مسکو، پنجه در پنجه ناتو

فنلاند امروز درخواست رسمی خود برای پیوستن به ناتو را اعلام می‌کند؛ مسیری که انتظار می‌رود سوئد هم به‌زودی و در هفته جاری در آن گام بردارد. فنلاند یک مرز طولانی با روسیه دارد و خط مرز زمینی میان روسیه و ناتو، درصورت نهایی شدن روند پیوستن فنلاند، دوبرابر خواهد شد. روسیه درحال حاضر مرزی به طول هزار و 300کیلومتر با اعضای ناتو دارد. پس از پیوستن فنلاند، طول این مرز‌ها به حدود 2هزار و 600کیلومتر خواهد رسید. این یعنی به حقیقت تبدیل شدن کابوسی که روسیه مدعی است برای جلوگیری از وقوع آن به اوکراین حمله کرده است. با توجه به نگرانی‌های شدید مسکو از گسترش ناتو در پشت مرزهایش و هشدارهایی که پیش‌تر درباره تبعات پیوستن فنلاند به ناتو داده بود، انتظار می‌رود تصویب پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو‌، زمینه تقابل شدید‌تر میان ناتو و مسکو را در شرق اروپا فراهم آورد.

تجدید‌نظر تاریخی
پس از تجزیه شوروی در سال 1991، فنلاند و سوئد به اتحادیه اروپا نزدیک‌تر شده و سرانجام در سال 1995به آن پیوستند، اما همزمان «بی‌طرفی نظامی» خود را حفظ کردند. به‌عبارت دیگر آنها پذیرفتند که در تقابل میان شرق و غرب، در هیچ‌یک از 2 اردوگاه قرار نگیرند و سرزمین حائل میان دو طرف باشند. فنلاند پس از شکست در جنگ جهانی دوم، با فشار شوروی به سمت بی‌طرفی نظامی سوق داده شد؛ بی‌طرفی‌ای که تا به امروز آن را حفظ کرده است. اکنون اما درگیری میان روسیه و اوکراین، محافل سیاسی و اجتماعی 2 کشور را نگران امنیت آینده خود ساخته است. تا چند هفته پیش از آغاز حمله روسیه به اوکراین، نظر فنلاندی‌ها برای پیوستن به ناتو منفی بود. 50درصد از مردم این کشور مخالف و 20درصد آنها موافق پیوستن کشورشان به ناتو بودند؛ آماری که با شدت گرفتن جنگ در اوکراین به سرعت تغییر کرده و رکوردی بی‌سابقه از حمایت مردمی برای پیوستن به ناتو را ثبت کرد. به گزارش یورونیوز نتایج آخرین نظر‌سنجی‌ها حاکی از آن است که 76درصد از فنلاندی‌ها هم‌اکنون موافق پیوستن کشورشان به بزرگ‌ترین ائتلاف نظامی جهان هستند.
روند این تغییر دیدگاه اما در سوئد سرعتی محسوس‌تر دارد و این کشور اکنون متقاضی پرشورتری برای پیوستن به ناتو است. سوئد بیش از 200سال است که عضو هیچ ائتلاف نظامی نبوده و حتی در دوران جنگ جهانی دوم هم توانست بی‌طرفی خود را حفظ کند، اما با درگرفتن جنگ اوکراین و تصمیم فنلاند برای پیوستن به ناتو، سوئد که سال‌هاست خود را ملزم به عضویت در هیچ ائتلاف نظامی ندیده، اکنون تصمیم گرفته که درصورت عضویت فنلاند، بلافاصله عضو ناتو شود زیرا در غیر این صورت خارج از مرزهای ناتو تنها باقی می‌ماند و باید هزینه‌های بیشتری برای دفاع از مرزهای خود بپردازد.
ناتو و اعضای آن از جمله آمریکا و انگلیس با آغوش باز از درخواست سوئد و فنلاند استقبال کرده‌اند و وعده داده‌اند به سرعت روند عضویت این دو کشور به سرانجام خواهد رسید. این ائتلاف امیدوار است پیوستن سوئد و فنلاند که از قبل به‌عنوان شرکای قدرتمند و متحد ناتو شناخته می‌شدند منجر به افزایش امنیت و قدرتمندتر شدن حضور دریایی ناتو در دریای بالتیک شود. با این همه درصورت محقق شدن پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو، باید در انتظار واکنش‌های ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه ماند.

