اجرای کالابرگ‌با مدل مجلس یا دولت؟

بهزاد رنجبر | روزنامه‌نگار

موضوع کالابرگ در ماه‌های اخیر مورد توجه دولت و مجلس قرار گرفته است. سرانجام با پیگیری‌های مجلس قرار شد مرحله جدید کالابرگ با شیوه تازه‌ای اجرا شود؛ به‌طوری‌که قیمت کالاهای اساسی برای مردم حداقل تا پایان سال ثابت بماند. مهم‌ترین مانع اجرای این طرح، تامین منابع آن است که قرار است درآمد حاصل از گران‌شدن بنزین صرف این موضوع شود. درهرحال آنطور که مسئولان دولتی وعده داده‌اند از ماه جاری کالابرگ با شیوه جدید عرضه کالاها با قیمت ثابت اجرا خواهد شد. ابتدا 3دهک کم‌درآمد از کالابرگ برخوردار خواهند شد و سپس نوبت دهک‌های متوسط خواهد شد. بااین‌حال اطلاعات دقیقی از شیوه جدید منتشر نشده است. در همین زمینه میزگرد تلویزیون همشهری به موضوع کالابرگ اختصاص داشت که در آن عطا بهرامی، کارشناس اقتصادی و فاطمه مقصودی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس به بیان نظرات خود پرداختند.

یارانه نقدی بهتر است یا کالایی؟
مقصودی: مجلس برای کمک به معیشت مردم کالابرگ را تصویب کرد؛ اما به‌نظر می‌رسد شیوه اجرای قبلی به‌صورت کارت اعتباری یا نقد نمی‌تواند هدف مدنظر مجلس را محقق کند. ما قصد داریم در شرایط سخت اقتصادی، کالابرگ با قیمت ثابت به مردم عرضه شود. ما معتقدیم اعطای رقم ثابت نقدی، تکافوی تورم را ندارد. وقتی قیمت‌ها افزایشی است اما رقم کالابرگ ثابت است، نمی‌توان این را حمایت نامید. اما با طرحی که مدنظر مجلس است، با تثبیت قیمت کالاها، حمایت قوی از مردم اجرا می‌شود. دولت باید به همین شیوه که مجلس تصویب کرده عمل کند. اینکه به جای کالابرگ به مردم پول نقدی بدهیم از لحاظ منطقی درست نیست؛ چراکه سبب انحراف در مصرف یارانه می‌شود و تامین خوراک مردم کم‌درآمد محقق نمی‌شود. توزیع مستقیم کالابرگ برای خانوارهای ضعیف بسیار مؤثر است و یارانه را به‌طور مستقیم و هدفمند توزیع می‌کند. دهک‌بندی‌ها اشتباه است و ایرادات زیادی دارد و آمار دقیقی از خانوارهای ضعیف نداریم؛ اما با توزیع کالابرگ می‌توان تضمین کرد که خانوارهای ضعیف حداقل مواد خوراکی اساسی خود را دریافت می‌کنند.

بهرامی: هنوز ارقام کالابرگ در شیوه جدید اعلام نشده است. 500هزار تومانی که اعلام شده حدود 4درصد حداقل حقوق می‌شود. اینکه دولت و مجلس دغدغه معیشت دارند، ارزشمند است. همین رقم 500هزار تومان با اینکه ناکافی است، اما حتما به مردم کمک می‌کند. تجربه کالابرگ را در دهه 60داریم؛ اما شاخص ضریب جینی در دهه60 ثابت ماند و کاهش نیافت. این در حالی است که در آن زمان جمعیت کشور 40میلیون نفر بود؛ اما توزیع کالابرگ سبب بهبود عدالت نشد. بنابراین تجربه نشان می‌دهد توزیع کالابرگ به بهبود ضریب جینی منجر نشده است. اما در سال1389 که هدفمندی یارانه‌ها اجرا شد، اثرات بهتری داشت. در آن زمان ضریب جینی به‌سرعت پایین آمد که در جهان این سرعت کاهش ضریب جینی، کم‌سابقه بود. مردم هم دریافت یارانه نقدی را ترجیح می‌دهند.

کالاهای مشمول کالابرگ چطور انتخاب شده‌اند؟
بهرامی: 11قلم کالایی که قرار است در کالابرگ عرضه شود، شاید مورد تقاضای همه مردم نباشد. ممکن است این 11قلم کالا با رانت مشخص شده باشند. سبد ضروری خانوار 35قلم کالا است. 

مقصودی: 11قلم کالای سبد کالابرگ محصولاتی است که بیش از همه مورد مصرف مردم است و طبق استانداردهای ملی تعیین شده است. در دهه60  که کالابرگ توزیع می‌شد، وضع مردم خیلی بهتر بود و رضایت نسبی وجود داشت و مردم در تامین خوراک مشکلی نداشتند. با عرضه کالابرگ، حداقل تامین خوراک مردم را تضمین می‌کنیم. وقتی به‌جای عرضه کالاهای اساسی فقط پول بدهیم، مشخص است که امنیت غذایی با توجه به تورم شدیدی که حاکم است، محقق نخواهد شد. توزیع سبد کالابرگ می‌تواند به بهبود غذایی خانوارها خصوصا اقشار کم‌درآمد کمک کند.

