استهلال در کیپ‌تاون
جواد نصرتی
با نزدیک شدن به پایان ماه مبارک رمضان، بیش از یک‌میلیارد مسلمان، چشم‌انتظار برآمدن هلال‌ماه هستند تا بعد از یک‌ماه روزه‌داری و عبادت، سررسیدن عید فطر را جشن بگیرند.
دیدن هلال ماه، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مسلمانان در این روزهاست و البته روش‌ها و متدهای متفاوتی برای این کار وجود دارد. اقلیت مسلمانان در آفریقای جنوبی، در پایین‌ترین نقاط مسکونی کره زمین هم از روش‌های خاص خود برای تعیین هلال‌ماه شوال استفاده می‌کنند و سنت دیرپایی را در این کشور شکل داده‌اند که حتی بین غیرمسلمانان هم، به‌خصوص در کیپ‌تاون، شهرت دارد.
ماه رمضان، یکی از ماه‌های تقویم قمری مخصوص مسلمانان است و اساس محاسبات آن، گردش‌ماه به دور خورشید است. این گردش، در ماه‌های مختلف، می‌تواند 29 یا 30روز باشد و همین، اعلام زمان دقیق شروع ماه شوال را که همان روز عید فطر است، کمی پیچیده می‌کند.
برخی کشورها، از تقویم‌های قمری استفاده می‌کنند که از پیش تهیه شده و برآمدن هلال ماه را از پیش مشخص می‌کند. مبنای برخی کشورهای دیگر، دیدن هلال‌ماه یا همان استهلال است؛ دیدن البته مفهومی گسترده‌تر دارد و حتی با تلسکوپ و ابزارآلات نجومی هم قابل‌قبول است، اما برخی دیگر، مثل جویندگان ماه در کیپ‌تاون، نگاه متفاوتی به استهلال دارند و دیدن هلال را، تنها با چشم غیرمسلح قبول دارند. مسلمانان در آفریقای جنوبی، یک انجمن حرفه‌ای استهلال دارند که به زبان محلی به آنها مون‌کیکر (جویندگان ماه) گفته می‌شود.
کار این جویندگان ماه، کاملا داوطلبانه و تعدادشان هم متفاوت است. در حال حاضر، حدود 30نفر کار استهلال را در 4نقطه مشخص در کیپ‌تاون انجام می‌دهند. پیش‌تر هم مسلمانان با همین روش عید فطر و دیگر مناسبت‌های اسلامی را در آفریقای جنوبی تعیین می‌کرده‌اند، اما این انجمن، مشخصا 70سال است که کارش را بدون تغییر انجام می‌دهد و تمامی سوابق آن ثبت و ضبط شده است. آنها در 4نقطه مشخص در کیپ‌تاون دور هم جمع می‌شوند و بعد از مطالعه نقشه‌ها و سوابق قبلی، چشم به افق می‌دوزند و به‌دنبال هلال ماه شوال می‌گردند.
اسلام در ابتدای قرن هفدهم به آفریقای جنوبی وارد شده است؛ در آن زمان، مسلمانانی از اندونزی و مالزی و هند به‌عنوان برده توسط هلندی‌هایی که بر آفریقای جنوبی حکومت می‌کردند به این بخش از دنیا آورده شدند. نخستین مسجد آنها، آوالف در سال1794 در کیپ‌تاون افتتاح شد و البته همچنان فعال است.
اسلام، رشد نسبتا چشمگیری در آفریقای جنوبی داشته و علاوه بر برده‌هایی که مسلمان بودند، در میان دیگران هم با اقبال زیادی مواجه شده است؛ نه‌تنها بردگان غیرمسلمان که دیگر شهروندان آفریقای جنوبی هم در 3سده اخیر به اسلام گرویده‌اند و تعداد زیادی از نوادگان آنها بخشی از جامعه اسلامی این کشور هستند.
روش کار مسلمانان آفریقای جنوبی برای تعیین عید فطر، در تمامی این چند سده، تقریبا یکسان بوده و همچنان از روش قدیمی استفاده می‌شود. تجمع جویندگان‌ماه در کیپ‌تاون، حالا به بخشی از جذابیت‌های این شهر در انتهای ماه رمضان تبدیل شده و مردم بسیار دیگری هم به آنها می‌پیوندند تا در کار جست‌و‌جوی هلال ماه، در کنار آنها باشند. مسلمانان البته همیشه این آزادی را نداشته‌اند و در دوره‌هایی که دولت‌های اقتدارگرا در این کشور بوده‌اند، به علمای مسلمان در کشورهایی مثل ترکیه ، هند و مصر برای تعیین عید فطر اقتدا می‌کردند.
مسلمانان امروزه به‌خوبی در دل جامعه محلی در آفریقای جنوبی زندگی می‌کنند. آنها به‌خصوص در کیپ‌تاون، بخشی از هویت شهری هستند و نه‌تنها مساجد و عبادتگاه‌های زیادی در این شهر دارند که در محله‌های خاصی، حتی صدای اذان هم شنیده می‌شود. بزرگ‌ترین جشن آنها که همین عید فطر است، به‌خاطر مناسک چشمگیر و جدی استهلال، بخشی از فرهنگ عامه در شهر شده و همه در کیپ‌تاون به‌خوبی از فرارسیدن عید فطر خبردار می‌شوند.
در همینه زمینه :