شان با عبور غیرقانونی از جاده‌های خانقین به استان دیالی وارد شده بودند. آنطور که در بیانیه ارتش عراق آمده، رانندگانی که قصد داشتند برای فرار از پرداخت حقوق گمرکی، داروها را به شکل غیرقانونی وارد این کشور کنند، دستگیر شده‌اند.
کشف چنین محموله‌ای در شرایطی که بازار دارو در ایران ماه‌هاست وضعیت بسیار نامطلوبی دارد و تعدادی از داروهای پرمصرف هم نایاب و کمیاب شده‌اند، واکنش‌های زیادی به همراه داشته است. کاهش ارزش پول ملی و عرضه بی‌ضابطه و کنترل نشده دارو در بازار ایران همواره زمینه را برای نقل و انتقال قاچاقی دارو به برخی کشورهای همسایه فراهم کرده است. یکی از دلایل مهمی که این قاچاق سودآور است ارائه سوبسید به دارو و نه بیماران است که قیمت تمام شده دارو را به نسبت کشورهای همسایه پایین نگه می‌دارد و انگیزه را برای انتقال غیرقانونی آن بیشتر می‌کند. توقیف 19کامیون اخیر در عراق در واقع شاهد مثالی است برای آن دسته از منتقدان و در واقع کارشناسانی که در سال‌های گذشته هم نسبت به قاچاق دارو به این کشور هشدار داده بودند، اما نقد و نظرهایشان اغلب ناشنیده گرفته شده و از سوی نهادهای مسئول بی‌پاسخ مانده بود. در ماجرای اخیر اما علیرضا وهاب‌زاده، مشاور وزیر بهداشت در گفت‌وگو با رسانه‌ها قاچاق شدن دارو از ایران را تأیید کرد، اما گفت: «محموله اخیر کشف شده در عراق، از داروخانه خریداری شده است.»
او در پاسخ به این سؤال که چگونه ممکن است داروهای قاچاق شده از داروخانه و به شکل ورقی خریداری شده باشد می‌گوید: «طبق آنچه اعلام شده، این داروها از داروخانه خریداری شده است. هنوز مشخص نیست که چه داروهایی قاچاق شده است؛ چرا که داروهای خاص در ایران طبق پروتکل‌های خاص ارائه می‌شود و نمی‌توان آن را قاچاق کرد.»
او تأکید می‌کند قاچاق شیرخشک و برخی از اقلام دارویی وجود دارد که وزارت بهداشت نیز به آن معترض است:« قاچاق دارو سال‌های زیادی است که در ایران رخ می‌دهد و ضرر ارزی بسیار شدیدی به کشور وارد می‌کند.»
ترانزیت از ایران بود، نه تولید با وجود اینکه مشاور وزیر بهداشت در واکنش اولیه تأیید کرد که داروهای قاچاق شده به عراق از داروخانه‌ها به شکل ورقی خریداری شده است اما، سازمان غذا و دارو در بیانیه‌ای کاملاً متفاوت از اساس ایرانی بودن داروها را تکذیب و اعلام کرد؛ این داروها صرفاً از راه ایران به مقصد عراق ترانزیت شده است. در این بیانیه آمده است: «داروهای قاچاق مکشوفه در کشور عراق که در بعضی رسانه‌های خارجی مورد توجه قرار گرفته است، متعلق به یکی دیگر از کشورهای همسایه بوده و صرفاً از طریق یکی از مرزهای کشور ترانزیت شده بود.» در این اطلاعیه به تحریم واردات غذا و دارو به کشور اشاره شده و با اطمینان به مردم درباره به کارگیری تمام توان و ظرفیت‌های داخلی تولید دارو برای برطرف کردن نیازهای بیماران اشاره شده و آمده است: «با توجه به اینکه بخشی از داروهای مورد نیاز بیماران با ارز دولتی تأمین می‌شود و امکان سوءاستفاده برخی افراد سودجو در قاچاق دارو وجود دارد، سامانه تیتک جامع‌تر و کامل‌تر از گذشته علاوه بر فراهم کردن امکان رصد اصالت محصولات سلامت محور برای مصرف‌کنندگان داخلی، درصورت وقوع تخلف قاچاق به واسطه اجرای برچسب‌گذاری به روش TTAC امکان شناسایی منشأ و مبدأ تخلف را در داخل کشور امکانپذیر کرده است.»