تقابل مسکو و ناتو
پوتین در همان هفته‌های اول هجوم روسیه به اوکراین هشدار داده بود که پیوستن هریک از همسایگان هم‌مرز با روسیه ازجمله فنلاند به ناتو می‌تواند عواقب نظامی امنیتی شدیدی به‌دنبال داشته باشد. مسکو پیش از این تأکید کرده بود که گسترش ناتو به سمت شرق، هرگز امنیت اروپا را تقویت نخواهد کرد. دیمیتری مدودوف، معاون رئیس‌ شورای امنیت ملی روسیه هم ماه گذشته هشدار داده بود که درصورت پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو، روسیه حضور خود را در منطقه دریای بالتیک تقویت خواهد کرد.
درحقیقت جنگ‌هایی که روسیه در چند دهه اخیر و در ماه‌های اخیر در منطقه شرق اروپا، در گرجستان و اوکراین به راه انداخته، همگی با محوریت عضویت در ناتو بوده است. مسکو پیش از آغاز حمله اخیرش به اوکراین، بارها و بارها از عزم اوکراین برای پیوستن به ناتو ابراز نگرانی و نسبت به گسترش این ائتلاف نظامی در پشت مرزهای روسیه ابراز ناخشنودی کرده بود. با این ‌همه به‌نظر می‌آید تداوم دور از انتظار جنگی که قرار بود مانع از پیوستن اوکراین به ناتو شود، هزینه‌های هنگفتی برای دو طرف جنگ و کل جهان به بار آورده و علاوه بر این، در منصرف کردن همسایگان روسیه از پیوستن به ناتو هم ناموفق عمل کرده است. تحلیلگران معتقدند در این شرایط احتمال اقدام نظامی روسیه درصورت پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو بسیار ضعیف است، زیرا مسکو منابع کافی برای مدیریت چند جنگ همزمان را در اختیار ندارد. بااین حال، مسکو بلافاصله به اخبار مربوط به تمایل فنلاند برای عضویت در ناتو واکنش نشان داده و از برداشتن قدم‌های تلافی‌جویانه ازجمله «واکنش‌های نظامی-فنی» خبر داده است. از نظر بسیاری از کارشناسان این تهدید به معنی استقرار سلاح‌های تاکتیکی هسته‌ای در نزدیکی مرز روسیه و فنلاند خواهد بود.

