شانه‌هایی برای گریه کردن

نیلوفر ذوالفقاری
برای بسیاری از ما مواجهه با افراد سوگوار کار سختی است، چرا که نمی‌دانیم باید از چه جملاتی برای گفت‌وگو با آنها استفاده کنیم و چطور همدلی خود را نشان بدهیم. به همین دلیل معمولاً به چند جمله تکراری آشنا بسنده می‌کنیم. اما اگر قرار باشد زمان بیشتری را در کنار یک فرد سوگوار سپری کنیم چه؟ چه باید بگوییم که همدردی خودمان را نشان دهیم و باعث رنجش بیشتر او نشویم؟ این، مهارتی است که همه ما باید بیاموزیم. از دست دادن یکی از اعضای خانواده یا دوستان اتفاق غیرمعمولی نیست و این روزها همه ما سعی می‌کنیم به نحوی با کسانی که عزیزی را از دست داده‌اند همدردی کنیم؛ به این امید که تحمل درد و رنج برای آنها قابل تحمل‌تر شود. ویدا ساعی، روانشناس بالینی و روان‌درمانگر درباره اصول مواجهه با یک فرد سوگوار و جملاتی که باید و نباید بگوییم، توضیح می‌دهد. گاهی ما فکر می‌کنیم با گفتن بعضی جملات ظاهراً منطقی، در حال دلداری دادن به فرد سوگوار هستیم یا می‌توانیم حواس او را از اتفاقی که افتاده پرت کنیم. در حالی که این جمله‌ها نه تنها تأثیر مثبتی ندارند، بلکه ممکن است باعث خشم یا رنجش بیشتر فرد شوند. گفتن این جملات به فرد سوگوار ممنوع است.

من کنارت هستم
بعضی جمله‌ها منفی به نظر نمی‌رسند اما در حقیقت تأثیری ندارند و تعارف تلقی می‌شوند، پس بهتر است به دنبال جایگزینی برایشان باشیم. گفتن این جمله که من در کنارت هستم، شاید آزاردهنده نباشد، اما ممکن است از سوی فرد سوگوار به عنوان یک احساس پوچ تعبیر شود. اگر واقعاً می‌خواهید در دسترس بودن خود را بیان کنید، دقیق باشید. به عنوان مثال می‌توانید بعد از گذشت روزهای اول سوگ بگویید: «همین روزها تو را بیرون می‌برم تا حال و هوایت عوض شود». از این طریق به او نشان می‌دهید که فقط حرف نمی‌زنید و عملاً در کنارش هستید. پای قول‌تان بمانید تا فرد سوگوار تصور نکند که فقط چند جمله برای رفع تکلیف گفته‌اید و بعد فراموش‌اش کرده‌اید.

هر کاری داشته باشید من در خدمتم
نیت شما از گفتن این جمله مثبت است اما برخی افراد با وجود نیاز به کمک، هرگز نمی‌توانند شما را در این زمینه درگیر و نیازشان به کمک را بیان کنند. بهتر است بار درخواست کمک را به دوش فرد سوگوار نیندازید، بلکه آن را خودتان به عهده بگیرید و به او بگویید که مایل هستید چه کاری برایش انجام دهید. به جای عبارت «هرکاری داشته باشید من در خدمتم»، بگویید: آیا می‌توانم در بعضی از کارها به شما کمک کنم؟ مثلاً اگر می‌خواهید از خانه خارج شوید، من می‌توانم از بچه‌ها برای چند ساعت مراقبت کنم.

واقعاً متاسفم
البته که شما از سوگوار شدن آن فرد و اتفاق تلخی که افتاده احساس تأسف و ناراحتی دارید. هرچند ممکن است این جمله احساسات شما را به‌درستی نشان دهد، اما این عبارت آن‌قدر در مراسم سوگواری تکرار می‌شود که اساساً معنای خود را از دست داده است. در واقع نیازی به گفتن نیست که شما به خاطر این اتفاق ناراحت هستید. به جای این جمله بهتر است اصلاً چیزی نگویید. گاهی اوقات کلمات نمی‌توانند احساس ما را بیان کنند. اما اگر می‌خواهید چیزی بگویید، برای جلوگیری از به زبان آوردن این عبارت تکراری، مثلاً بگویید: «فقدان دردناکی است. من تمام مدت به فکر شما هستم». جملات کلیشه‌ای عمق احساس ما را نشان نمی‌دهند و آن احساس همدردی واقعی را منتقل نمی‌کنند.

می‌دانم چه احساسی دارید
اگر شما هم از دست دادن عزیزی را تجربه کرده‌اید، ممکن است فکر کنید که می‌توانید در احساس افراد سوگوار شریک شوید. شاید تصور شما تا حدودی درست باشد اما برای فرد سوگوار شنیدن اینکه احساسش منحصربه‌فرد نیست، هرگز نمی‌تواند آرامش‌بخش باشد. بنابراین عبارت «می‌دانم چه احساسی دارید» برای او بوی همدردی نخواهد داشت. بهتر است به جای این جمله به او بگویید: «من 2 سال پیش عزیزی را از دست دادم. اگر می‌خواستید با کسی درباره غم و غصه‌تان صحبت کنید،  من در کنار شما هستم.»

