شمارش معکوس برای قدرتمندترین تلسکوپ فضایی

ساسان شادمان منفرد- خبر‌نگار

تلسکوپ فضایی «جیمز وب» ناسا هم‌اکنون آماده پرتاب و تبدیل شدن به قوی‌ترین تلسکوپ در فضاست، اما عکس‌های آن چگونه با عکس‌های هابل مقایسه خواهند شد؟ به گزارش وب‌سایت اسپیس، سرانجام قرار بر آن است که تلسکوپ 8 /9میلیارد دلاری «جیمز وب» پس از سال‌ها تأخیر به‌دلیل مشکلات فنی و همچنین معضلات ایجاد شده به‌دلیل شیوع ویروس کرونا و همه‌گیری بیماری کووید-۱۹، روز جمعه به فضا پرتاب شود. پیش از این قرار بود که این تلسکوپ امروز (سه‌شنبه) راهی مدار خود شود که این بار نیز تصمیم بر تعویق برنامه افتاد. تلسکوپ جیمز وب از پایگاه فضایی جزیره گویان در فرانسه و به‌وسیله یک فروند موشک آریان ۵ راهی فضا خواهد شد. این تلسکوپ که قدرتمندترین تلسکوپ ساخته‌شده توسط بشر است، کارها را کمی متفاوت انجام خواهد داد. براساس برگه اطلاعات ناسا، وب با آینه طلایی غول‌پیکر و ابزارهای رصد نور مادون قرمز، به‌گونه‌ای طراحی شده است که اجسامی را 10تا 100برابر کم‌نورتر از آنچه هابل می‌بیند، مشاهده کند. بنابراین، دیدگاه وب چگونه با دیدگاه هابل مقایسه خواهد شد؟ یک چیز کاملا مشخص است: تصاویری که جیمز وب ثبت خواهد کرد، طبق این برگه، «با جزئیات و دیدنی خواهد بود».

وب جانشین هابل نیست
از وب بیشتر به‌عنوان جانشین هابل یاد می‌شود، اما با وجود تعداد انگشت‌شماری اشکال در طول سال‌ها، ابزارهای علمی هابل همچنان قوی هستند و این دو تلسکوپ بزرگ قرار است با هم (البته دور از یکدیگر)، چشمان بشر در فضا باشند. هابل در مدار پایین زمین بسیار به ما نزدیک است، اما وب بسیار دورتر، به نقطه‌ای پایدار از نظر گرانشی در فاصله 5 /1میلیون کیلومتری از زمین، به نام نقطه لاگرانژ «خورشید - زمین 2» (L2) خواهد رفت. علاوه بر این، درحالی‌که هابل و وب هر دو تلسکوپ فضایی بزرگی هستند (اگرچه وب بسیار بزرگ‌تر است)، این دو در واقع جهان را بسیار متفاوت می‌بینند. «کلاوس پونتوپیدان»، دانشمند پروژه تلسکوپ جیمز وب در مؤسسه علمی تلسکوپ فضایی در بالتیمور، در یک کنفرانس خبری در‌ماه مه گفته بود: «تصاویر شگفت‌انگیزی خواهد گرفت؛ آنها بهتر از کاری خواهند بود که هابل انجام داده است، اما اگرچه از جهاتی بهتر است، ولی تصاویر وب اساسا متفاوت خواهند بود، زیرا [این دو تلسکوپ] طول موج‌های متفاوتی دارند.» درحالی‌که هابل نور را در طول موج‌های نوری و فرابنفش در درجه اول مشاهده می‌کند، وب برای تشخیص نور مادون قرمز در درجه اول طراحی شده است.

زیبایی در مادون قرمز
«جیمز وب» با مشاهده مادون قرمزی، تصاویر زیبای منحصر به فردی را ثبت می‌کند. پونتوپیدان در این‌باره گفت: «فکر می‌کنم فوق‌العاده خواهد بود، اما پیش‌بینی اینکه چگونه خواهد بود بسیار دشوار است، زیرا این نخستین ماموریت یک تلسکوپ فضایی در نوع خود خواهد بود. با این حال به‌نظر بسیار بسیار متفاوت از هابل خواهد بود. ستارگان خود محو می‌شوند، زمانی که شما به طول موج بلندتری بروید کم‌نورتر و کم‌نورتر می‌شوند، اما ابرهای بین ستاره‌ای درخشان‌تر و درخشان‌تر خواهند شد. همانطور که مشخص است، در واقع اگر کمی بیشتر به سمت مادون قرمز بروید، خود غبار در نور حرارتی روشن می‌شود. آنگاه شما یک سحابی خواهید دید که می‌درخشد.»

تفاوت در مادون قرمز
هابل می‌تواند نوری را در محدوده طول موجی از حدود 200نانومتر تا 4 /2میکرون ببیند، درحالی‌که برد وب از حدود 600نانومتر تا 28میکرون خواهد بود. طبق برگه اطلاعات ناسا، نور مرئی بین 700تا 400نانومتر متغیر است. حتی اگر وب اساسا نور مادون قرمز را مشاهده می‌کند، همچنان می‌تواند قسمت قرمز /نارنجی طیف نور مرئی را ببیند. روکش طلایی آینه‌های آن نور آبی را از طیف مرئی جذب می‌کند، اما نور مرئی زرد و قرمز را منعکس می‌کند که تشخیص داده می‌شود. اگرچه این در زمره کارهای اصلی هابل محسوب نمی‌شود، اما تلسکوپ توانایی مشاهده مقداری مادون قرمز را نیز دارد، بنابراین این نوع رصد یک خروج کامل نیست. در واقع، در سال2013، تیم هابل یک تصویر مادون قرمز خیره‌کننده از سحابی سر اسب را منتشر کرد که این تلسکوپ فضایی برای جشن گرفتن بیست و دومین سالگرد پرتاب آن گرفته بود.

به‌دنبال نشانه‌هایی از حیات
روزنامه گاردین نیز درباره شروع ماموریت وب نوشت که این ماموریت قرار است در ساعت 15:50روز جمعه سوم دی‌ماه به وقت تهران آغاز شود. ساخت تلسکوپ فضایی جیمز وب بیش از 30سال به طول انجامیده است. وب که 100برابر قدرتمندتر از هابل است، درخشش ضعیف ستارگانی را که 100تا 200میلیون سال پس از انفجار بزرگ( 8 /13میلیارد سال پیش) به‌وجود آمدند و به دوران تاریک نجومی پایان دادن را می‌تواند رصد کند. این تلسکوپ اتمسفر سیاره‌های اطراف ستارگان دور را بررسی می‌کند و به‌دنبال نشانه‌هایی از مولکول‌هایی مانند متان و آب خواهد بود که نشان‌دهنده شرایطی برای حیات است.