آیا کالابرگ در اولویت سیاست‌های اقتصادی است؟
بهرامی: 42.5درصد هزینه خانوارها هزینه مسکن است. مجلس باید به این مشکل توجه کند. 20درصد هزینه خانوارها هم هزینه خودرو است. هزینه آموزش هم سهم زیادی از سبد هزینه‌های مردم دارد. با 500هزار تومان امنیت غذایی خانوارها تامین نمی‌شود. دولت نباید در زمینه مسکن کوتاهی کند. هزینه مسکن به‌شدت خانوارها را تحت فشار قرار داده است.
اگر هدف دولت و مجلس کاهش هزینه‌های خانوار است، باید هزینه‌ مسکن را پایین بیاورند. مسکن در اولویت است. اما اگر فقط بحث تامین غذا مطرح است، باز هم این رقم کالابرگ ناکافی است. باید دولت برنامه‌ای برای بخش مسکن درنظر بگیرد تا سهم 70درصدی مسکن و خودرو را نصف کند؛ آنگاه مطمئنا خانوارها در تامین غذا هم مشکلی نخواهند داشت.
مقصودی: 70درصد درآمد خانوارها در تهران صرف هزینه مسکن می‌شود؛ اما رفع مشکل مسکن به‌سرعت و در کوتاه‌مدت ممکن نیست؛ اما می‌توان با توزیع کالابرگ، به بخش تامین خوراک مردم کمک کرد.
با توزیع کالابرگ، پروتئین و ویتامین مورد نیاز خانوارهای ضعیف تامین می‌شود. دولت باید منابع پایدار ایجاد کند. یکی از منابع تامین کالابرگ در مرحله فعلی فروش گاز است؛ اما منبع پایداری نیست.
ما نمی‌توانیم به امید رفع مشکل مسکن صبر کنیم تا مردمی که دچار سوءتغذیه‌اند در همین وضعیت بمانند.

منابع توزیع کالابرگ از کجا تامین شود؟
بهرامی: طرح فعلی کالابرگ منابع موهومی دارد و می‌خواهند با حذف ارز ترجیحی منابع آن را تامین کنند. می‌خواهند به خانوارهای کمیته امداد و بهزیستی بسته سبد کالای اساسی بدهند. در کشورهای دیگر از محل درآمدهای مالیاتی این کمک‌ها را انجام می‌دهند؛ یعنی منابع معتبری برای کمک‌های غذایی اختصاص داده‌اند.
من معتقدم با توزیع رقم 500هزار تومان کالابرگ، تامین غذایی برای اقشار ضعیف محقق نمی‌شود؛ چون این رقم اندک است. با ماهی 500هزار تومان مشکل تغذیه اقشار ضعیف حل نمی‌شود. دولت می‌تواند 10برابر این رقم را تامین کند. برای کمک غذایی به خانوارها رقم کمتر از ماهانه 5میلیون تومان ارزش ندارد و نمی‌تواند مؤثر باشد.
مقصودی: دولت باید برای کالابرگ منابع پایدار تعریف کند. فعلا قرار است از فروش گاز منابع تامین شود. دولت طبق قانون اساسی مکلف است به اقشار مختلف مردم براساس عدالت رسیدگی کند. اگر این رقم برای تامین امنیت غذایی ناکافی است، دولت باید به آن اضافه کند. همین رقم 500هزار تومان کالابرگ کمک بزرگی برای اقشار کم‌درآمد خواهد بود.

راه کمک به معیشت خانوارها چیست؟
بهرامی: اگر به 5دهک کم‌درآمد به‌ازای هر نفر 20کیلوگرم مرغ و برنج بدهیم، به 1.8میلیارد دلار نیاز داریم که معادل 180هزارمیلیارد تومان می‌شود. توزیع این پول احتمالا با رانت همراه می‌شود. انتخاب فروشگاه‌های عرضه کالابرگ هم به‌نظرم با رانت همراه خواهد بود. ضمن اینکه با این رقم یارانه مشکلی از مردم حل نمی‌شود.
رقم 500هزار تومانی یک کمک حداقلی است. در سال1389 به هر نفر یارانه نقدی معادل 40دلار می‌دادیم که بسیار مؤثر بود و ضریب جینی را به‌شدت کاهش داد.
یکی از کارهای مهمی که مجلس باید انجام می‌داد، آزادکردن تجارت کالاهای اساسی بود. الان مرغ در بازار جهانی به قیمت هر کیلوگرم یک دلار عرضه می‌شود که حتی با دلار آزاد هم از نرخ فعلی در بازار ایران ارزان‌تر می‌شود. این در حالی است که 4میلیارد دلار خوراک مرغ وارد می‌کنیم و با ارز 28500تومانی هم وارد می‌کنیم؛ اما از نرخ جهانی آن گران‌تر به مردم می‌فروشیم. اگر تجارت را باز کنیم که مرغ با ارز آزاد وارد شود، مردم با قیمت کمتری مرغ می‌خرند و هدف دولت و مجلس برای کمک به معیشت مردم محقق خواهد شد. 
مقصودی: اگر به هر خانوار بسته مشخصی از کالاهای اساسی بدهیم و خیالش راحت باشد که هر ماه برنج، گوشت و مرغ را دریافت می‌کند، آرامش خاطری در خانوارها ایجاد می‌شود. اما اعطای یارانه نقدی سبب تورم هم می‌شود. ما می‌گوییم به‌جای پرداخت پول نقدی، کالاهای اساسی با قیمت ثابت عرضه شود.ما معتقد نیستیم که کالابرگ 500هزار تومانی همه مشکلات مردم را حل می‌کند؛ اما قطعا بخشی از بار هزینه‌ها کم شود.
افزایش قیمت بنزین قطعا موجی از گرانی‌ها را در همه کالاها ایجاد می‌کند. ما تنها کشوری هستیم که ارز ترجیحی به واردکننده می‌دهیم. هیچ کشوری این کار را نمی‌کند.
نگاه ما به کالابرگ، سیاسی نیست؛ بلکه به‌دنبال تثبیت قیمت‌ها هستیم، حداقل برای این چند قلم کالای اساسی.