درس شهر از عاشورا

حامد فوقانی/خبرنگار

1-«هیچ‌چیز به‌اندازه آنچه خود مردم کار را دست بگیرند، تأثیرگذار نخواهد بود»؛ این جمله، سرآغاز کتاب آنتونی مور، یک ‌جامعه‌شناس مشهور آمریکایی است. او در این کتاب سعی دارد به مخاطبان بگوید اگر مردم، خودشان در انجام کارهای بزرگ، مشارکت داشته باشند، درنهایت همگان از نتیجه‌ای که حاصل می‌شود، رضایت خواهند داشت. مور در کتاب «آنچه را مردم خارق‌العاده می‌دانند» عنوان می‌کند که بهترین راه برای رسیدن به هدف موردنظر، سپردن کارهای اجتماعی به‌خود مردم است. مور مثل جیمز آلتوشر، نویسنده و روانشناس معتقد است که روی کارهایی که جامعه خود در دست می‌گیرد باید نظارت نامحسوس داشت. به اعتقاد این دو، خود مردم آنقدر به ریزه‌کاری‌ها توجه می‌کنند که مشکل خاصی پیش نیاید. البته مور می‌گوید با وجود تحقیقات گسترده همچنان عده‌ای، روی انجام کارهای اجتماعی به‌صورت از بالا به پایین اصرار می‌ورزند. او در عین حال عنوان می‌کند که اینچنین مصرانه عمل کردن از سوی مسئولان به‌خاطر اهداف شخصی و کسب منافع مادی نیست، بلکه آنها یا از عواقب کار می‌ترسند یا اساسا قدرت بله گفتن در واگذاری امور به مردم را ندارند.

2-شاید یک‌دهه پیش برای خیلی‌ها اهمیت نداشت پسماندهای خشک مثل لیوان یکبار مصرف، ظروف پلیمری و ته‌مانده غذا را کجا رها کنند. بعد از پایان یافتن مراسم، سطح خیابان‌ها مملو می‌شد از ظروف پلاستیکی که له شدن‌شان زیر پا و لاستیک‌های ماشین‌ها، صدای ناگواری ایجاد می‌کرد. تا همین یک‌دهه پیش، آن هنگام که‌ ماه محرم مصادف می‌شد با روزهای سرد پاییز و زمستان، یکی از دغدغه‌های مدیریت شهری، بارندگی بود و پایان مراسم و بسته شدن راه جوی‌ها و مسیل‌ها با ظروف پلاستیکی. اما چند سالی می‌شود، بی‌توجهی در رها کردن زباله‌ به جا مانده از نذری کمتر به چشم می‌آید و توی ذوق می‌زند. نوبرانه‌اش را هم تاسوعا و عاشورای حسینی امسال دیدیم؛ آن هنگام که شهروندان داوطلب، پا به پای عزاداران در کنار برخی از مسئولان و مدیران شهری کیسه در دست، مشغول جمع‌آوری پسماند شدند. این اقدامی بود که از پی چند پویش، جوانه زد تا در نهایت مشارکت شهروندی را به رخ بکشد و عده‌ای در فضای مجازی هشتگ بزنند: «قامت_مردی_را_خمیده_نکنیم». پویش‌ها کارشان را درست انجام دادند که شام غریبان برخی با گرفتن جاروهای چوبی از دست پاکبانان شهر همراه شد. پویش‌ها آنقدر فراگیر شدند که ظهر روز عاشورا، داوطلبان بسیار شوند. البته که در چند نقطه شهر تهران، جمع‌آوری پسماندهای خشک دلخواه نبود اما پویش‌هایی مثل «نذر-سبز- محرم»، «محرم یاران»، «نه به ظروف پلاستیکی» و چند پویش دیگر شروعی شدند برای رعایت حال خادمان و پاکبانان شهر.

3-تاسوعا و عاشورای امسال گذشت. هزاران مراسم عزا در وصف ایثار سالار شهیدان و یاران باوفایش برگزار شد. مثل هر سال این مردم بودند که خودشان شهرها را برای برگزاری سوگ حسین(ع) آماده کردند و همه‌‌چیز در نهایت نظم به پایان رسید اما امسال در کنار همه درس‌های نهضت عاشورایی، یک ‌درس بزرگ هم در ذهن ماندگار شد؛ درسی که نشان می‌دهد چطور شهر جایی بهتر برای زندگی می‌شود؛ اگر و تنها اگر مردم بخواهند و مدیران محیط را فراهم کنند؛ درسی که باید دائم مرورش کرد.