فناوری
جنبش کاتالیست‌های «ایران ساخت»
شرکتهای دانشبنیان توانسته‌اند طی سال‌های گذشته بخش زیادی از کاتالیست‌های مورد نیاز صنعت نفت و پتروشیمی را در کشور تولید کنند و ایران به جای واردکننده صرف حتی دست به صادرات کاتالیست نیز بزند
عمادالدین قاسمی‌پناه- خبر‌نگار
۳کاتالیست «ایران ساخت» دیگر برای استفاده در صنعت نفت و پتروشیمی رونمایی شدند تا ایران قدم تازه‌ای برای پیشرفت در این حوزه بردارد. شاید نخستین چیزی که با شنیدن کلمه «کاتالیست» به ذهن متبادر می‌شود، ابزارهایی باشد که برای انتشار کمتر دی‌اکسید کربن و کاهش آلودگی هوا در خودروها به‌کار گرفته می‌شود. اما کاربرد کاتالیست‌ها منحصر به صنعت خودرو نیست و بسیاری از صنایع به این ماده مهم نیاز دارند. همین نیاز باعث شده که کشورهای صنعتی با بهره‌گیری از تکنولوژی و دانش روز دنیا، بخش مهمی از بازار این ابزارهای کاربردی را در دست بگیرند. تا چند سال پیش، کشور ما هم مانند بسیاری از کشورهای دیگر در شمار واردکنندگان کاتالیست محسوب می‌شد، اما اکنون در بخش قابل‌توجهی از حوزه‌ها نه‌تنها واردکننده نیستیم، که به صادرکننده کاتالیست هم تبدیل شده‌ایم. کاتالیست‌ها نقش حیاتی در صنعت به‌ویژه حوزه نفت و پتروشیمی دارند. در تولید 90درصد محصولات پتروشیمی نیاز به استفاده از کاتالیست وجود دارد. همچنین 20درصد کل محصولات صنعتی در تولیدشان حداقل از یک کاتالیست استفاده می‌شود. چند روز پیش در همایش دوسالانه بومی‌سازی کاتالیست در صنعت پتروشیمی و پالایش نفت که در جزیره کیش برگزار شد، متخصصان یکی از شرکتهای دانشبنیان که در این حوزه فعالیت می‌کند، از 3کاتالیست جدید ایران‌ساخت رونمایی کردند. در این رویداد شرکت دانشبنیان نفت و گاز سرو، نسل جدید کاتالیست‌های سنتز متانول، پری ریفرمینگ و فرمالدهید را که در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی کاربرد دارند، به‌صورت رسمی معرفی کرد.
6۵۰۰شرکت دانشبنیان
براساس اعلام معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، هم‌اکنون 6500شرکت دانشبنیان در اقتصاد کشور ایفای نقش می‌کنند. 950شرکت از این مجموعه در حوزه نفت، گاز، پتروشیمی و صنایع وابسته فعالیت دارند که 13درصد از سهم کل شرکتهای این حوزه و 25درصد از فروش شرکتهای دانشبنیان را به‌خود اختصاص داده‌اند.این شرکتهای دانشبنیان طی سال‌های گذشته تلاش کرده‌اند تولید کاتالیست‌های پرکاربرد را در صنعت کشور بومی‌سازی کنند.
نقش حیاتی کاتالیست‌ها
کاتالیست‌ها باعث افزایش سرعت و جهت‌دادن به واکنش‌های شیمیایی به‌سمت محصولات دلخواه شده و به همین‌خاطر در صنعت اهمیت کلیدی دارند. ارزش بازار جهانی کاتالیست رقمی بیش از ۲۰میلیارد دلار است و مصرف این مقدار کاتالیست در سطح جهان باعث تولید بیش از ۴۰۰۰میلیارد دلار سوخت و انواع مواد شیمیایی و پتروشیمیایی می‌شود. تحریم‌های ایران طی سال‌های اخیر باعث شده بود که تهیه کاتالیست برای واحدهای صنعتی و پتروشیمی بسیار سخت شود اما شرکتهای دانشبنیان توانسته‌اند تاکنون بخش زیادی از این مشکل را حل کنند.
ورود به رقابت بین‌المللی کاتالیست‌ها
محمدحسین بهشتی، سرپرست معاونت نوآوری و تجاری‌سازی فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در گفت‌وگو با همشهری به اهمیت اشتغال‌زایی و ارزآوری تولید کاتالیست‌ها برای کشور اشاره می‌کند و می‌گوید که لازم است شرکتهای تولیدکننده کاتالیست در بازارهای بین‌المللی به رقابت بپردازند.
چرا کاتالیست اینقدر در صنعت ازجمله نفت و پتروشیمی مهم است ؟
در فرایندهای شیمیایی زمانی که قرار است یک ماده شیمیایی سنتز شود، به ماده‌ای به نام کاتالیست نیاز داریم، چراکه در نبود کاتالیست، واکنش‌های شیمیایی با سرعت لازم انجام نمی‌شود. در بعضی موارد بدون کاتالیست‌ها حتی نمی‌توان ماده‌ای را تولید کرد. ما در سال‌های گذشته با این مشکل مواجه بودیم و این خطر وجود داشت که به‌خاطر تحریم‌ها بعضی از واحدها تعطیل شود. با این حال، معاونت علمی و فناوری از بعضی شرکت‌ها حمایت کرد تا آنها بتوانند به تولید انبوه برسند.
ما در تولید کاتالیست خودکفا شده‌ایم؟ برای صادرات هم فکری شده است؟
هنوز بعضی از کاتالیست‌ها وارد می‌شود و شرکتهای تولیدکننده درنظر دارند که برای تولید آنها اقدام کنند. حدود 100نوع کاتالیست در صنعت وجود دارد که اکنون مهم ترین‌های آنها را توانسته‌ایم تولید و به بازار عرضه کنیم. شرکت نفت و گاز سرو یکی از شرکت‌هایی است که برای صادرات هم اقدام می‌کند و امسال توانست به‌عنوان صادرکننده نمونه مورد تقدیر قرار بگیرد. اما توجه به این نکته لازم است که بازار داخلی کاتالیست‌ها محدود است و باید برای رقابت وارد بازارهای بین‌المللی شد.
چند شرکت دانشبنیان کاتالیست تولید می‌کنند؟
حدود 5شرکت در حوزه تولید کاتالیست فعالیت می‌کنند که می‌توانند در قالب اقتصاد بدون نفت، ارزآوری داشته باشند. یکی دیگر از صنایعی که نیاز به کاتالیست دارد، صنعت فولاد است. در صنعت فولاد هم برای واکنش‌های اکسیداسیون و احیا نیاز به کاتالیست داریم. بنابراین کاتالیست‌ها در کل می‌توانند سهم قابل توجهی از بازار داخلی و بین‌المللی را به‌خود اختصاص دهند و باعث اشتغال‌زایی شوند.
