رسم سنددار شدن رودخانه‌ها
طرح سنددار کردن رودخانه‌های کشور برای جلوگیری از ساخت‌وساز غیرمجاز در حریم رودخانه‌ها رودخانه‌خواری به استان گلستان رسید
پرنیان سلطانی- خبرنگار
«سند مالکیت رودخانه «گز وطنا» به‌عنوان نخستین رودخانه استان گلستان صادر شد.» این خبری بود که هفته گذشته از استان گلستان به گوش رسید؛ خبری که چراغ امید را در دل فعالان محیط‌زیست روشن کرد تا با سنددار شدن تمام رودخانه‌های این استان سرسبز شمالی، دیگر شاهد ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم و بستر رودخانه‌ها نباشیم. این خبر خوش محیط‌زیستی ما را بر آن داشت تا سری به استان گلستان بزنیم و با همراهی حیدر آسیابی، رئیس‌کل دادگستری استان و همچنین اباصلت شجاع‌شفیعی، مدیر رودخانه‌ها و سواحل شرکت آب منطقه‌ای استان به بررسی داستان سنددار کردن رودخانه‌ها و مسیل‌های گلستان بپردازیم؛ داستانی که با صدور سند مالکیت رودخانه گز وطنا به مساحت 25هکتار آغاز شده و قرار است تا سنددار شدن 80رودخانه و مسیل فعال استان گلستان به طول 3هزار و 200کیلومتر ادامه پیدا کند.
قرعه فال به نام گز وطنا
ماجرای صدور سند برای منابع طبیعی، موضوع جدیدی نیست. این موضوع از سال‌ها پیش با محوریت مراکز مرتبط ازجمله سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، منابع طبیعی، محیط‌زیست و... در حال انجام است؛ به‌عنوان مثال در همین استان گلستان که مورد بحث ماست، صدور سند تالاب‌ها، جنگل‌ها، مراتع و سواحل استان در حال انجام است و تا به امروز یک‌میلیون و 254هزار هکتار یعنی معادل 99درصد این عرصه‌ها، حدنگاری و تثبیت شده و گفته می‌شود کار یک‌درصد باقیمانده نیز به‌زودی انجام خواهد شد. یک‌ماه پیش هم سند تالاب‌های بین‌المللی «آلاگل» و «آلماگل» گنبدکاووس به مساحت 2هزار هکتار به نام سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور صادر شده است. اما موضوع سنددار کردن رودخانه‌ها و تعیین حد و حدود بستر آنها، موضوع نسبتا تازه‌ای است که همزمان از سوی تمام استان‌های دارای رودخانه در حال پیگیری است. در استان گلستان هم این کار با جدیت دنبال می‌شود که در گام نخست، سند رودخانه «گز وطنا» صادر شد.
هویت تازه برای رودخانه بندرگز
برای آنکه در جریان جزئیات سند رودخانه گز وطنا قرار بگیریم، سراغ حیدر آسیابی، رئیس‌کل دادگستری گلستان رفتیم. او با بیان این مطلب که با پیگیری شورای حفظ حقوق بیت‌المال استان و تلاش اداره ثبت اسناد و املاک استان، سند مالکیت رودخانه گز وطنا صادر شده، می‌گوید: «3فقره سند مالکیت این رودخانه در شهرستان‌های بندرگز، ترکمن و کردکوی به نام دولت جمهوری اسلامی ایران به نمایندگی شرکت آب منطقه‌ای گلستان صادر شد.» براساس اطلاعاتی که آب منطقه‌ای گلستان در اختیار ما قرار داد، رودخانه گز وطنا رودخانه‌ای به طول 35کیلومتر است که در شهرستان بندرگز جاری است و مستقیم به خلیج گرگان می‌ریزد. مسئولان آب منطقه‌ای گلستان می‌گویند توانسته‌اند برای 11کیلومتر از طول این رودخانه به مساحت 25هکتار سند بگیرند که این درواقع همان سند مالکیتی است که دادگستری گلستان آن را به‌تازگی صادر کرده است.
جلوگیری از رودخانه‌خواری؛ هدف اصلی
سنددار کردن رودخانه‌ها با اهداف گوناگونی در حال انجام است که مهم‌ترین آنها جلوگیری از رودخانه‌خواری است. اباصلت شجاع‌شفیعی، مدیر رودخانه‌ها و سواحل شرکت آب منطقه‌ای استان گلستان وقتی در جریان موضوع گزارش ما قرار می‌گیرد، ابتدا توضیحی درباره بحث رودخانه‌ها ارائه می‌دهد: «براساس قانون، بستر رودخانه‌ها دارای مالک نیست و جزو انفال به‌حساب می‌آید؛ یعنی دولت مالک آنها نیست؛ متولی آنهاست و فقط اجازه نظارت و بهره‌برداری از آنها را دارد. حال برای اینکه موضوع رودخانه‌ها سر و سامان بگیرد، از حدود یک‌سال پیش طرح سنددار کردن آنها با همکاری اداره ثبت اسناد در دستور کار قرار گرفته که در گام نخست سند رودخانه گز وطنا صادر شد.» شجاع‌شفیعی با اشاره به اهداف سنددار کردن رودخانه‌ها می‌گوید: «تغییر مسیر رودخانه و جابه‌جایی‌هایی که گاهی در مسیر آن ایجاد می‌شود، از گذشته باعث شده تا عده‌ای با کاشت درخت، رفته‌رفته این بستر رودخانه‌ای را از آن خود کرده و حتی برای آن سند مالکیت دریافت کنند؛ این در حالی است که رودخانه یک موجود زنده است و اگر به آن آسیبی وارد کنیم، در زمان بارش‌های بی‌وقفه و از آنجا که مجرای آن باریک شده، توانایی هدایت آب را ندارد و همین موضوع باعث وقوع سیل می‌شود. این آسیب بیش از هرکسی گریبان افرادی را می‌گیرد که در حریم رودخانه قرار دارند. به این ترتیب این رودخانه نیست که به ما نزدیک شده و ممکن است به ما آسیب برساند، این ما هستیم که خودمان را به رودخانه نزدیک کرده و درنتیجه در معرض خطر قرار داده‌ایم. با سنددار شدن رودخانه‌ها و ثبت قانونی حد و حدود و حریم و بستر آنها، هم از رودخانه‌خواری جلوگیری می‌شود و هم با جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز، درواقع از خسارت‌های ناشی از وقوع سیل کاسته خواهد شد.»
