حیات وحش
پرندگان سرگردانی که امسال به فهرست پرندگان ایران اضافه شدند
محسن ملاح/پرنده نگر
با توجه به موقعیت بی‌نظیر ایران و اقلیم مناسب، ما شاهد گونه‌های مختلفی از پرندگان در ایران هستیم که به‌صورت بومی، نیمه‌مهاجر و مهاجر دیده می‌شوند و با تلاش دوستان پرنده‌نگر هرساله شاهد ثبت گونه‌های ارزشمندی از پرندگانی هستیم که برای نخستین‌بار در ایران و حتی منطقه دیده شده‌اند. با توجه به گسترس روزافزون پرنده‌نگری در کشور ما در آینده نیز شاهد ثبت پرندگانی خواهیم بود که به فهرست پرندگان ایران افزوده خواهند شد.
حضور و مشاهده پرندگان اتفاقی و سرگردان در کشور با توجه به مسیر مهاجرتشان که از نزدیک مرزهای ایران می‌گذرد یا دور‌تر از مرزها و حتی آن دسته از پرندگانی که به کشورهای همسایه مهاجرت می‌کنند، در سرزمین ما دور از انتظار نیست. همچنان که طی یک قرن و نیم گذشته در برخی از مناطق ایران اتفاق افتاده است. طی این سال‌ها گزارش‌های مختلفی از مشاهده پرندگان سرگردان در ایران گزارش و ثبت شده است که حتی برخی از آنها در موزه‌ها و دانشگاهای مختلف دنیا نگهداری می‌شوند و مورد مطالعه و تحقیق دانشمندان این عرصه نیز قرار دارند. از پرندگان سرگردان گاهی به‌عنوان گونه‌های کمیاب ایران نیز یاد می‌شود.
ایران مسیر مهاجرت پرندگان اروپا و آسیا
سرزمین ما موقعیت شگفت‌انگیزی دارد و مسیر مهاجرت پرندگان اروپا و آسیاست. همچنین در مورد تنوع شگفت‌انگیز پرندگان ایران در کتاب پرنده‌های ایران می‌خوانیم که «مهم‌ترین علت آن قرارگیری کشور در ناحیه موسوم به «چهارراه» است که پاله آر تیک شرقی، پاله آر تیک غربی، ایندومالایا و آفروتروپیکال را در یک مکان پیوند داده است». همچنان که در چک فهرست سایت کمیته ثبت پرندگان ایران مشخص است، هم‌اکنون حدود ۵۵۵ گونه پرنده در ایران به ثبت رسیده است؛ پرندگانی که گاهی هزاران کیلومتر را طی کرده‌اند تا به این سرزمین برسند.
تکمیل و به‌وجود آمدن چک فهرست پرندگان ایران حاصل تلاش دانشمندان پرنده‌شناس بزرگ خارجی و کارشناسان داخلی است که توانسته‌اند با سفر به اقصی نقاط ایران یا با تحقیق و پژوهش خود، فهرست پرندگان کشور را تکمیل کنند. از جمله این دانشمندان و کارشناسان می‌توان به بلانفورد، نیکولای زارودنی، سایمون، درک اسکات، اسکندر فیروز، جمشید منصوری، ادهمی، علی آبادیان، کابلی، خالقی‌زاده و... اشاره کرد.
4 پرنده امسال به پرندگان ایران اضافه شدند
با توجه به رکوردهای متعدد طی سالیان دراز ما در اینجا فقط به‌گونه‌هایی می‌پردازیم که در سال ۹۷ به فهرست پرندگان ایران اضافه شده‌اند. جالب اینجاست که هر 4 پرنده جدید در جنوب کشور دیده شده‌اند. در آبان‌ماه امسال یک گونه از پرندگان مناطق شرقی آسیا به نام جاکانای دم قرقاولی(heasant tailed jacana) درایران مشاهده شد. این پرنده رکورد جدیدی است برای ایران که توسط ابراهیم عباسی در تاریخ ۲۱آبان ۹۷ در لامرد فارس مشاهده شده است. حضور این پرنده نخستین و آخرین گونه‌ای نخواهد بود که در ایران به‌صورت سرگردان دیده شده یا خواهد شد.
در سال‌های نه چندان دور هم پرندگانی مانند سسک تیره توسط فردین نظیری در گیلان مشاهده شده است و همچنین پرستو یا چلچله سرسرخ برای نخستین‌بار توسط دکتر رضایی و شاگردانش در استان گلستان مشاهده شد. احتمالا پرنده‌ای که در لامرد مشاهده شد از دسته پرندگانی بوده است که هرسال در فصل پاییز و زمستان به سوی جنوب خلیج‌فارس مهاجرت می‌کنند؛ در همین محدوده زمانی که این پرنده در ایران دیده شد، در کشورهای عمان و امارات متحده عربی نیز توسط پرنده‌نگرهای آن کشورها مشاهده و ثبت شده است. این گونه از خانواده jacanidae و از جنس Hydrophasianus است. این پرنده زیبا به‌عنوان گونه جدید برای ایران به نام جاکانای دم‌قرقاولی در کمیته ثبت پرندگان ایران به ثبت رسید و فهرست پرندگان ایران از ۵۵۱ گونه به ۵۵۲ گونه افزایش یافت.در همین زمان یک اگرت (حواصیل) متوسط (Intermediate egret) توسط علی علی اسلام و لاینه لسی در جنوب ایران یعنی خورتیاب هرمزگان مشاهده شد که بعد از بررسی در بهمن‌ماه به فهرست پرندگان ایران نیز افزوده شده است. حدود 3 ماه بعد از مشاهده جاکانا و اگرت در ۴بهمن۹۷ پرنده دیگری توسط محمد جواد پرستگاری در جزیره قشم مشاهده شد. این پرنده از خانواده کاکایی‌های سرسفید بزرگ بود به اسم کاکایی وگا (Vega Gull) که بعد از انتخاب نام فارسی به فهرست پرندگان ایران اضافه می‌شود.آخرین پرنده‌ای (البته تا این لحظه که در حال نگارش این متن هستم) که امسال به‌عنوان گونه جدید به فهرست پرندگان ایران افزوده شده است از خانواده آبچلیک‌هاست، به نام Long-Billed Dowitcher که این پرنده نیز در آلاسکا و شرق سیبری زادآوری دارد و در آمریکای مرکزی و غرب آمریکای شمالی نیز زمستان‌گذرانی می‌کند.
این پرنده توسط رضا علی اصل و گردشگران لهستانی که برای پرنده‌نگری به سواحل هرمزگان سفر کرده بودند در ساحل بندرعباس مشاهده شد. برای این «پاشلک» نیز هنوز نام فارسی انتخاب نشده است، اما به‌نظر می‌رسد پاشلک نوک‌دراز نام مناسبی باشد.در آذرماه امسال نیز یک گزارش و ثبت از غازهای بومی آمریکای شمالی به نام Cacaling Goose از تالاب میقان اراک توسط عمران حاجیان در دست است که اعضای کمیته ثبت پرندگان ایران هنوز برای ثبت گونه جدید یا فراری از قفس بودن پرنده به نتیجه واحدی نرسیده‌اند و فعلا این غاز در فهرست گونه‌های جدید برای کشور قرار نگرفته است. به این ترتیب تا اسفندماه امسال چهارگونه به فهرست پرندگان ایران به‌صورت قطعی افزوده شده است.
