چخوف چطور به فارسی حرف زد؟

محمدناصر احدی ـ روزنامه‌نگار

«در ایران تا جایی که من خبر دارم نخستین کسی که به ترجمه آثار وی [چخوف] آغاز کرده، آقای صادق هدایت است که نخست داستان «تمشک تیغ‌دار» را ترجمه و در جزوه سه‌دور سوم افسانه در 8تیرماه 1310 چاپ کرده است و پس از آن داستان دیگری به نام «مشاور مخصوص» ترجمه کرده که در سال نخست روزنامه «مردم» از شماره 185 (19مهرماه 1322) به بعد بی‌اسم مترجم چاپ شده است.»؛ این برشی از مطلبی با عنوان «چخوف در فارسی» در شماره اول «پیام نو» در مرداد 1323 است که امضای «س. ن» به‌عنوان نویسنده آن، به سیاق متداول آن ایام، در انتهایش آمده و به‌احتمال قریب به‌یقین حروف نخست نام و شهرت سعید نفیسی است. نفیسی در ادامه این مطلب به‌ترتیب از محمد آسیم و احمد میرفندرسکی به‌عنوان دومترجمی که در ترجمه آثار چخوف کوشیده‌اند نام می‌برد. البته ترجمه‌های این دو در نشریات منتشر می‌شده و اگر ترجمه‌هایی را که به‌صورت دنباله‌دار در نشریات منتشر می‌شده -و گاه بعدا در قالب جزوه به‌صورت کامل مجددا به چاپ می‌رسیده- به‌حساب نیاوریم، تا سال 1323 کتابی مستقل از داستان‌ها و نمایشنامه‌های چخوف به فارسی منتشر نشده است. نفیسی در این مطلب از داستان‌هایی که در تیرماه 1323، مصادف با چهلمین سال درگذشت «نویسنده بزرگ» در مطبوعات ایران منتشر‌ شده، نام برده و در انتها نوشته است: «از این فهرست پیداست که تا‌کنون 29داستان و نمایشنامه که از شاهکارهای چخوف، نویسنده بزرگ روسی است، به زبان فارسی ترجمه شده است و بدین‌گونه زبان فارسی می‌تواند به‌خود ببالد که در معرفی بهترین نمونه‌های آثاری وی فرو‌گذار نکرده است».
از آن تاریخ به بعد، روند ترجمه آثار چخوف به فارسی تا امروز ادامه داشته و بسیاری از داستان‌ها و نمایشنامه‌های وی به فارسی درآمده است. احتمالا دوکتاب «هفت داستان» و «اطاق شماره ۶؛ با مقدمه شرح زندگی و آثار چخوف» که به‌ترتیب در سال‌های 1328و 1329 هر دو به فارسی‌گردانی کاظم انصاری -مترجم ادبیات روس- و از سوی نشر بنگاه مطبوعاتی ناقوس منتشر شده‌اند، از نخستین ترجمه‌های بلندی هستند که از آثار چخوف انجام شده است. انصاری ترجمه آثار چخوف را ادامه داد و در سال 1330 کتاب «در میان گودال» را از این نویسنده در نشر جرقه منتشر کرد. در همین سال، سیمین دانشور که یک سال قبل، «چند خ‍اطره‌ از چخوف» ب‍ه‌ق‍ل‍م‌ م‍اکسیم گ‍ورکی‌ را برای انتشارات ام‍ی‍رکبی‍ر ترجمه کرده بود، «ب‍ه‍ت‍ری‍ن‌ داستان‌های چ‍خ‍وف‌» را در انتشارات ص‍فی‌ع‍لی‍ش‍اه‌ به چاپ رساند.
ب‍ه‌م‍ن‍اس‍ب‍ت‌ ی‍ک‍ص‍دمین‌ س‍الگرد ت‍ول‍د چ‍خ‍وف‌، رضا آذرخشی‌ و ه‍وش‍ن‍گ‌ رادپ‍ور در سال  1339«گ‍م‌گشته‌ها» را در ب‍ن‍گ‍اه‌ م‍طب‍وع‍اتی‌ گ‍وت‍ن‍ب‍رگ منتشر ساختند. از آن سال‌ها تا امروز مترجمان نامداری همچون عبدالحسین نوشین، کامران فانی، روحی ارباب، جهانگیر افکاری، سِروژ استپانیان، ناهید کاشی‌چی، احمد گلشیری، احمد پوری و نام‌های بسیار دیگر، آثار چخوف را منتشر کرده‌اند. در این میان، ترجمه سروژ استپانیان از مجموعه آثار چخوف در 10جلد جایگاه یکه‌ای در میان ترجمه‌های فارسی چخوف دارد.