چرا اوکراین نه؟
اگرچه آمریکا و متحدان غربی‌ این کشور پیوستن فنلاند و سوئد را پاسخی کوبنده برای خطاهای استراتژیک روسیه طی ماه‌های اخیر می‌دانند، اما تصمیم به پیوستن این دو کشور به ناتو یک پرسش کلیدی ایجاد می‌کند؛ چرا اوکراین نه؟ اوکراین به‌عنوان یک دمکراسی پرنقص و ‌فاسد اما همزمان قهرمان جنگ روسیه و غرب شناخته می‌شود. پس چرا نباید مانند فنلاند بتواند به سرعت به ناتو بپیوندد؟ 
برای آمریکا و متحدانشان بحث پذیرفتن عضویت فنلاند و سوئد و راه ندادن اوکراین به ناتو بحثی کاملا شفاف است. این دو کشور دارای دمکراسی‌هایی بی‌نقص و مجهز به ارتش‌هایی مدرن هستند که با آمریکا و دیگر اعضای ناتو در برگزاری مانورهای مشترک، زیرنظر گرفتن زیردریایی‌های روسیه، محافظت از کابل‌های ارتباطاتی زیردریا و هدایت گشت‌های هوایی بر فراز دریای بالتیک همکاری دارند. به بیانی دیگر، ‌فنلاند و سوئد تا به امروز از هر منظری شرکای حقیقی اما غیررسمی ناتو بوده‌اند.
درمقابل این دو کشور، اوکراین قرار دارد که زمانی در ساختار امنیتی اتحاد جماهیر شوروی نقشی کلیدی داشته است؛ اتحادی که پوتین اکنون در تلاش است دست‌کم بخشی از آن را احیا کند. اوکراین 3سال پیش قانون اساسی خود را به‌خاطر پیوستن به ناتو تغییر داد، اما نظام سیاسی این کشور از نظر اعضای ناتو تا حدی فاسد و فاقد نهاد‌های دمکراتیک است که عضویت آن احتمالا سال‌ها و چه بسا دهه‌ها زمان می‌برد. از سویی دیگر اعضای کلیدی ناتو ازجمله فرانسه و آلمان آشکارا علیه عضویت اوکراین در این ائتلاف موضع گرفته‌اند. این موضع‌گیری با درگیری اوکراین در جنگ، قوی‌تر شد، زیرا درصورت عضویت اوکراین در ناتو تمامی اعضای این ائتلاف باید علیه روسیه درگیر جنگ می‌شدند. وضعیتی که جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا علنا اعلام کرده باید از درگیر شدن در آن اجتناب کرد.
ولودیمیر زلینسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، هم‌اکنون با آگاهی از این وضعیت، دست از سماجت برای عضویت در ناتو برداشته است. با تشدید حملات روسیه، او طی هفته‌های اخیر بارها اعلام کرده درصورتی که روسیه برای همیشه به جنگ خاتمه دهد، اوکراین هم ‌اعلام بی‌طرفی خواهد کرد؛ اظهاراتی که اگرچه مانع تداوم جنگ نشده، ‌اما موجب راحتی خیال آمریکا از عدم ‌آغاز جنگ جهانی سوم شده است.

ساز مخالف ‌ترکیه
در روزهای اخیر همه‌ نگاه‌ها به مسکو و سیاستمداران روس و واکنش‌ آنها به خبرهای عضویت فنلاند و سوئد در ناتو بوده است، دیروز اما رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، از آنکارا خبرساز شد. او اعلام کرد که از عضویت این دو کشور در ناتو پشتیبانی نخواهد کرد. ترکیه در شرایطی با عضویت فنلاند و سوئد مخالفت کرده است که چشم امید روسیه برای سنگ‌اندازی در فرایند عضویت این دو کشور به‌سوی ویکتور اوربان، همتای مجارستانی خود در اتحادیه اروپا بود. اردوغان در توضیح این تصمیم خود گفته که نسبت به این دو کشور اسکاندیناوی دیدگاه مثبتی ندارد و آنها را «لانه سازمان‌های تروریستی» می‌داند. ترکیه تاکنون بارها سوئد و دیگر کشورهای اروپای غربی را به‌خاطر کمک‌هایشان به اشخاص و سازمان‌هایی که آنکارا آنها را تروریست تلقی می‌کند، ازجمله حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک)، یگان مدافع خلق سوریه-کردستان (ی‌پ‌گ) و طرفداران فتح‌الله گولن مورد انتقاد قرار داده است. آنکارا گولن و طرفدارانش را در سال 2016به تلاش برای کودتا علیه دولت متهم کرد. رویکرد ترکیه می‌تواند مشکلات زیادی را برسر راه سوئد و فنلاند قرار دهد زیرا برای عضویت در ناتو، باید تمامی 30عضو کنونی این ائتلاف موافقت خود را اعلام کنند. ترکیه معتقد است پذیرفتن یونان به عضویت ناتو هم اقدامی اشتباه بوده و ناتو نباید اکنون این اشتباه را تکرار کند.