بازی جدی؛ تلاش برای حل مسئله

عمادالدین قاسمی پناه_خبرنگار

شاید خیلی از مردم و حتی علاقه‌مندان بازی‌های دیجیتال اطلاع نداشته باشند که نوعی از بازی در برخی کشورها با عنوان بازی‌های جدی تولید می‌شود. بازی‌های جدی به شبیه‌سازی رویدادهای دنیای واقعی یا فرایندهایی که به‌منظور حل مسئله طراحی شده‌اند، می‌پردازد. صفت جدی به کاربرد محصول در حوزه‌هایی نظیر آموزش، پژوهش‌های علمی، سلامت، مدیریت بحران، برنامه‌ریزی شهری، مهندسی، سیاست و نظامی‌گری اشاره دارد.در کشور ما هم رویداد جامع جایزه بازی‌های جدی، سالانه توسط بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای که تنها متولی این صنعت است، با جذب حامیان این حوزه برگزار می‌شود. این رویداد در سومین دوره خود، امسال تلاش کرد با برگزاری 3رویداد جشنواره بازی جدی، هکاتون بازی‌های جدی و سمپوزیوم بازی‌های جدی، زیرساخت‌های علمی و صنعتی را برای توسعه بیش‌از پیش بازی‌های جدی در کشور فراهم و حلقه‌های توسعه را از تحقیقات دانشگاهی تا تجاری‌سازی محصولات موجود در صنعت تقویت کند.
هفته گذشته در اختتامیه جشنواره بازی‌های جدی در سال‌۹۸ برندگان بخش‌های مختلف جوایز خود را دریافت کردند. با وجود اینکه بازی‌های جدی می‌توانند سرگرم‌کننده هم باشند اما هدف اصلی از این بازی‌ها، آموزش کاربران است. البته این بازی‌ها ممکن است اهداف دیگری نظیر بازاریابی یا تبلیغات را نیز دنبال کنند. 
طراحان برخی از بازی‌های جدی، آگاهانه از جنبه‌های سرگرم‌کننده آن می‌کاهند تا به این ترتیب کاربر سریع‌تر بتواند به اهداف مورد نظر بازی دست یابد. بازی‌های جدی یک ژانر متفاوت از بازی‌ها به‌حساب نمی‌آیند، بلکه یک دسته‌بندی از بازی‌ها هستند که هدفی متفاوت از بازی‌های صرفاً سرگرم‌کننده را دنبال می‌کنند. این دسته‌بندی شامل بازی‌های آموزشی، بازی‌های تبلیغاتی، بازی‌های سیاسی و نیز بازی‌های مذهبی است.

از هکاتون تا جشنواره
 رویداد جامع جایزه بازی‌های جدی اهداف خود را افزایش تولیدات و مطالعات در حوزه بازی‌های جدی، تدوین و تقویت مبانی نظری دانشگاهی در حوزه بازی‌های جدی، اتصال دانشگاه و صنعت و تقویت رابطه میان این دو در حوزه بازی‌های جدی، شناسایی و حمایت از گروه‌های سازنده بازی‌های جدی با رویکرد توسعه این شاخه از صنعت، جذب سرمایه‌گذاران برای تامین مالی توسعه بازی‌های جدی، تحول در نظام‌های آموزشی، تبلیغاتی، درمانی، اجتماعی و... که امکان استفاده از بازی‌ را دارند، اعلام کرده است.
هکاتون بازی‌های جدی یک رویداد بازی‌سازی سه‌روزه بود که در تهران و با موضوعی در حوزه آموزش برگزار شد. در این رویداد بازی‌سازی علاوه بر منتورهای فنی خبره در حوزه تولید و طراحی بازی، منتورهای تخصصی حوزه آموزش نیز حضور داشتند.

