اسرار رسمی؛ خدمت به کشور، نه به دولت

محمدناصر احدی- روزنامه نگار

«اسرار رسمی» تریلری سیاسی است که به سیاق فیلم‌های این ژانر به پرده برداشتن از فسادی که در سیستم حاکمیتی یک کشور جریان دارد می‌پردازد. بهترین نمونه‌های این ژانر را باید فیلم‌هایی مثل «همه مردان رئیس‌جمهور» (1976)، «کاندیدای منچوری»، «سه روز کُندُر» و «اسپات‎لایت» محسوب کرد که نوع روایت و شخصیت‌پردازی‌شان به الگوی اصلی این ژانر تبدیل شده است. اسرار رسمی نیز فیلمی است که به ماجرای کاترین گان می‌پردازد که قبل از حمله آمریکا و بریتانیا به عراق در سال2003، تصمیم گرفت با انتشار مدرکی که در دست داشت، جلوی این جنگ را بگیرد. برخلاف تریلرهای سیاسی مشهور که معمولا مردان در مرکز داستان قرار دارند، در این فیلم یک زن در برابر سیستم مزوری که به جنگ‌افروزی تمایل دارد ایستادگی می‌کند. همین موضوع به اسرار رسمی جنبه‌ای نمادین داده و به یادمان می‌آورد که به‌رغم همه تبعیض‌ها، زنان به‌واسطه اینکه از ابتدای تاریخ در خط مقدم نبرد با بی‌عدالتی‌هایی بوده‌اند که د‌ر حقشان روا‌داشته شده ، در مبارزه با جنگ‌طلبی نیز پرچمدار هستند. در این صفحه به فیلم اسرار رسمی و جنبه‌های مختلف آن نگاهی انداخته‌ایم.

  داستان از چه قرار است؟
داستان فیلم «اسرار رسمی» به سال ۲۰۰۳ و پیش از شروع جنگ ایالات متحده و بریتانیا علیه عراق برمی‌گردد. کاترین گان که به‌عنوان مترجم برای مقر ارتباطات بریتانیا کار می‌کند، ای‌میلی دریافت می‌کند که از او و همکارانش می‌خواهد تا مکالمات دفترهای سازمان ملل را در 6کشور شنود کنند. این 6کشور شامل کامرون، آنگولا، بلغارستان، گینه، شیلی و پاکستان می‌شوند که رأی نمایندگانشان در سازمان ملل برای حمله به عراق ضروری است. این درخواست غیرقانونی است و کاترین به‌خاطر احساس وظیفه آن را به دوست ضدجنگش تحویل می‌دهد تا رسانه‌ها را در جریان این تخلف بزرگ حکومتی قرار دهد. انتشار محتوای این ای‌میل باعث می‌شود که زندگی کاترین دستخوش مشکلات فراوانی شود. محتوای آن ای‌میل در روزنامه‌ «ابزرور» و توسط روزنامه‌نگاری به نام مارتین برایت چاپ می‌شود. مارتین پس از دریافت این مدرک، ابتدا همه توانش را به‌کار می‌گیرد تا از اصالت یادداشت مطمئن شود. درنهایت گزارش مارتین باعث شوکه‌شدن جامعه می‌شود، با این حال دولت ایالات‌متحده خیلی سریع اصالت آن را زیرسؤال می‌برد. مسئولان بریتانیایی نیز در مقر ارتباطات بریتانیا به‌دنبال منبعی که این خبر را به بیرون درز داده می‌گردند. کاترین که می‌بیند همکارانش تحت فشار هستند، به‌رغم مخالفت همسرش که مهاجری کردتبار است و هنوز مراحل اقامتش در بریتانیا به‌طور کامل سپری نشده، اعتراف می‌کند. دولت که قصد دارد کاترین را تحت فشار حداکثری بگذارد، تا چند‌ماه به او نمی‌گوید که با چه اتهامی مواجه است و چه مجازاتی در انتظار اوست. دولت سعی می‌کند برای ضربه‌زدن به کاترین همسر او ـ یاسر ـ را به کشورش بازگرداند، اما وکیل سرشناس و کاربلد کاترین از این اقدام جلوگیری می‌کند. در نهایت وقتی دادگاه کاترین تشکیل می‌شود، با توجه به مدارکی که وکیل کاترین برای دفاع از او درخواست داده علنی شود، دولت از اقامه دعوا علیه کاترین خودداری می‌کند و کاترین آزاد می‌شود.

