حیات وحش
فصل عاشقی گوزن‌ها
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران: جمعیت زیادی از نیروهای محلی و دوستداران محیط زیست برای حفظ امنیت گوزن های قرمز در فصل گاو بانگ داوطلب شده‌اند
محمدصادق خسروی علیا- خبر‌نگار
همزمان با آغاز فصل گاوبانگی(فصل تولیدمثل گوزن‌های قرمز) ورود تور‌های گردشگری و طبیعت‌گردی به زیستگاه‌ها و محدوده‌های جنگلی زیست مرال در مازندران ممنوع شد. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران با اعلام این خبر گفت: با توجه به حساسیت فصل عاشقی مرال و به‌منظور جلوگیری از هرگونه اختلال زیستی در این ایام، اعزام هرگونه تور گردشگری به زیستگاه‌ها و محدوده‌های جنگلی زیست مرال، ممنوع شد. به‌گفته حسینعلی ابراهیمی کارنامی، مناطق جنگلی هزارجریب بهشهر، نکا، پناهگاه حیات وحش دودانگه و چهاردانگه، کیاسر و محدوده امن منطقه حفاظت‌شده البرز مرکزی از مهم‌ترین زیستگاه‌های مرال در استان است.
گوزن‌های قرمز در پهنه وسیعی از جنگل‌های مازندران زیست می‌کنند و حفاظت از آنها در فصل گاوبانگی بسیار طاقت‌فرسا و دشوار است. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران و محمد‌علی یکتانیک کارشناس و فعال محیط‌زیست در گفت‌وگو با همشهری از کوشش جوامع محلی و تلاش مردمی برای حفاظت از مرال‌ها، گونه‌های حمایت‌شده و در معرض خطر می‌گویند که آمارها نشان می‌دهد تعدادشان در کل جنگل‌های ایران کمتر از هزار رأس است.
کارزار بومی برای حفاظت از گاوبانگی
محمد‌علی یکتانیک، کارشناس محیط‌زیست با بیان اینکه چند سال پی در پی در استان مازندران در 3محدوده کیاسر، سواد‌کوه و آمل کارزارهایی توسط بومی‌های استان تشکیل می‌شود که هدف‌شان حفاظت از گوزن‌های قرمز است، می‌گوید: «در این موسم خاص، یعنی از نیمه شهریور تا پایان مهر‌ماه، گوزن‌های نر زندگی انفرادی و قلمروهایی تشکیل می‌دهند. آنها با ایجاد صداهای خیلی بلند که به‌عنوان گاوبانگ شناخته می‌شود، سعی می‌کنند قلمرو خود را تعیین و حفظ کنند. در این قلمروها نرها با یکدیگر مبارزه می‌کنند و در نهایت نر پیروز، می تواند مراحل تولیدمثل را آغاز کند.»
او ادامه می‌دهد: «این فصل، مقطع بسیار حساسی برای گوزن‌ها محسوب می‌شود. آنها باید بتوانند تولیدمثل‌کنند. اگر به هر دلیلی امنیت و آرامش گوزن‌ها در فصل گاوبانگی حفظ نشود، تولیدمثل گوزن‌ها انجام نمی‌شود و یک سال تکثیر این گونه باارزش به تأخیر می‌افتد.»
به‌گفته یکتانیک، گوزن‌های نر به واسطه صدایی که در این فصل ایجاد می‌کنند، موقعیت‌شان را اطلاع می‌دهند. او می‌گوید: «2 روز پیش در پارک ملی گلستان، شکارچی متخلفی بعد از شکار یک رأس گوزن قرمز، به‌صورت مسلحانه با مأموران پارک ملی گلستان درگیر شد که متأسفانه در پی این درگیری شکارچی از ناحیه پا مجروح و سپس به‌علت خونریزی شدید جان خود را از دست داد.» این کارشناس محیط‌زیست با بیان اینکه فقط مسئله شکار غیرمجاز نیست و عوامل دیگری گوزن قرمز را تهدید می‌کنند، می‌گوید: «ورود گردشگران به منطقه، چرای دام و هرگونه ایجاد ناامنی در فصل گاوبانگی، بقای گوزن‌های قرمز را بیش از پیش تهدید می‌کند.»
امیدواری زیر سایه انقراض
یکتانیک آخرین وضعیت گوزن‌های ایران را اینطور شرح می‌دهد: «در کشور 3گونه گوزن داریم؛ گوزن زرد، مرال(گوزن قرمز) و شوکا. گوزن زرد کمیاب‌ترین گونه گوزن در جهان است و متأسفانه در طبیعت ایران به کلی منقرض شده و تنها چند رأس به‌صورت اسارت نگهداری می‌شوند. در مورد جمعیت گوزن‌های قرمز هم اطلاعات دقیقی در دست نیست. اما با توجه به فعالیتی که در این زمینه دارم، تصور نمی‌کنم جمعیت گوزن‌های قرمز در کل جنگل‌های کشور به هزار رأس برسد. آمارها بسیار نگران‌کننده است. وقتی جنگل‌های کشور نسبت به 4دهه گذشته یک‌نهم شده‌اند، پس تکلیف جمعیت حیات وحش کشور نیز مشخص است.»
