افزایش ناباروری با سقط جنین‌های غیرقانونی

یکتا فراهانی، روزنامه‌نگار

براساس اعلام وزارت بهداشت، سالانه بین 300تا 400هزار سقط جنین غیرقانونی در کشور، انجام می‌شود؛ سقط‌هایی که به‌گفته متخصصان زنان و زایمان، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به مادران وارد می‌کند. ناباروری، خونریزی، عفونت‌های شدید و حتی در موارد حاد، مرگ مادر، ازجمله این آسیب‌هاست. گفته می‌شود سالانه حدود 12هزار درخواست برای سقط جنین قانونی به پزشکی قانونی فرستاده می‌شود که از این تعداد 9هزار سقط جنین، اتفاق می‌افتد، اما خارج از این دایره، افرادی هستند که به‌طور غیرقانونی در زمینه سازوکار سقط جنین فعالند و با گرفتن هزینه‌های بالا، زنانی که تمایل به پایان بارداری‌شان دارند را مورد سوءاستفاده قرار می‌دهند. پیش از این اعظم‌السادات موسوی، رئیس انجمن متخصصان زنان و زایمان درباره عوارض سقط جنین گفته بود که این اتفاق در کنار تمام صدمات جسمی که همراه دارد، ضربه روانی به مادران وارد می‌کند. به‌گفته او، سقط‌های غیرقانونی یکی از علت‌های مرگ‌و‌میر زنان جوان است. او تأکید می‌کند که باید از زنان باردار حمایت‌های لازم انجام شود تا آنها به سمت سقط جنین نروند. حمایت از زنان باردار، جزو طرح‌های در دست اقدام نظام سلامت است. به‌طوری‌که هفتم اسفند وزیر بهداشت اعلام کرد که تمام خدمات ارائه شده در دوران بارداری و زایمان رایگان می‌شود، حتی اگر مادر بیمه نباشد. به‌گفته بهرام عین‌اللهی، این اقدام در راستای اجرای طرح جوانی جمعیت صورت گرفته است. متخصصان زنان و زایمان که بیشترین مواجهه را با عوارض ناشی از سقط جنین‌های غیرقانونی دارند می‌گویند مسائل خانوادگی، اقتصادی، اجتماعی، ازدواج‌های اجباری، مشکلات زناشویی و... از دلایلی است که می‌تواند افراد را به سمت سقط جنین غیرقانونی ببرد، درحالی‌که با آگاه‌سازی و افزایش حمایت‌های روانی و مالی، می‌توان از این اتفاق که پیامدهای جبران‌ناپذیری برای زنان دارد، جلوگیری کرد.

توجه به بالا بردن آگاهی و سواد سلامت زنان 
 ویدا یوسفیان، جراح و متخصص زنان است و درباره عوارض سقط جنین‌های غیرقانونی به همشهری می‌گوید:« زنان قبل از اقدام به باردارشدن باید آگاهی و دانش کافی از شرایط بچه‌دار شدن داشته باشند تا کمتر دچار حاملگی‌های ناخواسته شوند. چون بچه جزئی از وجود مادر است که به‌راحتی نمی‌توان از او جدا شد. اما گاهی به دلایل مختلف، افراد مجبور به قطع باروری و ناچار به سقط جنین می‌شوند که این کار حتما باید تحت نظر متخصص انجام شود. البته باید به این موضوع توجه داشت کسانی که اقدام به سقط‌های غیرقانونی می‌کنند معمولا پزشک نیستند و این کار اغلب توسط افراد غیرمتخصص و در شرایط غیراستریل انجام می‌شود.» براساس اعلام او، سقط های غیرقانونی اگر توسط دستگاهی که به آن ساکشن گفته می‌شود، انجام شود؛ می‌تواند منجر به ایجاد عوارضی مثل عفونت‌های شدید رحمی و حتی شوک در مادر و بروز عوارض قلبی- عروقی غیرقابل برگشت در او شود. چون در این موارد معمولا از وسایل غیربهداشتی استفاده می‌شود و فردی که اقدام به انجام این کار می‌کند هم آگاهی و دانش کافی ندارد. در بسیاری موارد، بقایای بارداری در رحم فرد باقی می‌ماند و در واقع سقط به شکل ناقص انجام می‌شود. تمام این عوامل باعث عفونت و خونریزی‌های شدید می‌شود که گاهی غیرقابل جبران و در موارد زیادی هم منجر به شوک در مادر و حتی مرگ او خواهند شد.