  جنگ علیه تروریسم یا برای پول؟

جنـگ عـراق در ۲۰ مــارس ۲۰۰۳ با حمله یک ائتلاف بین‌المللی به رهبری ایالات متحده و بریتانیا به عراق آغاز شد. نیروهای اصلی حمله‌کننده به عراق شامل ارتش‌های ایالات متحده آمریکا، پادشاهی متحد بریتانیا و لهستان بودند، ولی ۲۹ کشور دیگر ازجمله ژاپن، کره‌جنوبی، ایتالیا، اسپانیا و... با اعزام بخشی از نیروهای نظامی و لجستیکی خود، در اشغال عراق نقش داشتند. همچنین برخی شرکت‌های پیمانکار تأمین نیروی نظامی و امنیتی، با فرستادن ده‌ها هزار نفر از نیروهای خود که دارای تابعیت کشورهای مختلف بودند، مسئولیت تأمین امنیت بخش‌های وسیعی از مراکز مهم تجاری عراق ازجمله چاه‌ها و مراکز پالایش نفت را برعهده داشتند. این جنگ با خروج آخرین تیپ رزمی آمریکایی در ۲۸ مرداد ۱۳۸۹ (۱۹‌آگوست ۲۰۱۰) به‌طور رسمی خاتمه یافت؛ هر چند بعد از آن هم حدود ۵۰هزار نیروی آمریکایی عمدتاً برای آموزش سربازان عراقی در این کشور باقی ماندند. در آن هنگام زمانِ خروج این نیروها با توافق 2کشور تا پایان سال ۲۰۱۱ اعلام شده بود. خروج آخرین سربازان آمریکایی از این کشور در دسامبر ۲۰۱۱ اتفاق افتاد.
پس از حملات سپتامبر ۲۰۰۱، توازن سیاسی داخلی آمریکا تغییر کرد و باعث شد نومحافظه‌کاران بتوانند در مدیریت کشور آمریکا در واشنگتن تأثیر ‌بسزایی داشته باشند. رئیس‌جمهور آمریکا، جورج دبلیو بوش، برای توجیه اقدام نظامی علیه عراق به «محورشرارت» متوسل شد. دولت و ارتش عراق در طول 3هفته پس از حمله آمریکا و هم‌پیمانانش در تاریخ ۲۹ اسفند ۱۳۸۱، نابود شد. 2توجیه عمده برای آغاز این جنگ توسط جورج بوش مطرح شد که یکی از آنها رابطه صدام حسین با القاعده و دیگری نابودکردن سلاح‌های کشتارجمعی عراق بنابر توافقنامه ۱۹۹۱ بود.
اما واقعیت جنگ عراق چه بود؟ نائومی کلاین، نویسنده کتاب «دکترین شوک»، معتقد است که خشونت بسیار زیاد، به طریقی مانع دیدن منافعی می‌شود که خشونت در خدمت آن است. آنچه برای معماران حمله به عراق بیشترین اهمیت را داشت، نه براندازی نظام استبدادی حاکم بر این کشور و نه وجود سلاح‌های کشتار جمعی در این سرزمین بود. انتفاع مالی، اصلی‌ترین انگیزه این حمله را تشکیل می‌داد. در سال‌های بعد، واهی‌بودن بسیاری از دلایل آمریکا و انگلیس برای حمله به عراق آشکار شد.

کاترین گان کیست؟

به‌نظر خیلی‌ها کاترین گان شخصیتی است که باید نامش را در کنار افرادی همچون ادوارد اسنودن، جولیان آسانژ و چلسی منینگ قرار داد که با انتشار اسرار محرمانه به آگاهی جهانیان از پنهان‌کاری‌های ابرقدرت‌ها یاری رسانده‌اند. گان با انتشار ای‌میلی که به دستش رسیده بود و خواسته‌ای غیرقانونی از او داشت، زندگی‌اش را به مخاطره انداخت تا جلوی جنگی را که می‌توانست به ضرر مردم کشورش باشد بگیرد. هرچند او نتوانست به هدفی که داشت برسد، اما این اقدام او باعث شد که رسوایی بزرگی برای دولت‌های آغازکننده جنگ به بار آید. گان از پدر و مادری بریتانیایی در انگلیس متولد شد، اما در تایوان رشد کرده است و از همین رو خودش را فردی می‌داند که در فرهنگی غیر از فرهنگ پدر و مادرش بالیده است. پس از گذراندن دوران کودکی‌اش در تایوان، در انگلیس زبان ژاپنی و چینی خواند. او که از پیدا کردن کاری به‌عنوان زبان‌شناس ناامید شده بود، کاری در مقر ارتباطات بریتانیا به دست آورد و بعدها اعلام کرد که هیچ تصوری نداشته که در آنجا چه می‌گذرد. در سال2003، به‌دنبال انتشار ای‌میلی که کاترین گان آن را درز داده بود، طبق قانون اسرار رسمی، متهم شناخته شد. گان معتقد است او کاری را که باید، انجام داده و با این کار به کشورش خیانت نکرده است، چراکه او وظیفه داشته به مردم کشورش خدمت کند و نه به منافع دولت بریتانیا که با ورود به جنگی غیرضروری، مردم کشورش را فریب داده است. براساس قانون اسرار رسمی، شما نمی‌توانید کاری را به صرف اینکه کاری درست است و مردم حق دارند از آن مطلع شوند انجام دهید، زیرا نقض قانون اسرار رسمی جرم بزرگی است و کسی که مرتکب چنین قانون‌شکنی‌ای شود، نمی‌تواند به هیچ طریقی از خود دفاع کند. گان گفته: «آنچه توجه من را جلب کرده این است که این دولت‌ها نتوانستند آنچه را می‌خواستند به روش قانونی به‌دست آورند، بنابراین سعی کردند از روش‌های نادرست و غیرقانونی این کار را به انجام برسانند. من سعی کردم جلوی آنها را بگیرم و مانع این کار شوم».

