گزارش
سرایداران زاگرس
هزار هکتار از زاگرس به همت سعید انصاریان و اهالی روستای الگن، حفاظت شده تا شاهد رشد دوباره بلوط‌ها باشد
راحله عبدالحسینی-روزنامه‌نگار
«برنج شالی گیلان/ تو دیگی از مس کرمان/ رو شعله گاز خوزستان/ توی یه خونه نقلی/ داره قل می‌زنه قل قل/ مثل قلبم واسه ایران/ مثل قلبت واسه ایران»؛ اینها سروده‌های سعید انصاریان است که نگاه شاعرانه‌اش به وطن را دلیل زندگی در روستای الگن در کهگیلویه و بویراحمد می‌داند؛ روستایی در دل زاگرس. او بعد از پایان تحصیل در رشته سینما در بوشهر و تجربه چند سال زندگی در تهران، راهی زادگاهش شد تا هم کاری برای نجات بلوط‌های زاگرس انجام دهد و هم با فن سینما، قصه‌ها و افسانه‌های زاگرس را روایت کند. انصاریان بنیاد الگن را راه‌اندازی کرده است که رویکردی 20ساله به حفاظت از زاگرس دارد و به کمک مردم بومی اداره می‌شود. آنان خودشان را سرایدار زاگرس می‌دانند.
مردمی‌ترین منطقه محافظت‌شده
بیشتر سروده‌های سعید انصاریان که خودش را سرایدار زاگرس و سرایدار وطن می‌داند درباره ایران است. او علت این نگاه را به زندگی در روستا می‌داند و به همشهری می‌گوید: «کودکی من در فضای پر از اسطوره و قصه زاگرس گذشت. خوش‌شانس بودم که علاقه به زاگرس در من تداوم پیدا کرد و با جهان‌بینی من درآمیخت و حالا بیش از هر چیز دیگر، سرزمینم برای من اهمیت دارد. گاهی از دیدن جادوی حیرت‌انگیز زاگرس بغض می‌کنم.»
او که از سال 1398بعد از بازگشت به روستا بنیاد الگن را راه انداخته، می‌گوید: اهالی روستای الگن، همگی خود را سربازانی می‌دانند که وظیفه حفظ و حراست از زاگرس را بر عهده گرفته‌اند. وقتی درباره حال و روز زاگرس از او می‌پرسیم، می‌گوید که حال زاگرس اصلا خوب نیست و به مرحله بحرانی رسیده است. انصاریان ادامه می‌دهد: «آتش‌سوزی‌ها و چرای بی‌رویه دام، کشاورزی سنتی، کاوش برای معدن و راهسازی سبب شده تا مهم‌ترین پهنه رویشگاهی و قوی‌ترین زیستگاه جانوری ایران که نزدیک به نیمی از آب‌های شیرین را تولید می‌کند، رو به زوال برود.»
بنیاد الگن به همت مردم روستا و طرحی از سعید انصاریان کار خود را آغاز کرده و حالا فاز دوم آن هم انجام شده است. در فاز اول، هزار هکتار از پهنه زاگرس از چرای دام، قرق و در فاز دوم کشت گسترده براساس اقلیم با همراهی پیر و جوان از اهالی روستای الگن و مراقبت نیروهای محیط‌بانی مردمی انجام شد. انصاریان می‌گوید: «بعد از بازدید یکی از زاگرس‌شناسان ایران در اردیبهشت 1403از این منطقه گفته شد که 4هزار جوانه جدید بلوط، بنه (پسته وحشی) و انجیر وحشی در هر هکتار دیده شده، گونه‌هایی مثل گربه وحشی و پلنگ به منطقه بازگشته‌اند و در واقع احیای رویش زاگرس در حال انجام است.»
جامعه محلی، پای کار است
موفقیت چنین طرح‌هایی در گرو همدلی جامعه محلی است. انصاریان می‌گوید: «اولین مولفه بنیاد الگن، همراهی جامعه محلی است. نخست اینکه بنیاد الگن چشم‌انداز 20ساله دارد و تا پایان فاز دوم بر عهده من بود. از اینجا به بعد بر عهده اهالی بنیاد الگن که همان روستاییان هستند، پیش می‌رود. یکی از همراهی‌های آنان این است که پذیرفته‌اند اقتصادشان را با مشاغل جایگزین بچرخانند. برای این منظور باید اقتصاد دامپروری‌محور به گردشگری مسئولانه تغییر کند. بومیان منطقه سراغ توسعه گردشگری ایمن می‌روند که احتیاج به زیرساخت اقامتی دارد و با آموزش‌ها در حال یادگیری ایجاد ارزش افزوده برای صنایع‌دستی خود هستند.» هرچند این مسیر صبوری می‌خواهد و به این زودی‌ها به نتیجه دلخواه نمی‌رسد، اما انصاریان تأکید می‌کند: «شعار ما این است: «آهسته، چون بلوط!» ما هیچ‌گاه در سایه بلوط‌هایی که می‌کاریم نخواهیم نشست. هدف ما این است که الگن به روستایی سبز، عاری از پلاستیک و مدیریت صحیح منابع طبیعی تبدیل شود.»