داروهای تاریخ مصرف گذشته و عوارض غیرقابل بازگشت
یوسفیان می‌گوید هم‌اکنون بسیاری از سقط‌های غیرقانونی توسط دارو انجام می‌شود و با توجه به اینکه این دارو‌ها از طریق قاچاق در اختیار افراد قرار می‌گیرند، معمولا تاریخ مصرف آنها گذشته و باعث بروز مشکلات زیادی ازجمله خونریزی، عفونت و شوک باکتریال می‌شوند. این شوک بر اثر عفونت ایجاد می‌شود که بسیار خطرناک است و حتی می‌تواند منجر به مرگ‌ومیر در زنان باردار شود. به‌گفته این پزشک متخصص زنان، گاهی هم سقط‌های غیرقانونی باعث چسبندگی‌های لوله رحم می‌شوند؛ به‌گونه‌ای که در آینده باعث حاملگی‌‌های خارج از رحم می‌شود یا ممکن است حتی مادر دیگر نتواند بچه‌دار شود و به این ترتیب اگر زنده بماند ضربه‌های غیرقابل برگشت و جبران‌ناپذیری به او وارد می‌شود. منصوره موحدین، دکتری تخصصی علوم تشریح و جنین‌شناس بالینی و استاد تمام دانشکده علوم‌پزشکی دانشگاه تربیت‌مدرس هم درباره این موضوع توضیح بیشتری به همشهری می‌دهد و می‌گوید: «گاهی اوقات تصمیم‌گیری‌هایی می‌شود که منجر به افزایش سقط جنین‌های غیرقانونی می‌شود، یکی از آنها ماجرای غربالگری‌های دوران بارداری است که باید با حساسیت بیشتری این موضوع دنبال شود. وجود مشکلات ژنتیک در جنین برای مادر بار روانی زیادی دارد.» به‌گفته این جنین‌شناس، سقط جنین آثار سوئی بر روان مادران باردار دارد، به‌ویژه اگر زمان بیشتری از بارداری گذشته باشد، بررسی‌ها نشان می‌دهد سقط جنین در هفته‌های بالاتر مثلا در 12تا 16هفتگی هم علاوه بر اینکه برای مادر خطرناک است، عوارض روحی زیادی را هم به‌دنبال خواهد داشت.