بازیگران و نقش‌‌ها
  کی‌را نایتلی در نقش کاترین گان

 شاید اگر هر بازیگر دیگری جز نایتلی این نقش را بازی می‌کرد، نتیجه کار فیلمی شکست‌خورده و بدون جذابیت از کار درمی‌آمد که نمی‌تواند تماشاگر را با خود همراه سازد و همذات‌پنداری او را برانگیزاند. نایتلی با نگاهی نافذ و بازی گیرای خود شخصیت همدلی‎برانگیزی از گان ارائه داده که حتی در مواقع انفعال و استیصال هم نمی‌توان از او چشم برداشت. نایتلی  در این فیلم توانسته با استادی نقش زنی را ایفا کند که از روی وجدانش تصمیم می‌گیرد، اما گاهی توان مقابله با سیستمی را که علیه آن شوریده از دست می‌دهد.

  رالف فینس در نقش بن امرسون

رالف فینس مثل همیشه زیرکی خاصی را به نقشی که بازی می‌کند، تزریق کرده است. او وکیل کاترین است و دوست دارد او را از مهلکه‌ای که در آن افتاده برهاند، اما خوب می‌داند که این کار به‌سادگی محقق نمی‌شود و موانع زیادی در این راه وجود دارد. امرسون در عین حال که به کاترین و انگیزه‌ای که او را به این کار ترغیب کرده باور دارد، سیستمی را که می‌خواهد کاترین را به صلابه بکشد می‌شناسد و می‌تواند شگردهایی را که برای مرعوب کردن کاترین به‌کار می‌رود بی‌اثر کند.

  مت اسمیت در نقش مارتین برایت

مت اسمیت که معمولا برای ایفای نقش دکتر هو در سریالی به همین نام شناخته می‌شود، در اسرار رسمی بازی قابل‌قبولی در نقش مارتین برایت روزنامه‌نگار ارائه داده است. مارتین برایت همان روزنامه‌نگاری است که توانست همکارانش را در روزنامه ابزرور متقاعد کند ای‌میلی که از طرف گان دریافت کرده اصالت دارد و انتشار آن به جلوگیری از جنگ کمک می‌کند. با اینکه نقش اسمیت از نیمه فیلم کمرنگ می‌شود، اما در همان دقایقی که اسمیت در فیلم حضور دارد، به خوبی چهره روزنامه‌نگاری را ترسیم می‌کند که به واقعیت بیشتر از قدرت حکمرانان باور دارد.

  کانلِت هیل در نقش سردبیر روزنامه آبزرور

عمده شهرت هیل به‌دلیل بازی در نقش لرد واریس در سریال «بازی تاج و تخت» است. او در این فیلم فرصت چندانی برای بروز توانایی‌هایش نداشته اما در همان اندک دقایقی که در فیلم حضور دارد، شور و حرارت یک روزنامه‌نگار باهوش و جاه‌طلب را به مخاطب القا می‌کند. روزنامه ابزرور در ابتدا مدافع جنگ است، اما با مدرکی که برایت به‌دست می‌آرود، سردبیر روزنامه می‌پذیرد که به مخالفت با آن بپردازد و از روزنامه‌نگارانش دفاع کند.