با این حال، او فعالیت جوامع محلی و جنبش مدنی خودجوش را که در سال‌های اخیر برای نجات و حفاظت از مرال‌ها شکل گرفته، نقطه عطفی می‌داند که با اتکا به آن می‌توان به آینده امیدوارتر بود: «مشارکت‌های مردمی، موج بسیار مثبتی ایجاد کرده است. البته ماجرای همکاری مردمی در جهت حفظ جمعیت گوزن قرمز به سال پیش برمی‌گردد. نخستین گروه مردمی که برای حفظ جمعیت مرال‌ها تلاش کردند، طبیعت‌گردانی بودند که فعالیت اصلی‌شان کشف غار بود. آنها حین طبیعت‌گردی در منطقه متوجه شدند که گوزن‌های قرمز در این فصل رفتارهای عجیبی از خود نشان می‌دهند و برای تولیدمثل باید شرایط خاصی برای آنها مهیا شود. به همین‌خاطر به‌دلیل علاقه‌ای که به حیات وحش داشتند، سعی کردند در فصل گاوبانگی شرایط را برای تولیدمثل گوزن قرمز برقرار کنند و حالا هر چند جمعیت حیات وحش به‌شدت رو به کاهش است اما با ثبت تصاویر، چهره نیمه پنهان حیات وحش، آشکارتر شده. انتشار فیلم، عکس و پوستر در میان جوامع محلی و بومی باعث ایجاد ارتباط احساسی شده است. همین اقدامات که به‌عنوان فرهنگ‌سازی شناخته می‌شود، در حاشیه زیستگاه‌های گوزن قرمز و روستاها کارکرد بسیار ارزنده‌ای به همراه داشته است. الان این خود مردم هستند که برای حفظ حیات وحش و حفظ جمعیت گوزن‌های قرمز فراخوان کمک می‌دهند. آنها تفنگ‌ها را زمین گذاشته‌اند و در منطقه و فضای مجازی مشغول حمایت از حیات وحش هستند. این، میراث ارزشمندی است که نسل جدید ما به جای خرید اسلحه، دوربین عکاسی به‌دست گرفته تا اهمیت حیات وحش را به تصویر بکشد.
تنها 700رأس
حسینعلی ابراهیمی کارنامی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران در گفت‌وگو با همشهری از درخواست‌های بی‌شمار داوطلبان و دوستداران محیط‌زیست برای فعالیت و حفاظت در ایام گاوبانگی خبر می‌دهد و می‌گوید: «امسال درخواست‌های داوطلبان غافلگیر‌کننده بود. جمعیت زیادی از مردم برای حفظ امنیت گوزن‌های خبر می دهد قرمز داوطلب شده بودند، اما نمی‌توان به همه درخواست‌ها پاسخ مثبت داد چون حضور بیش از اندازه در طبیعت، خود عامل سلب آرامش است.» ابراهیمی کارنامی ادامه می‌دهد: «در ایام گاوبانگی تنها چیزی که در طبیعت باید حفظ شود، آرامش حیوانات است. امسال حفاظت فیزیکی به شکل قابل‌قبولی در مناطق حفاظت‌شده و جنگل‌ها افزایش پیدا کرده و بخش زیادی از این موفقیت را مدیون همکاری جوامع محلی و بومی هستیم.» به‌گفته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران، گروه‌های محلی بسیاری با هماهنگی محیط‌زیست در ایام گاوبانگی در حال فعالیت و حفاظت فیزیکی هستند: «تمام نقاطی را که محیط‌زیست مازندران با کمبود نیرو مواجه بوده، گروه‌های مردمی و داوطلب پوشش داده‌اند. در آمل، کیاسر، سیاهکل و نقاط بسیاری برای بهبود حفاظت فیزیکی و حفظ آرامش مرال‌ها از همکاری جوامع بومی بهره‌برده‌ایم. اگر امنیت و آرامش برای این حیوانات فراهم شود، طبیعت، روال خود را طی می‌کند و زاد و ولد و تکثیر انجام می‌شود. البته در کنار تلاش دوستداران محیط‌زیست، امسال رسانه‌ها نیز به این موضوع بسیار اهمیت دادند. این همبستگی نشانه گفتمان و فهم مشترکی است از آگاهی در مورد اهمیت آرامش در فصل تکثیر گوزن‌های قرمز. اتفاقی که بین مجموعه رسانه‌ها، محیط‌بان‌ها، تشکل‌ها و مردم و جوامع محلی رخ داده نوید‌بخش روزهای خوبی است برای ازدیاد جمعیت مرال‌ها.»
او آخرین وضعیت و آمار جمعیتی گوزن‌های قرمز را اینطور شرح می‌دهد: «با توجه به مشاهدات میدانی و گزارش‌های، محیط‌بان‌ها و فعالان محیط‌زیست اینطور می‌توان برآورد کرد که خوشبختانه جمعیت مرال‌ها به لحاظ کمیت و کیفیت نسبت به سال‌های گذشته بهتر و مطلوب است. طبق آخرین آمارهای رسمی هم‌اکنون در جنگل‌های مازندران حدود 700رأس گوزن قرمز زیست می‌کنند.»