آموزش در حوزه‌های کیفیت زیست مسئولانه، مراقبت از زیستگاه و ایجاد مدرسه طبیعت از اهداف بنیاد الگن است. برای اینکه الگن به یک روستای سبز تبدیل شود، با کمک اهالی، کانال‌کشی برای هدایت رواناب و شیرابه‌ها به سایت تصفیه‌خانه طبیعی در پایین‌دست روستا، نصب سطل زباله خشک و تر، سنگفرش معابر، ساخت آبشخور مجزا برای دام، ایمن‌سازی دره‌ها از سیلاب و فرسایش، احیای بافت و مرمت ابنیه تاریخی روستا نیز در حال اجراست. انصاریان می‌گوید: «ده‌ها بنیاد همچون الگن برای نجات زاگرس لازم و تداوم این مسیر فقط با همراهی مردم بومی میسر است. اهالی روستای الگن هم با عشقی که به زاگرس دارند، در این مسیر گام گذاشته‌اند.»
بومیان زاگرس دست به‌کار شده‌اند
علاوه بر بنیاد الگن، نیروهای مردمی دیگری هم آستین همت بالا زده‌اند و برای نجات زاگرس و محافظت از بلوط‌ها دست به‌کار شده‌اند. یکی از آنان بنیاد زاگرس است که به همت کمال محمدی شهرستان بهمئی در کهگیلویه و بویراحمد راه‌اندازی شده و حفاظت از ۵۰۰ هکتار جنگل و مرتع این منطقه را از آبان ۱۴۰۲ با همراهی جامعه محلی آغاز کرده است. به گفته او، ۷ سال قرق یا حفاظت از 500هکتار زاگرس ادامه خواهد داشت. انجمن ناجی بلوط زاگرس هم یک سازمان مردم‌نهاد محیط‌زیستی است که از سال1394فعالیت خود را شروع کرده است.
این انجمن در محدوده شمالی استان ایلام و بخش‌هایی از استان کرمانشاه، در زمینه مبارزه با آفات جنگل‌های بلوط، مبارزه با آتش‌سوزی‌های جنگلی، خدمات‌رسانی به حیات وحش و ساخت آبشخور در طبیعت و فرهنگسازی زیست‌محیطی فعالیت می‌کند. اعضای انجمن عمدتا جوانان تحصیل‌کرده و روستایی هستند. علاوه بر این فعالیت‌ها پویش مردمی بذرکاری برای احیای جنگل‌های زاگرس به همت مردم محلی متکی است و بذرها با همکاری بومیان زاگرس کاشته می‌شود.
درباره اینکه چرا باید جنگل‌های زاگرس حفظ و احیا شوند، دلایل زیادی وجود دارند که مهم‌ترین آنها این است که جنگل‌های زاگرس با قدمتی بیش از 5500سال، 40درصد جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهند و در بیش از 11استان کشور پراکنده شده‌اند. در دهه‌های گذشته حدود یک ششم مساحت این جنگل‌ها به‌دلیل آتش‌سوزی‌های پیاپی از بین رفته‌اند. جنگل‌های زاگرس، زیست‌بوم جمعیتی بالغ بر ۱۰میلیون نفر و 80درصد عشایر ایران، زیستگاه بیش از نیمی از دام کشور و همچنین حیات وحش کم‌نظیر ایران است. علاوه بر آن جنگل‌های زاگرس تامین‌کننده ۴۰درصد آب شیرین تولیدی در کشور هستند و درختان بلوط جزو شاخصههای این اقلیم به‌حساب می‌آیند.
مکث
روایتی سینمایی از زاگرس
سعید انصاریان، مسئول بنیاد الگن می‌گوید: «حالا بعد از 5سال بنیاد الگن با همراهی مردم روستا اهدافش را پیش می‌برد. من هم فن و هنر سینما را به خدمت این ماجرا می‌آورم. سینما خواندم که افسانه‌ها و قصه‌های این سرزمین را روایت کنم و به شکل دیگری به خودش برگردانم.» از همین حالا مهاجرت معکوس در الگن رقم خورده و خانه‌های در حال ساخت حکایت بازگشت اهالی از شهر به روستا دارد.