نظر منتقدان 
جیمز برادینلی از Reelviews

افرادی که حقیقت را آشکار می‌کنند، شخصیت‌هایی هستند که با آنها همذات‌پنداری می‌کنیم، به‌ویژه وقتی که انگیزه آنها کاملا وطن‌پرستانه باشد. تنها انگیزه‌ کاترین وجدان اوست؛ او زندگی‌اش را به امید متوقف‌ کردن جنگی بزرگ به خطر می‌اندازد. با اینکه تلاش‌های او ثمری ندارد و جنگ آغاز می‌شود، اما کاترین و همسرش متحمل دردسر بزرگی می‌شوند. مبارزه او که در ابتدا نظر خیلی‌ها را جلب می‌کند، دست آخر به مبارزه‌ای فردی تقلیل می‌یابد. گوین هود، کارگردان فیلم که قبلا با فیلم «ولوورین» ساخت آثار پرخرج را تجربه کرده بود، دوباره به ساخت فیلم‌های کوچک‌تر که او را مشهور کردند روی آورده است. وجوه مختلف اسرار رسمی گاهی باعث می‌شود که فکر کنیم با اثری ناهماهنگ و ناموزون طرف هستیم. از طرف دیگر، استفاده از برخی عناصر ژانر تریلر- مثل صحنه رانندگی تا فرودگاه هنگام ترافیک یا قلدرهایی که همیشه در تعقیب کاترین هستند- نیز لزومی نداشته است. فیلم با داشتن تعداد زیادی شخصیت که هر کدام جنبه‌ای از داستان را روایت می‌کنند، کمی به بیراهه می‌رود و برخی از خرده‌پیرنگ‌های آن کامل نمی‌شود. می‌شود ادعا کرد خبرنگاران این فیلم خود شایسته ساخته‌شدن فیلمی مجزا هستند. تاکنون فیلم «نفوذی» احتمالا بهترین و پیچیده‌ترین داستان فرد برملاکننده‌ حقیقت را ارائه می‌دهد و اگرچه موضوع فیلم اسرار رسمی با آن تفاوت دارد اما مخاطبانش را متأثر می‌کند. تأثیراتی از فیلم «اسپات‌لایت» را هم می‌توان در این اثر دید، اما با مقایسه‌ای دقیق می‌توان محدودیت‌های این اثر را کاملا متوجه شد. اگرچه این فیلم شاید رویکردی آزادانه به حوادث تاریخی داشته باشد اما تأثیرگذاری آن، چه به‌عنوان اثری دراماتیک و چه داستانی هشداردهنده، واضح و شفاف است.

دن مِکا از the film stage

فیلم بسیار کند است و نزدیک به 2ساعت طول می‌کشد. فیلمنامه را گوین هود، گریگوری برنشتاین و سارا برنشتاین براساس کتاب «جاسوسی که سعی کرد جلوی جنگ را بگیرد: کاترین گان و برنامه سری‌اش برای تحریم حمله به عراق» اثر مارسیا میچل و توماس میچل نوشته‌اند. فیلمنامه مدت زیادی را به معرفی شخصیت کاترین گان اختصاص داده اما متأسفانه این کار به قیمت طولانی شدن روایت تمام‌شده است. اگر بخواهم ساده بگویم، اسرار رسمی هرگز فیلمی با ریتم سریع نمی‌شود. کی‌را نایتلی (در نقش کاترین) مانند همیشه کار خود را به خوبی انجام داده اما این تنها کفایت نمی‌کند. آدام بکری نیز در چند سکانس به‌عنوان همسر مهاجر کاترین که به‌دلیل اقدامات او در معرض خطر قرار گرفته، عملکرد درخشانی از خود نشان می‌دهد. افرادی که در روزنامه ابزرور کار می‌کنند، بسیار تأثیرگذار ظاهر شده‌اند اما از آنها به قدر کافی استفاده نشده است. متیو گود، مت اسمیت و کانلت هیل علاوه بر اینکه نقش یک خبرنگار را بسیار باورپذیر ایفا می‌کنند، درباره اتفاقات حقیقی نیز بسیار متبحرانه به نقش‌آفرینی پرداخته‌اند. وقایع دنیای مطبوعات پیش‌تر به‌طور گسترده‌ای در فیلم‌هایی مانند «تمام مردان رئیس‌جمهور»، «روزنامه» و از همه جدیدتر در «پست» به تصویر کشیده شده است. در این فیلم به‌نظر می‌رسد هود تمایلی به چرخاندن دوربینش برای نشان‌دادن موضوعات جانبی و پویا ندارد. موسیقی درجه یک پائول هپکر و مارک کیلیان نیز کمکی به فیلم نکرده است. رالف‌ فینس نقش یک وکیل مدافع حقوق بشر را به قدری خوب از کار درآورده که برای هر بیننده‌ای باورپذیر است. بازی مشترک فینس و نایتلی در چند سکانس بسیار درخشان است و کار را برای تدوینگر فیلم راحت کرده است. داستان فیلم اسرار رسمی ارزش روایت‌شدن را دارد اما شاید بهتر است برای شنیدن این داستان کتابش را بخوانیم.