نکته
شرایط قانونی سقط جنین چیست؟
براساس تعاریف موجود، سقط جنین عبارت است از خروج جنین از رحم قبل از آنکه جنین قابلیت حیات در خارج از رحم را داشته باشد. در ایران براساس قانون مجازات اسلامی سقط جنین برای حفظ جان مادر قبل از ولوج روح مجاز است. در سال76 براساس فتوای مقام معظم رهبری اجازه سقط جنینِ مبتلا به تالاسمی ماژور قبل از ولوج روح و با مجوز پزشکی قانونی صادر شد. در سال 81کمیته کشوری سقط جنین، آیین‌نامه‌ای با ۴۹مورد اندیکاسیون قطعی مادری و جنینی را برای سقط جنین درمانی پیشنهاد کرد و پس از آن در نگاه جامعه و مسئولین به این موضوع به‌عنوان یک مسئله بهداشتی تغییر ایجاد شد. اکنون طبق قانون مصوب مجلس شورای اسلامی در سال  84 سقط درمانی با تشخیص قطعی 3پزشک متخصص و تأیید پزشکی قانونی، قبل از ولوج روح (4ماه) و با رضایت زن در 2 مورد زیر مجاز شناخته شده است. اول بیماری جنین که به‌علت عقب‌افتادگی یا ناقص‌الخلقه بودن موجب حرج مادر است و دوم، بیماری مادر که با تهدید جانی او توأم باشد. بررسی علل تأیید نکردن درخواست‌های سقط جنین منجر به شناسایی راهکار‌هایی می‌شود که از ارجاعات بیهوده به سازمان پزشکی قانونی برای انجام سقط درمانی - که استرس فراوانی را نیز برای مراجعه‌کننده و خانواده او به‌دنبال دارد و حتی ممکن است باعث تأخیر در برنامه درمانی او شود- جلوگیری می‌کند و باعث اجرای هرچه بهتر قانون سقط‌‌‌درمانی مصوب مجلس شورای اسلامی می‌شود. بدیهی است اجرای دقیق قانون سقط درمانی می‌تواند در بهبود وضعیت بهداشت و سلامت جامعه نقش قابل توجهی داشته باشد. متقاضیان سقط درمانی تا پیش از 4ماهگی می‌توانند با ارائه مدارک لازم شامل شناسنامه زن و شوهر، 3سه قطعه عکس تمام رخ، تصویر صفحه اول و دوم شناسنامه‌ها، معرفی نامه از پزشک متخصص معالج همراه سونوگرافی معتبر و پرداخت تعرفه تعیین شده به مراکز پزشکی قانونی مراجعه و نسبت به دریافت مجوز سقط اقدام کنند. البته حضور زوجین در این معاینه الزامی است.

