سال‌های دفاع و سینما

فیلم‌های دفاع‌مقدس بومی‌ترین ژانر سینمای ایران را پایه‌ریزی کرده‌اند که از نظر شمایل‌شناسی، زمان‌ مکان، شخصیت‌پردازی و سایر عناصر ژانر مشابه هیچ ژانر دیگری نیستند. ساخت فیلم‌های دفاع‌مقدسی از سال1360 شروع شده و این ژانر، با همه فراز و فرودهایش، تا امروز به حیات خود ادامه داده است. در سال‌های پس از جنگ، فیلم‌های دفاع‌مقدس با مضامین، داستان‌ها و فرم‌های تازه به روایت آنچه در 8سال جنگ تحمیلی گذشت پرداختند، اما فیلم‌هایی که در دوران دفاع‌مقدس ساخته شدند، با همه نقدهایی که می‌توان به آنها داشت، از شور و حال آن دوران و آن لحظات برخوردار هستند. در این مطلب نگاهی به فیلم‌های دفاع‌مقدسی ساخته‌شده طی 8سال جنگ تحمیلی انداخته‌ایم.

1360
مرز
کارگردان: جمشید حیدری
«مرز» نخستین فیلم دفاع‌مقدسی سینمای ایران است. این فیلم داستان اهالی یک روستای مرزی است که در برابر هجوم ارتش دشمن مقاومت می‌کنند و با کمک یک استوار اخراجی ارتش به نام مختار آموزش نظامی می‌بینند. آنها سرانجام با رهبری مختار بر ارتش دشمن پیروز می‌شوند. این فیلم از ایرادهای واضحی مثل شعارزدگی یا افراط در قهرمان‌پردازی به سبک و سیاق فیلم‌های سال‌های پیش از انقلاب ضربه خورده، اما به هر حال فضلیت نخسیتن بودن را یدک می‌کشد.

1361
برزخی‌ها
ایرج قادری
جالب‌ترین نکته درباره «برزخی‎ها» حضور جمعی از بازیگران پیش از انقلاب ازجمله محمدعلی فردین، ناصر ملک‌مطیعی، سعید راد و ایرج قادری در این فیلم نیست. حتی اینکه فیلمنامه «برزخی‌ها» شباهت‌هایی به «هفت دلاور»(جان استورجس) و «دوازده مرد خبیث»(رابرت آلدریچ) دارد هم چندان اهمیتی ندارد. جالب‌ترین نکته درباره این فیلم این است که ساخت آن پیش از آغاز جنگ کلید خورده است. تحرکاتی که در مرزهای ایران و عراق وجود داشت، برای قادری و سعید مطلبی، فیلمنامه‌نویس، کفایت می‌کرد که بخواهند داستان فداکاری تعدادی مجرم فراری که جان‌شان را فدای میهن‌شان می‌کنند، روایت کنند.

1362
دیار عاشقان
کارگردان: حسن کاربخش
حال‌وهوای معنوی آشنایی که در فیلم‌های دفاع‌مقدسی سراغ داریم و در سال‌های بعد در نمایش آن افراط شد، نخستین‌بار در این فیلم به تصویر کشیده شد. بازیگران این فیلم، جز پرویز پرستویی، اغلب رزمنده واقعی بودند و در فواصلی که به عملیات اعزام می‌شدند، فیلمبرداری متوقف می‌شد تا آنها از جبهه بازگردند. فیلمی مستندگونه که از پرداخت ناپخته و آماتوری‌اش لطمه خورده است.

1363
پیشتازان فتح
کارگردان: ناصر مهدی‌پور

این فیلم درباره گروه 12نفری شناسایی و پاکسازی مین است که سوار بر موتور1000 عازم پاکسازی منطقه‌ای برای آغاز عملیات فتح‌المبین می‌شوند. موتور1000 در سال‌های دهه60 از جاذبه‌ای زیاد برای جوانان برخوردار بود و خیلی‌ها برای دیدن موتورهای1000 به دیدن این فیلم می‌رفتند. در واقع صحنه‌های موتورسواری در این فیلم عامل اصلی جذابیت آن بود. پرویز پرستویی در این فیلم هم حضور دارد. در کنار او رحمان باقریان هم هست که سال‌ها بعد در «لیلی با من است» نقش رزمنده مسنی را بازی کرد که آرپی‌جی را به‌ دست پرستویی می‌دهد.

1364
عقاب‌ها
کارگردان: ساموئل خاچیکیان

«عقاب‌ها» که بر پایه رویداد واقعی نجات خلبان یدالله شریفی‌راد به وسیله کردهای عراقی و انتقال او به ایران ساخته شده، پرمخاطب‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران است. در این فیلم جمشید هاشم‌پور در کنار سعید راد ستاره‌های اصلی فیلم هستند.

1365
پرواز در شب
کارگردان: رسول ملاقلی‌پور

یک گردان از نیروهای ایران در محاصره قرار می‌گیرد و ارتباط آن با قرارگاه مرکزی قطع می‌شود. 4نفر از رزمندگان گردان انتخاب می‌شوند تا برای درخواست کمک خود را به قرارگاه برسانند. از میان آنها، فقط یکی موفق می‌شود که خود را به قرارگاه برساند. فرمانده گردان نیز برای تهیه آب آشامیدنی سربازان زخمی، محاصره دشمن را می‌شکند، اما شهید می‌شود. «پرواز در شب» یکی از نخستین فیلم‌هایی است که دفاع‌مقدس را با واقعه کربلا گره زد.

1366
کانی‌‎مانگا
کارگردان: سیف‌الله داد
این فیلم رکورد طولانی‌ترین اکران در تاریخ سینمای ایران را با 15سال نمایش دارد و همین نشان می‌دهد چه محبوبیتی در میان مخاطبان سینما داشته است. فیلمی سرشار از لحظه‌های اکشن که بیشتر بر دلاوری و قابلیت‌های فردی نیروهای نظامی ایران تکیه دارد.

1367
دیده‌بان
کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا
عارفانه‌ای جنگی یا جنگی عارفانه؛ این همان مضمون اصلی این فیلم ابراهیم حاتمی‌کیاست. ارتباط خط کمین با نیروهای خودی توسط دشمن قطع شده و احتمال سقوط منطقه بسیار زیاد است. مقابله و مقاومت نیروها در مقابل دشمن نیازمند حضور دیده‌بان جهت هدایت آتش سنگین است. عارفی برای پیوستن به خط کمین و دیده‌بانی باید از مسیری عبور کند که زیر آتش شدید دشمن قرار دارد.