چند شخصیت در سوگ کارگردان

مرحوم داریوش مهرجویی خالق تعدادی از به‌یادماندنی‌ترین شخصیت‌های تاریخ سینمای ایران است. مهرجویی در عمده دوران حرفه‌ای‌اش کارگردانی دقیق، حساس و‌ وسواس بود. مرحوم عزت‌الله انتظامی در کتاب «آقای بازیگر» درباره وسواس مهرجویی در کار به هوشنگ گلمکانی گفته بود: «به هر حال این هم یک واقعیت است که مهرجویی در کارگردانی و بازی گرفتن وسواس دارد؛ مثلا او حتی میزان اشک ریختن را تعیین می‌کند که باید نه یک قطره بیشتر باشد و نه یک قطره کمتر. حتی فیلمی را بازی کردم که اسمش را نمی‌آورم، ولی همه می‌گفتند اگر کارگردانش مهرجویی بود، چیز دیگری می‌شد، و راست هم می‌گفتند.» (ص. 281) اگر بدانید مرحوم انتظامی خودش تا چه اندازه در ایفای نقش‌هایی که بر عهده می‌گرفت دقت و جدیت داشت و چقدر از جان مایه می‌گذاشت، توصیف او از وسواس مهرجویی معنای دیگری برای‌تان پیدا می‌کند. تعریف یک استاد از استادی دیگر صرفا تعارف تکه‌پاره کردن و رسم ادب را به‌جا آوردن نیست؛ شرح لذت و حظی است که یک ذهن زیبا و روح حساس از همکاری با شخصی با همین خصایص می‌برد.
سال 1383، ماهنامه سینمایی فیلم نظرسنجی‌ای انجام داد و نزدیک به 200شخصیت ماندگار سینمای ایران را انتخاب کرد. از میان 30شخصیت ماندگار سینمای ایران در این نظرسنجی، 7شخصیت به فیلم‌های داریوش مهرجویی تعلق داشتند.
نخستین شخصیت ماندگار این نظرسنجی حمید هامون با بازی خسرو شکیبایی در فیلم «هامون» (۱۳۶۹) بود. مش حسن با بازی عزت‎الله انتظامی در فیلم «گاو» (۱۳۴۸) در جایگاه دوم این نظرسنجی قرار داشت. آقای هالو با بازی علی نصیریان در فیلمی با همین نام به سال 1349شخصیت دیگری از فیلم‌های مهرجویی بود که در رتبه یازدهم این نظرسنجی دیده می‌شد. شخصیت میم در «درخت گلابی» (1376) رتبه چهاردهم این نظرسنجی را داشت.
لیلا حاتمی در فیلم «لیلا» (1375) جایگاه هجدهم را به‌خود اختصاص داده بود. شخصیت بیست‌وسوم این فهرست، عباس‌آقای سوپرگوشت با بازی عزت‌الله انتظامی در «اجاره‌نشین‌ها» (1366) بود. آخرین شخصیت برگزیده از میان فیلم‌های مهرجویی در 30فیلم نخست این نظرسنجی، سارای فیلم «سارا» (1371) با بازی نیکی کریمی بود که در رتبه بیست‌وچهارم قرار داشت. جز اینها، شخصیت‌های دیگری هم مثل فتح‌الله قهوه‌چی «آقای هالو»، داداشی «پری»، مهشید «هامون» و قربان‌ سالار «بانو» از فیلم‌های مهرجویی در میان 200شخصیت برگزیده تاریخ سینمای ایران وجود داشت که در اینجا نام‌شان را نیاورده‌ایم.
در همین نظرسنجی، داریوش مهرجویی با 27شخصیت در صدر کارگردانانی قرار داشت که بیشترین تعداد شخصیت ماندگار را در سینمای ایران خلق کرده‌اند.
همین حالا اگر فارغ از آن نظرسنجی 19سال پیش مجله فیلم به حافظه خودمان مراجعه کنیم، همه شخصیت‌های جذابی که مهرجویی به سینمای ایران هدیه کرده در خاطرمان جان می‌گیرند، دیالوگ می‌گویند و راه می‌افتند و این‌ور و آن‌ور می‌روند و چه بسا اگر بفهمند که خالق‌شان چه مرگ دردناکی داشته، در سوگش مویه کنند. مش اسلام و کدخدا و سایر روستایی‌های «گاو»، مهندس دون ژوان و دامپزشک خل‌وچلِ «پستچی»، قندی، سعدی، توسلی و مش مهدی «اجاره‌نشین‌ها»، بانوی «بانو»، گشتاسبِ «سارا»، اسد و صفای «پری»، علی سنتوری «سنتوری»، مش مریم «مهمان مامان» و... .
مهرجویی همواره با میراث گرانقدری که از خود در سینمای ایران به یادگار گذاشت به یاد آورده خواهد شد؛ با همه وسواس‌ها و ظرافت‌هایی که در ساخت بهترین فیلم‌هایش داشت. سینمای‌ 22مهر 1402یکی از چهره‌های جاودانش را از دست داد که جایگاه و بزرگی‌اش صرفا به جلوداری‎اش در کنار مسعود کیمیایی، در موج نوی سینمای ایران در اواخر دهه 1340نبود.
او برای سال‌ها پس از آن دوران و با فاصله از سایر هم‌نسلانش، بهترین کارگردانی بود که روح زمانه‌اش را به‌خوبی درک می‌کرد و در دوران پختگی‌اش هم فیلم‌هایی ساخت که به اندازه آثار سال‎های جوانی‎اش لبریز از شور و شوق به سینما و زندگی بود. یادش گرامی و میراثش جاودان.