در عین حال، مدیرکل نظارت بر دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو، اظهارات مقامات عراق مبنی بر قاچاق دارو از ایران به این کشور را فعلاً در حد یک ادعا ارزیابی می‌کند و می‌گوید: «هیچ مدرکی مبنی بر ایرانی بودن داروها به ایران ارائه نشده است.» حیدرمحمدی با ابراز بی‌اطلاعی از نوع داروهای کشف شده از سوی ارتش عراق می‌گوید: «باید مقامات امنیتی ایران با همکاری مقامات امنیتی عراق نمونه‌های داروها را به سازمان غذا و دارو بدهند تا بررسی شود که چه داروهایی بوده و از کجا قاچاق شده است. با ارائه نمونه‌های داروهای کشف شده اگر ایرانی باشد به راحتی از طریق سامانه تیتک قابل ردیابی است.»
آنطور که مدیرکل نظارت بر دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو می‌گوید، گمرکات ایران به این وزارتخانه اعلام کرده است که داروها از مبدأ ترکیه وارد ایران شده و به مقصد عراق صادر می‌شده است:« براساس استعلام وزارت بهداشت از گمرک، مقامات این سازمان به‌طور شفاهی اعلام کرده‌اند که ظاهراً این داروها از ترکیه تزانزیت شده و از این کشور وارد ایران و از طریق مرزهای غربی به عراق منتقل شده است.» محمدی بدون اشاره به اینکه اگر این داروها از گمرک ترکیه وارد ایران شده و از گمرک ایران نیز خارج شده ، چرا ارتش عراق آن را قاچاق اعلام کرده است می‌گوید: «فعلاً براساس اعلام شفاهی گمرک ایران، این داروها تولید کشور ترکیه است که از طریق ایران به عراق تزانزیت شده است؛ با این حال تا زمانی که محموله و داروهای آن را مشاهده نکنیم و بررسی‌های لازم در مورد داروها در ایران انجام نشود، نمی‌توان به‌طور دقیق در این مورد اظهارنظر کرد.»
موضوع مبدا داروها از ترکیه هنوز با واکنش خاصی از سوی مسئولان این کشور روبه‌رو نشده است و مسئولان ترکیه این موضوع را که دارو از این کشور به عراق صادر شده است یا نه، تأیید یا تکذیب نکرده‌اند.
قاچاق دارو از داروخانه محال است
اظهارنظر مشاور وزیر بهداشت درباره خرید داروهای قاچاق از داروخانه‌ها؛ واکنش بهمن صبور، نایب‌رئیس انجمن داروسازی ایران را در پی داشت. او به همشهری می‌گوید: قاچاق دارو با خرید از داروخانه‌ها امکانپذیر نیست و وقوع چنین رخدادی محال است. به گفته او، با وجود سامانه‌های نظارتی بر فروش داروهای وارداتی و تولید داخل در داروخانه‌ها هرگونه احتمال قاچاق از داروخانه‌ها غیرممکن است: «داروخانه‌ها سامانه تیتک دارند. همه داروهای ساخت داخل یا وارداتی در این سامانه ثبت و مشخص می‌شود چند ورق قرص و دارو به هر داروخانه تحویل شده است. داروخانه دار هم براساس کد ملی و مشخصاتی که از بیمار هنگام فروش دارو دریافت می‌کند دارو را عرضه می‌کند. بنابراین مشخص است چه تعداد دارو و به چه کسانی فروخته شده است و به این دلیل نمی‌توان دارو را بدون ارائه این مشخصات از داروخانه خارج کرد.» او تأکید می‌کند، مقدار معمول استفاده از هر نوع دارو در داروخانه‌ها مشخص است و تقاضای غیرمعمول برای دارو از سوی وزارت بهداشت پیگیری می‌شود:«اگر داروخانه‌ای ماهانه از یک داروی خاص 20عدد مصرف داشته باشد، اما بدون هیچ توضیحی در یک ماه تقاضای 30عدد از آن دارو را بکند، بازرسان وزارت بهداشت دلیل آن را پیگیری کرده و از داروخانه‌دار دلیل افزایش تقاضا را بررسی می‌کنند. این روش مانع از بروز تخلف در داروخانه‌ها می‌شود.» صبوری می‌گوید: داروهایی که با ارز نیمایی وارد کشور می‌شود در اختیار همه داروخانه‌ها نیست و تنها در اختیار داروخانه‌های منتخب و زیرنظر شدید مسئولان توزیع می‌شود: «قرص‌ها و داروهایی که با ارز نیمایی وارد می‌شوند در داروخانه‌های منتخب فروخته می‌شوند و باید ورودی و خروجی مشخص داشته باشند. برخی داروها آنقدر کم است که قابل قاچاق کردن نیست. بنابراین نشت دارو از داروخانه غیرممکن می‌شود و نمی‌توان دارو را با این روش‌ها به خارج از کشور فرستاد.»
