جغرافیایی کهن با 9محله
موضوع: ریزمحله‌های سنگلج
ویژگی: محله سنگلج در نقشه‌های تاریخی به چند محله کوچک‌تر تقسیم شده است
***
پهنه سنگلج به‌عنوان یکی از نخستین محله‌های تهران، همچون محله تاریخی عودلاجان، از محله‌های کوچک‌تر تشکیل شده بود؛ محله‌هایی که هر کدام ده‌ها کوی و برزن داشتند با ساکنانی از قماش اعیان و اشراف با خانه‌ها و عمارت‌های آنچنانی. شمار محله‌های کوچک سنگلج در نخستین نقشه‌هایی که افراد مختلف از آن تهیه کرده‌اند متفاوت است. به‌عبارت دیگر، سنگلج که خود روزگاری از غرب و جنوب به حصار تاریخی شاه‌طهماسبی محدود می‌شد، در تهران قدیم در حکم کلان‌محله‌ای بود متشکل از کوچه‌های تنگ و ترش و تودرتو که دست در دست هم، محله‌های کوچک‌تری را تشکیل می‌دادند. موسیو کرشیش که در دوران امیرکبیر برای تدریس در دارالفنون از اتریش به تهران آمد در سال1275 شمسی در گروهی که به سرپرستی اعتضاد السلطنه تشکیل شده بود با همکاری شماری از شاگردانش در دارالفنون، نقشه‌ای از تهران تهیه کرد. در این نقشه، محدوده محله‌های تهران آن روزگار ثبت شده است. علیرضا زمانی، تهران‌پژوه درباره محله‌هایی که در نقشه کرشیش به‌عنوان محله‌های سنگلج ثبت شده می‌گوید: « در نقشه کرشیش 8محله به‌عنوان ریزمحله‌های سنگلج ثبت شده. محله ارامنه از جنوب به گذر درخونگاه می‌رسید و از شرق به باغ حاجی‌کاظم محدود می‌شد. محله باجمانلو در شمال سنگلج و شمال‌غرب بازارچه آب‌پخش‌کن قرار داشت. محله باغ خسروخان یکی از محله‌های جنوبی سنگلج و در محدوده غربی دروازه محمدیه بود. محله ترکمان نیز یکی دیگر از محله‌های جنوبی سنگلج و در شمال محله باغ خسروخان قرار داشت. پنجمین محله در نقشه کرشیش محله چالحصار در جنوب غرب ارگ سلطانی و شرق گذر درخونگاه بود. همچنین محله دباغخانه در شمال‌غرب سنگلج، محله قورخانه کهنه در شمال محله و محله همت‌آباد در جنوب محله چالحصار و شمال‌غرب محله پاچنار از دیگر محله‌های سنگلج در نقشه کرشیش بودند.» در نقشه عبدالغفارخان نجم‌الملک از تهران عهد ناصری اما شمار محله‌های سنگلج به عدد9 می‌رسد. زمانی می‌گوید: «در نقشه نجم‌الملک، محله‌های باجمانلوها، چالحصار، دباغخانه، دروازه‌نو در جنوب شرق محله، قاپوق در جنوب خیابان دروازه‌نو، محله قمی‌ها در جنوب غرب چالحصار، قورخانه، محله
همت آباد در جنوب تکیه همت‌آباد و محله سنگلج به‌عنوان محله اصلی و بازمانده از روستای قدیم ذکر شده‌اند.»
در همینه زمینه :