ویژگی بازی‌های جدی
مهم‌ترین ویژگی‌ بازی‌های جدی در سرگرم‌کردن و درگیرسازی افراد است که می‌تواند بر رفتار و عملکرد آنها تأثیر بگذارد و علاوه بر دانش، نگرش و رفتار آنها را ارتقا دهد.
اولین عامل در این حوزه، نیروی انسانی است. ضمن اینکه در بحث بازی نیاز به پرورش نیروی انسانی ماهر بیشتر احساس می‌شود. تدابیر لازم برای نگاهداشت این افراد و تشکیل تیم‌ها و گروه‌هایی که به رشد بازی‌ها کمک کنند نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است.
دومین عامل تأثیرگذار ‌حمایت نهادها و سازمان‌ها از تیم‌های شکل گرفته‌شده و افراد ماهر در حوزه بازی است. این حمایت‌ها شامل آموزش و تجاری‌سازی ایده‌های تیم‌های بازی‌ساز است.
صادق پژمان، مدیرعامل بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: در حوزه تولید ما یک ساختار حمایتی به نام «همگرا» داریم که تلاش کردیم همه خدماتی که بازی‌سازان نیاز دارند در آن طراحی شود.
او اضافه می‌کند: هر کسی که نیاز به این خدمات دارد می‌تواند از ساختار شفاف و به‌روز همگرا استفاده کند. خدماتی که به بازی‌سازان ارائه می‌شود غیرنقدی است و متناسب با آن چیزی که نیاز دارند می‌توانند از این خدمات استفاده کنند.
پژمان در ادامه می‌گوید: معاونت پژوهش در حوزه‌های پژوهشی و مطالعاتی مثل سمپوزیوم بازی‌های جدی برای کمک به حوزه‌هایی که نیاز به تولید دانش دارند و تقویت مبانی نظری آنها در کشور لازم است فعالیت می‌کند.

تجاری‌سازی بازی‌ها
مدیرعامل بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای در این‌باره به همشهری می‌گوید: برای تجاری‌سازی تلاش کرده‌ایم از نهادهایی که از رویداد حمایت کردند بخواهیم این روند را ادامه دهند و در تجاری‌سازی محصول در کنار تیم‌های سازنده حضور داشته باشند، اما فعلا الزامی برای آن دیده نشده است. با این حال، ما حتما این موضوع را رها نمی‌کنیم و در کنار تیم‌ها و حامیان هستیم تا پروژه‌هایی که پتانسیل تجاری‌سازی دارند امسال بتوانند به اهدافشان دست یابند.
پژمان می‌گوید: بازی‌های این دوره به اذعان داوران، هم به لحاظ فنی و هنری و هم به لحاظ ایده و سناریو نسبت به سال‌های قبل ارتقا یافته‌اند.
حسام ساکیان که با بازی «تیزران» رتبه اول را در جشنواره بازی‌های جدی به‌دست آورده است، در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: بیزنس پلان ما آماده و مستندسازی شده است و در حال رایزنی با تعدادی از نهادها برای تجاری‌سازی هستیم و آنها هم به ما قول همکاری داده‌اند.او درباره ویژگی‌های فنی این بازی اظهار می‌کند: با استفاده از سنسور حرکتی و پردازنده مرکزی، دیتا به بازی فرستاده می‌شود. این بازی با استفاده از انجین یونیتی ساخته و با نرم‌افزار C++ نوشته شده است. انجین یونیتی یک موتور بازی‌سازی Cross-Platform است که به‌منظور توسعه بازی برای PC، کنسول‌های بازی، گوشی‌های موبایل و وب‌سایت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پژوهش برای تولید بازی
بازی‌های جدی، بخشی کلیدی از صنعت بازی‌های دیجیتال هستند که ما را در آموزش، تبلیغات، درمان و سایر اهداف جدی دیگر یاری می‌کنند. توسعه این بازی‌ها علاوه بر دانش فنی بازی‌سازی، مستلزم وجود دانش علمی و تخصصی در حوزه مورد نظر است و بر این اساس، بیش از هر شاخه دیگری در بازی‌سازی، به تحقیق ‌و توسعه و مطالعات دانشگاهی نیاز دارند.
یونس سخاوت که در بخش سمپوزیوم مقاله
 a game best scenario to detect the danger of advertising screens on the street را ارائه  کرده و برنده جایزه مقاله برتر شده است، درباره مقاله‌اش به همشهری می‌گوید: با استفاده از یک سناریوی مجازی می‌توان فهمید که آیا تبلیغات درون شهرها که از طریق تلویزیون‌های شهری و بیلبوردها پخش می‌شوند خطرناک هستند یا خیر؟ 
او در مورد عنوان «بازی‌پژوه» که در همه تیم‌های بازی‌ساز حضور دارد می‌گوید: بازی‌پژوه فرصت‌های جدیدی را که ممکن است در زمینه بازی‌های جدید بتوان خلق کرد کشف می‌کند و به افرادی که می‌خواهند بازی‌های جدید بسازند ارائه می‌کند.
این بازی‌پژوه ادامه می‌دهد: دومین وظیفه بازی‌پژوه این است که تأثیرگذاری بازی‌ها را به‌صورت علمی ارزیابی ‌کند تا دریابد که آیا واقعا بازی‌های جدی می‌توانند بر فکر و رفتار افراد تأثیرگذار باشند یا خیر؟ این بخش نیاز به تحقیقات وسیعی دارد که ارائه مقالات در همین راستا صورت می‌گیرد.
بازی‌های جدی را کارشناسان یکی از مهم‌ترین رویکردهای نوآورانه در حوزه سلامت می‌دانند که می‌تواند به این حوزه کمک فراوانی کند. بازی‌های جدی به‌دلیل اینکه دارای جنبه سرگرمی‌ و همچنین دارای ویژگی‌های آموزشی و کمک درمانی هستند، اهمیت بسیار زیادی در حوزه‌های مختلف دارند.

