از پوشش مو تا رواج فرهنگ‌ برهنگی

شهره کیانوش‌راد؛ روزنامه‌نگار

پوشش زن از احکام مشترک همه ادیان ابراهیمی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) است. با نگاهی تاریخی به موضوع پوشش در جوامع مختلف در می‌یابیم که جوامع محلی نیز تحت‌تأثیر فرهنگ عمومی همیشه قوانین یا سختگیری‌هایی بر نوع پوشش داشته‌اند. حتی در تاریخ کشورهای آمریکایی و اروپایی هم قوانینی درباره نوع پوشش وجود داشته است. هر چند به‌گفته محمد حسن صادق زاده، مستندساز و پژوهشگر حوزه خانواده، زیست‌جنسی و محدودیت‌های پوشش در کشورهای آمریکایی و اروپایی تحت‌تأثیر تحول بزرگی که در انقلاب جنسی رخ داد از بین رفته و تفکر حاکم بر تمدن غربی که تا قبل از این بر اخلاق و مفاهیم خانواده، حیا و عفت اهمیت می‌داده کاملا وارونه شده است. در گفت‌وگو با محمدحسن صادق‌زاده، این سیر تاریخی را بررسی کرده‌ایم.

روند پوشش در کشورهای آمریکایی و اروپایی چگونه بوده و پوشش زنان و مردان در طول تاریخ با چه تغییراتی روبه‌رو شده‌است؟
اگر بخواهیم موضوع پوشش را به‌طور خاص در اروپا و آمریکا بررسی کنیم باید از جایی شروع کنیم که به‌عنوان مبدا تمدن اروپایی شناخته می‌شود. بررسی پوشش در آتن باستان، جایی که اکثر فلاسفه بزرگ اروپایی در آنجا شروع به‌کار کردند، نشان می‌دهد که بانوان وقتی می‌خواستند در منظر عمومی ظاهر شوند باید حتما پوشش کاملی داشته باشند. این پوشش به‌گونه‌ای بوده که موها و تمام بدنشان را می‌پوشاند. زنان نمی‌توانستند بدن و حتی موهای خودشان را به مردان دیگر نشان دهند. زمانی که اروپا بعد از روم و تغییر دین به مسیحیت، وارد قرون وسطی می‌شود پوشش، هم برای مردها و هم برای زنان مهم بوده است. اگر عکس‌ها و نقاشی‌های آن دوران را نگاه کنید متوجه می‌شوید که زنان آن زمان هم همگی موهایشان را می‌پوشاندند و به‌هیچ‌وجه پذیرفته نمی‌شد که یک زن متاهل موهای خودش را به مردان دیگر نشان دهد. با ورود به دوران رنسانس و آغاز عصر مدرنیته به‌تدریج کمی از اهمیت پوشیدگی کم شد و در آثار هنری آن زمان هم می‌بینید برهنگی در نقاشی‌ها افزایش یافت اما در قرن نوزدهم میلادی و با روی کار‌آمدن ملکه‌ویکتوریا که به‌عنوان عصر ویکتوریایی شناخته می‌شود بحث پوشیدگی، عفت و حیا دوباره اهمیت یافت چون خود ملکه ویکتوریای انگلیس فردی بود که این مسائل برایش مهم بود و تلاش می‌کرد که بحث حیا و عفت در جامعه رواج پیدا کند.
پوشش زنان چگونه بود؟
اواسط قرن 19 و حتی قبل از آن، وقتی زنان به‌ویژه در مکان‌های عمومی حاضر می‌شدند، لباس‌های کاملا گشاد و پوشیده‌ای به تن داشتند و کلاهی به نام «بانت» بر سر می‌گذاشتند؛ کلاهی که تمام سر و موها را می‌پوشاند. ولی به‌تدریج و به مرور زمان پوشش‌ها شل‌تر و نمایش مو عادی‌تر شد و از بانت که تمام مو را می‌پوشاند به سمت استفاده از انواع دیگری از کلاه رفتند اما همچنان در این دوران تا قبل از جنگ جهانی اول پوشش زنان به این شکل بود که کاملا با دامنی گشاد باشد به‌طوری که بدن‌نما نباشد و دست‌ها و بازوها همگی باید پوشیده می‌بود. حتی گردن هم باید پوشیده می‌بود و یک زن به هیچ‌وجه در خیابان بدون کلاه و با موی رها حاضر نمی‌شد. اما در دوران پس از جنگ جهانی اول بحث پوشش و عفت دچار یک مشکل بزرگ شد. صنعت سینما ظهور پیدا کرد و این صنعت به‌شدت به‌دنبال این بود که با استفاده از برهنگی و سوءاستفاده از بدن زنان برای خودش محبوبیت و تماشاچی جمع کند. به همین دلیل به‌شدت مخصوصا در دهه‌1920ما شاهد موجی از تولید فیلم‌هایی بودیم که برهنگی و پوششی بدن‌نما (بیشتر برای زنان و تا حدی هم برای مردان) را به نمایش می‌گذاشتند.