نگاه
عواقب جبران‌ناپذیر مداخلات غیر قانونی

نوشین جعفری-متخصص بیماری‌های زنان و زایمان/ در ایران سالانه بین 
یک میلیون و 200هزار تا یک میلیون و 300هزار تولد ثبت می‌شود، با این حال اما آمار رسمی درباره جنین‌هایی که در همین مدت سقط می‌شوند وجود ندارد. تنها منبعی که می‌تواند در این زمینه توضیح دهد، وزارت بهداشت است چرا که تمام آمارها از طریق دانشگاه‌های علوم پزشکی در اختیار آنها قرار می‌گیرد و آنها هستند که باید پیگیر این ماجرا باشند. با این همه درباره سقط جنین باید گفت که تعدادی از این سقط‌ها به‌طور طبیعی اتفاق می‌افتد، یعنی جنین‌های ضعیف به‌دلیل شرایطی که دارند، سقط و از بدن مادر خارج می‌شوند، این سقط‌ها در هیچ جا ثبت نمی‌شوند و آماری از آنها در دست نیست. البته ممکن است در مواردی از سقط‌ها، مادر نیازی به مراجعه به پزشک و بیمارستان هم نداشته باشد. اما مواردی هم هستند که مادر نیاز به بستری و پیگیری‌های سونوگرافی دارد که در اینگونه موارد هم باید مراجعه‌ای وجود داشته باشد تا بتوان آماری از این سقط‌ها ارائه داد. در مواردی که یک زوج ناخواسته صاحب فرزند می‌شوند و به دلایل مختلف تمایلی به ادامه بارداری ندارند، ممکن است در نهایت مجبور به سقط‌های غیرقانونی با استفاده از روش‌های مختلف شوند. یکی از راه‌های متداول سقط در بارداری‌های ناخواسته، استفاده از قرص‌هایی است که به شکل غیرمجاز به فروش می‌رسد. با مصرف این قرص‌ها خونریزی اتفاق می‌افتد و گاهی آنقدر خونریزی زیاد می‌شود که مادر باید بستری شود و اتفاق خطرناکی است. خطرناک‌تر از این روش‌، دستکاری رحم حامل جنین در مراکز غیرقانونی است که می‌تواند منجر به خونریزی شدید، عفونت‌های مقاوم به درمان و حتی مرگ مادر شود. متأسفانه این شرایط بسیار اسفبار است. پزشکان و متخصصان زنان هم بارها با مادران و زنانی مواجه شده‌اند که با مراجعه به مراکز غیرقانونی برای سقط جنین و با استفاده از روش‌های غیرقانونی وغیربهداشتی علاوه بر پارگی رحم و عفونت شدید مشکلات زیادی برایشان به‌وجود آمده است. در بعضی موارد عفونت ایجاد شده با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود. اما در مواردی هم ممکن است درصدی از زنان به‌دلیل عفونت شدیدی که در پی سقط های غیرقانونی پیدا کرده‌اند، دچار چسبندگی‌های ناشی از آن شوند؛ تا جایی که در آینده دچار نازایی می‌شوند. در بعضی موارد هم ممکن است رحم مادر باردار دچار پارگی و عارضه‌های دیگری شود و حتی نیاز به عمل جراحی پیدا کند. اما اینکه در عمل جراحی چه اتفاقی می‌افتد و تا چه حد می‌توان رحم را حفظ کرد یا این رحم چه قدرتی برای بارداری‌های آینده‌ خواهد داشت، بستگی به میزان آسیب‌های واردشده دارد. نکته مهم در این خصوص هم این است که از این بخش ماجرا هم هیچ مدارک مستندی وجود ندارد و نمی‌دانیم آیا این درصد سقط جنین‌ در سال‌های اخیر زیادتر شده یا خیر. اما واقعیت این است که استفاده از قرص‌های غیرقانونی برای سقط جنین، آمار سقط‌های غیرقانونی غیربهداشتی را بالا برده است؛ سقط‌های غیرقانونی که هر کدام از روش‌های آن، مشکلات و عوارض خاص خود را دارد. البته با وجود همه اینها، همچنان هم این موارد و اقدام‌های غیر‌قانونی برای سقط وجود دارند و از بین نخواهند رفت. البته در این میان گاهی هم دیده می‌شود که مادر در ماه‌های بالاتر بارداری می‌خواهد جنین را سقط کند که در آن دوره دیگر قرص جواب نمی‌دهد و در نهایت مادر به سمت جراحی‌های غیربهداشتی و غیرقانونی می‌رودبنابراین بهتر است مراکز درمانی، این موارد را گزارش کنند، تا حداقل اطلاعاتی از این میزان اقدامات ثبت شود. اطلاع و آگاهی از آمار زن‌هایی که ناخواسته باردار می‌شوند و در ادامه می‌خواهند بارداری را تمام کنند، برای اقدامات فرهنگی بسیار مهم است. یعنی برای آگاه کردن زنان جوان و مشاوره با آنها باید مراکز به تعداد کافی وجود داشته باشد تا آنها را نسبت به شرایطی که انتظارشان را می‌کشد، مطلع کنند. در غیر‌این صورت، آمار سقط جنین‌های غیرقانونی افزایش پیدا خواهد کرد. باید به زنان آموزش‌های لازم در این زمینه داده شود، آنها هنگام ازدواج هم باید آگاهی و مشاوره‌های لازم را برای پیشگیری از بارداری‌های ناخواسته داشته باشند. زنان باید بدانند چگونه مراقب سلامت دستگاه تناسلی خود باشند و چه زمان آمادگی لازم را برای داشتن بچه پیدا می‌کنند، در غیر‌این صورت باردار‌ی‌های ناخواسته ممکن است سلامت جسم و روان مادران را به مخاطره بیندازد. اگر زنان در این خصوص آگاهی لازم را داشته باشند مشکلات کمتری به‌وجود می‌آید. افزایش آگاهی و دسترسی به برخی ملزومات، جلوی بارداری‌های ناخواسته و عوارض ناشی از آن را می‌گیرد. توجه داشته باشیم داشتن آمار واقعی از سقط جنین می‌تواند راهکارهایی برای حل مشکلات و چگونگی مقابله با آنها ارائه دهد.