دقیقاً چطور این اتفاق افتاد؟
هرچند طبیعت کنجکاو ما اقتضا می‌کند این سؤال را بکنیم تا جزئیات اتفاقی را که افتاده بدانیم، اما واقعیت این است که صحبت کردن درباره برخی از جزئیات واقعاً برای افراد سوگوار دردناک است. بنابراین بهتر است هیچ سؤالی در این‌باره نکنید. اگر آنها بتوانند درباره جزئیات صحبت کنند، این جزئیات را با شما درمیان خواهند گذاشت. اگر بسیار کنجکاو هستید می‌توانید از افراد دیگری در این باره سؤال کنید، اما پرسیدن اینکه اتفاق چگونه افتاده از فرد سوگوار، او را به مرور دوباره حرف‌هایی که ناراحتش می‌کند مجبور خواهد کرد.

حداقل دیگر درد نمی‌کشد
معمولاً این نوع تسلیت زمانی گفته می‌شود که یک بیماری طولانیمدت، فرد از دست رفته را تحت فشار قرار داده باشد. با این حال، اینکه مرگ کسی را برای او اتفاق خوبی بدانیم، حرف خوشایندی نیست. پذیرفتن این موضوع برای کسی که هنوز در تلاش است تا بیماری و مرگ را به عنوان یک واقعیت بپذیرد، کار آسانی نخواهد بود. ما با یک فرد سوگوار مواجه هستیم که دچار رنج فقدان یک عزیز است، او احتمالاً تجربه دعا و آرزو برای بهبود بیمار را پشت سر گذاشته و حالا احساسات متفاوتی را پشت سر می‌گذارد. شنیدن اینکه عزیز از دست رفته‌اش حالا از درد کشیدن راحت شده، چیزی از بار اندوه و دلتنگی کم نخواهد کرد پس از این جملات استفاده نکنید.

این اتفاق بالاخره برای همه می‌افتد
این عبارت معمولاً هنگامی که فردی یکی از والدین خود یا فرد مسنی را از دست می‌دهد زیاد شنیده می‌شود. درست است که همه ما مرگ و از دست دادن عزیزانمان را به عنوان بخشی از زندگی تجربه می‌کنیم، اما بیان این دیدگاه در آن لحظات ممکن است درد و رنج فرد سوگوار را کم‌ارزش جلوه دهد. به‌جای این جمله بهتر است بگویید: حتماً خیلی دلتنگ‌شان هستید. طبیعی است که فرد سوگوار می‌داند از نظر منطقی این اولین و آخرین مرگ نیست و او تنها فردی در دنیا نیست که سوگوار شده یا می‌شود. اما از دست دادن عزیز برای هرکس رنج منحصربه‌فردی ایجاد می‌کند که مقایسه آن با رنج دیگری، از شدتش کم نخواهد کرد.

جای او حالا خیلی بهتر است
شاید شما با گفتن این جمله سعی کنید به کسی که عزیز خود را از دست داده است، جنبه مثبت شرایطی را که در آن قرار دارد نشان دهید، اما متأسفانه از نظر فرد سوگوار چنین عبارت‌هایی می‌توانند این‌طور تلقی شوند که شما فکر می‌کنید مرگ برای فرد متوفی بهترین اتفاق بوده است. بهتر است به جای این عبارت بگویید: «فقدان بزرگی است. بسیار متأسفم». نیازی به جنبه مثبت دادن به مرگ نیست. شما هرگز نمی‌توانید مرگ را برای فرد عزادار چیز خوبی جلوه دهید، بنابراین سعی کنید به غم‌انگیز بودن این اتفاق اشاره کنید. جای فرد درگذشته خالی است و گفتن چنین جملاتی اوضاع را بهتر نخواهد کرد.

گاهی سکوت بهتر است
گاهی وقت‌ها گفتن هر حرفی بی‌تأثیر است، واقعیت این است که فرد سوگوار در حال تجربه کردن یکی از تلخ‌ترین دوره‌های زندگی خود است و حالش با شنیدن حرف‌های مختلف خوب نمی‌شود. سوگواری آدابی دارد و برای هر فرد به شکل متفاوتی طی می‌شود. اینکه از فرد سوگوار بخواهیم گریه و بی‌تابی نکند یا احساساتی مانند غم و خشم را بروز ندهد، فقط باعث می‌شود مراحل سوگواری او ناقص بماند و در آینده آسیب‌های بیشتری اتفاق بیفتد. گاهی بهتر است در مواجهه با فرد سوگوار، بدون گفتن هر حرفی، سکوت کنیم و کنارش بنشینیم. اگر رابطه صمیمانه‌ای با او داریم دستش را بگیریم و اجازه دهیم اگر می‌خواهد در آغوش ما گریه کند. ما آنجا هستیم چون فرد سوگوار نیاز به همدلی و همدردی دارد نه نیاز به شنیدن حرف‌های تکراری و بی‌اثر.