استفاده از تکنولوژی‌های نوین
یکی از بازی‌هایی که در جشنواره بازی‌های جدی حضور داشت، یک بازی دوبعدی بود که برای توانبخشی حرکت پا و تعادل در بیماران اِم‌اِس طراحی شده بود. نام این بازی keepstep و پلتفرم بازی واقعیت افزوده است که با استفاده از فناوری «پروجکشن مپینگ» بازی روی زمین نشان داده می‌شود. برای این بازی همچنین از یک دستگاه مایکروسافت ایکس‌باکس کینکت به‌عنوان سنسور برای تشخیص حرکات پا استفاده شده است. 8بازی دیگر که در این رویداد به مرحله فینال رسیدند به این شرح هستند:

بازی تیزران
این بازی به‌عنوان یک بازی-ورزش(Exergame)، تلاش می‌کند تا با تلفیق ورزش دوچرخه‌سواری با عناصر بازی، در راستای تندرستی و توانبخشی، جذابیت این ورزش را افزایش دهد. از ویژگی‌های بازی تیزران می‌توان به امکان بازی آنلاین چندنفره آن اشاره کرد.

بازی توان‌دست
این بازی با هدف توان‌بخشی به بیماران و سالمندان، تمرینات دست را به کمک فناوری «لیپ‌موشن» شناسایی و به کمک بازی، فرایند تمرینات را جذاب می‌کند.

بازی دستکش توان‌افزا
داستان بازی درباره دونده‌ای است که باید برای عبور از موانع، از روی آنها بپرد و امتیاز بگیرد. این بازی با هدف توان‌بخشی به بیماران دچار عارضه سکته یا آسیب نخاعی، به کمک یک دستکش دارای سنسور، با حرکات دست فرد، عمل پرش را انجام می‌دهد.

بازی سارای
یک بازی هدفمند در حوزه آموزش سلفژ (مهارت نت‌خوانی و وزن‌خوانی) است. آموزش سلفژ در این بازی در بستر روایی بازی اتفاق می‌افتد. برای عبوردادن قهرمان بازی به نام سارای، از مراحل مختلف، بازیکن باید تقلید درستی از آواهایی که به گوش‌اش می‌رسد انجام دهد و با این کار، عملا در مسیر بازی، تمرین سلفژ کند.

 بازی شاه گیگیلی
یک بازی با هدف آموزش نظری برای کودکان است که در محیط بازی، مفاهیم مختلف آموزشی را منتقل می‌کند.

بازی ریشتر
بازی ریشتر، یک بازی ساده موبایلی است که با استفاده از تکنیک ایزومتریک، تلاش می‌کند مدیریت بحران و قرار گرفتن در مکان‌های مناسب را هنگام زلزله آموزش دهد.

 بازی هانا
یک بازی با هدف تقویت مهارت‌های شناختی در کودکان است که در پشت صحنه بازی، اطلاعات شناختی کودک را به‌عنوان مشاوره به والدین منعکس می‌کند.

 بازی FirstAID
یک بازی با هدف آموزش مهارتی است که در آن بازیکن می‌آموزد در شرایط مواجهه با بروز سانحه (مثلا در شرایط تصادف جاده‌ای) برای دیگران، کمک‌های اولیه را به مصدومان ارائه دهد.

سرگرم‌کردن
مهم‌ترین ویژگی‌ بازی‌های جدی در سرگرم‌کردن و درگیرسازی افراد است که می‌تواند بر رفتار و عملکرد آنها تأثیر بگذارد و علاوه بر دانش، نگرش و رفتار آنها را ارتقا دهد