 سینما چگونه روی فرهنگ مردم تأثیر گذاشت؟
تحقیقات جامعه‌شناسی از آن دوران نشان می‌دهد نوع پوشش بازیگرها خیلی سریع به پوشش عمومی تبدیل می‌شد؛ برای مثال در یکی از فیلم‌های آن دوران بازیگری مشهور به نام «کلارک گیبل» نقش تأثیر‌گذاری بر نحوه لباس پوشیدن و سبک زندگی مردان حتی در سال‌های بعد داشت. کلارک گیبل (بازیگر نقش رت باتلر در فیلم سینمایی «برباد رفته») در فیلم «یک شب اتفاق افتاد» (۱۹۳۴) پیراهنش را درآورد تا بدن برهنه‌اش را نشان دهد. گیبل، هیچ زیرپوشی به تن نداشت. پس از نمایش این فیلم، فروش لباس زیر افت کرد و مردان بسیاری از گیبل پیروی کردند و زیرپوش نپوشیدند.
برهنگی مورد قبول مردم بود؟
رواج برهنگی در سینما و صنعت سینما واکنش عمومی را در پی‌داشت. هم نهادهای مذهبی و هم نهادهای مردمی سراغ این موضوع رفتند که جلوی برهنگی و رفتارهای جنسی در فیلم‌ها را بگیرند. نتیجه‌اش وضع قانون سانسور در سینمای آمریکاست که به نام «کد هیز» معروف شده است. کد تولید تصاویر متحرک یا قوانین هیز، به مجموعه قوانینی گفته می‌شود که فیلمسازان و دیگر عوامل ساخت یک فیلم باید به آنها توجه کنند. برمبنای این قانون سینماگران نمی‌توانستند صحنه‌های خیلی جنسی و برهنگی را نشان دهند و این کار عملا باعث شد ترمزی روی روند برهنگی در فضای آمریکا و اروپا کشیده شود. ولی تحول خیلی بزرگ که فضای آمریکا را تغییر داد در بحث پوشش و عفت و پوشیدگی انقلاب جنسی دهه 60بود. نظام سرمایه و هالیوود و برخی ایدلوئوگ‌های سیاسی همه با هم جمع شدند تا مفهوم عفت و حیا را در جامعه از بین ببرند و به جایش مفهوم آزادی حداکثری جنسی را ترویج دهند و این فرهنگ را جا انداختند که زن و مرد باید دنبال شهوات جنسی بروند و شهوات جنسی نه‌تنها نباید محدود شوند بلکه باید به‌عنوان راهنمای زندگی افراد تعیین شوند.
 کلا پوشش  در غرب متاثر از دین بوده یا فرهنگ مردم؟
این روند ترکیبی از هر دو بوده ولی به‌طور قطع دین نقش بسیار مهمی در انتخاب پوشیدگی داشته است. به‌خصوص بعد از اینکه اروپا به مسیحیت گروید، این مسئله که حیا به‌عنوان یک ارزش شناخته شود و پوشیدگی مخصوصا برای زن به‌شدت جدی شد. با گذشت زمان هر چه نقش دین کمرنگ‌تر می‌شد، نوع پوشش ضعیف‌تر می‌شد.
قوانین توسط حکومت‌ها وضع می‌شده؟
خیلی از بحث‌ها درباره پوشش، مستقیما به قوانین دولتی مربوط نمی‌شد، عرف جامعه آنها را تعیین می‌کرد. در قرن نوزدهم قوانینی برای پوشش زنان و مردان در ساحل وجود داشت. زنان باید کاملا پوشیده بودند و کلاهی بر‌سرداشتند و مردان هم نباید بالاتنه خود را برهنه می‌کردند و حداقل باید تا زانو را می‌پوشاندند. به‌طور خاص در بسیاری از ایالت‌های آمریکا ممنوع بود که خانمی با لباسی ظاهر شود که دامن آن از زانوها بالاتر باشد. نیروی گشت پلیس از چنین پوشش‌هایی ممانعت می‌کرد. ولی تحت‌تأثیر تحول بزرگی که در انقلاب جنسی رخ داد عملا اکثر این محدودیت‌های پوشش در غرب از بین رفت و تفکر حاکم بر تمدن غربی که تا قبل از این بر اخلاق و مفاهیم خانواده، حیا و عفت اهمیت می‌داد کاملا وارونه شد.