80رودخانه گلستان در دستور کار
سنددار شدن رودخانه گز وطنا در حالی انجام شده که مدیر رودخانه‌ها و سواحل شرکت آب منطقه‌ای استان گلستان می‌گوید 80رودخانه و مسیل فعال گلستان با طول 3هزار و 200کیلومتر، در برنامه سنددار شدن قرار دارند. اینطور که شجاع‌شفیعی می‌گوید استان گلستان در کل دارای حدود 200رودخانه و مسیل به طول حدودی 10هزار کیلومتر است، اما در گام نخست کارهای ثبت حریم و بستر 80رودخانه اصلی‌تر و فعال‌تر استان در حال انجام است.
بازه زمانی متفاوت برای صدور سند
اینکه کار ثبت حریم و بستر 80رودخانه اصلی استان گلستان همزمان در حال بررسی و انجام است، به این معنا نیست که کار صدور سند همه این رودخانه‌ها نیز با هم انجام خواهد شد. شجاع‌شفیعی در این‌باره می‌گوید: «یک‌سری از رودخانه‌های ما به‌اصطلاح جوان هستند و تغییرات عرضی خاصی نداشته‌اند؛ یعنی ما در این رودخانه‌ها با تغییرات گسترده در بستر و حریم‌شان مواجه نیستیم؛ درنتیجه دخل و تصرف خاصی هم در آنها صورت نگرفته و مانعی بر سر راه ثبت حریم و بستر و صدور سند آنها وجود ندارد، اما یک‌سری رودخانه‌های به‌اصطلاح پیر هم وجود دارد که از قدیم با تغییر مسیر، بستر آنها مرتبا دستخوش تغییراتی شده و دخل و تصرفاتی در آنها صورت گرفته است؛ تا جایی که از گذشته برخی بستر آن را تصرف کرده و حتی برایش سند دریافت کرده‌اند. در گذشته اینکه این اراضی در اصل بستر رودخانه بوده، تشخیص داده نشده و همین موضوع وضعیت این رودخانه‌ها را پیچیده کرده است. ما در استان گلستان مانند استان‌های دیگر کار صدور سند برای رودخانه‌ها را آغاز کرده‌ایم، اما ناگفته پیداست هر کجا که رودخانه‌هایمان دچار مشکل این‌چنینی نباشند، زودتر به مراحل صدور سند خواهیم رسید.»
تهران؛ پیشرو در سنددار کردن رودخانه‌ها
طرح سنددار شدن رودخانه‌های کشور مدتی است که با هدف جلوگیری از رودخانه‌خواری و ساخت و ساز غیرمجاز در حریم رودخانه‌ها در دستور کار شرکت‌های آب منطقه‌ای استان‌های مختلف کشور قرار گرفته است. بر این اساس برخی از استان‌های کشور با همکاری اداره ثبت اسناد و املاک استان خود موفق شده‌اند تا به امروز خودشان را در لیست استان‌هایی که رودخانه‌هایشان را سنددار کرده‌اند، قرار بدهند. یکی از این استان‌ها که می‌توان آن را جزو استان‌های پیشرو در طرح سنددار شدن بستر رودخانه‌ها نامید، استان تهران است. تهران تاکنون برای چندین رودخانه خود سند بستر رودخانه صادر کرده است که یکی از مهم‌ترین‌ها و وسیع‌ترین‌هایش، صدور سند بستر رودخانه شور به متراژ 2میلیون و 164مترمربع معادل 2هزار و 164هکتار واقع در شهرری است. علاوه بر تهران شهرستان‌های دیگری نیز در این حوزه موفق ظاهر شده‌اند. به‌عنوان مثال آذر‌ماه سال گذشته از استان سمنان خبر رسید که سند تک‌برگی 82هکتار از مساحت اراضی بستر رودخانه گل رودبار شهرستان سمنان را صادر کرده است. استان گیلان نیز در دی‌ماه سال پیش نخستین سند رسمی برای بستر رودخانه‌اش را صادر کرد که این سند متعلق به رودخانه سفید با مساحت تقریبی 932هکتار است. حالا در جدیدترین خبر، طرح صدور سند برای رودخانه‌ها به استان گلستان رسیده و رودخانه گز وطنا صاحب سند مالکیت شده است.
