فرار از وسواس پیگیری اخبار بد

هدا عربشاهی ـ روزنامه‌نگار

هرروز اخباری درباره جنگ، تروریسم، جنایت، آلودگی هوا، سیل و آتش‌سوزی‌های گسترده جنگل‌ها و سایر بحران‌ها و به‌خصوص در یک‌سال‌ونیم اخیر خبرهای مربوط به عالم‌گیری کووید-19در رسانه‌های جهان منتشر می‌شود.
 از آنجا ‌که بی‌هیچ تردید ماهیت خبر درباره چیزهایی است که واقعا رخ می‌دهند این سؤال مطرح می‌شود که آیا جهان هرروز به‌سمت بدترشدن گام برمی‌دارد؟ درست است که خبرها درباره رخدادهای پیش‌آمده است اما پیش‌از پاسخ به این سؤال باید پرسید چرا سرتیتر رسانه‌های جهان همواره به اخبار بد، دلخراش و فجایع اختصاص دارد درحالی‌که وقایع رخ‌داده می‌توانند مثبت یا منفی باشند؟ در جواب باید گفت که اتفاقات بد به سرعت رخ می‌دهند اما رویدادهای خوب برای ساخته‌شدن به زمان نیاز دارند و از این‌رو، ظهورشان با روند سریع اخبار هماهنگ نیست و بنابراین، ‌جز موارد نادری چون دستاوردهای بزرگ علمی (برای مثال، قدم‌گذاشتن انسان به سطح‌ماه یا عرضه واکسن ضدکرونا) نمی‌توانند انفجارهای خبری پرسروصدا ایجاد کنند. حال باید پرسید که پیگیری شبانه‌روزی حجم زیادی از اخبار ناخوشایند در رسانه‌های رسمی و غیررسمی و شیوع اخبار جعلی (Fake News) در شبکه‌های اجتماعی بر مغز مخاطبان چه تأثیری می‌گذارد؟ و مغز ما تا کجا دربرابر این‌ قبیل اخبار تاب‌آوری دارد؟

ماهیت اخبار به‌گونه‌ای است که از طریق نوعی ایراد ذهنی نگاه مردم به جهان را مخدوش کند. پژوهشگرانی که در حوزه سوگیری‌های شناختی مطالعه می‌کنند این ایراد ذهنی را «راه‌حل دم‌دستی» می‌نامند. راه‌حل دم‌دستی توضیح می‌دهد که مردم احتمال وقوع یا تکرار هر رخداد را برپایه تعداد دفعاتی که می‌توانند آن را به یاد آورند ارزیابی می‌کنند و نه برپایه تعداد دفعاتی که آن واقعه رخ می‌دهد و همین راه‌حل دم‌دستی می‌تواند موجب خطا در قضاوت مردم شود. برای مثال، سقوط هواپیما به سرتیتر اخبار تبدیل می‌شود اما تصادف خودروها که سالانه جان تعداد بیشتری از مردم را می‌گیرد هرگز به انفجار خبری نمی‌انجامد. بنابراین، جای شگفتی نیست که بسیاری از مردم پروازهراسی دارند اما کمتر کسی از رانندگی می‌ترسد. مردم توفان‌های معروف آمریکا را که سالانه به مرگ حدود 50نفر منجر می‌شوند خطرناک‌تر از مرگ در اثر آسم درنظر می‌گیرند که سالانه موجب مرگ بیش‌از 4هزار آمریکایی می‌شود و این سوگیری شناختی فقط به این‌دلیل ساده است که توفان‌ها اخبار بهتری برای تلویزیون هستند.

چرا به اخبار بد علاقه داریم؟
روی اف باومیستر، روانشناس دانشگاه کوئینزلند و همکارانش در پژوهشی نشان دادند که بد از خوب قوی‌تر است و به‌همین‌علت «سوگیری منفی» در انسان‌ها پرقدرت‌تر از سوگیری مثبت است. ازاین‌رو، ما بیشتر به اطلاعات منفی توجه می‌کنیم تا مثبت. ازنظر غریزی، سوگیری منفی نوعی واکنش طبیعی برای مقابله با خطرات بالقوه است. اما مشکل از زمانی آغاز می‌شود که صاحبان رسانه برای جلب‌توجه مخاطبان و افزایش آمار بازدید بی‌آنکه توجه کنند که این جانبداری منفی در اخبار می‌تواند به بدتر نشان‌دادن جهان از آنچه واقعا هست منجر شود، از این غریزه طبیعی سوء‌استفاده می‌کنند و ما را به پیگیری هرروزه خبرهای بد عادت می‌دهند، به‌طوری‌که دیگر مصرف خبرهای مثبت برایمان جذابیتی ندارد. زمانی، یک گزارشگر محلی از یک وب‌سایت خبری آنلاین روسی تصمیم گرفت یک‌روز فقط خبرهای خوب را گزارش کند و درنتیجه، دوسوم خوانندگانش را از دست داد.

دیگرهراسی و اختلال استرس پساآسیب
نباید این نکته را از یاد برد که دنبال‌کردن اخبار منفی خود با پیامدهایی منفی همراه است. کسانی که اخبار منفی را پیگیری می‌کنند اما نسبت به تحلیل درست یا صحت آنها اطلاع کمی دارند می‌توانند دچار دیگرهراسی شوند. نتایج یک نظرسنجی در سال 2016نشان داد که اکثریت آمریکایی‌ها اخبار مربوط به داعش را از نزدیک دنبال می‌کنند و 77درصد آنها معتقدند که فعالیت داعش در سوریه و عراق تهدیدی جدی برای بقای ایالات‌متحده آمریکاست درحالی‌که این باور چیزی جز توهم نیست. بنابراین، جای شگفتی ندارد که مصرف‌کنندگان اخبار منفی بیش‌از سایر افراد دچار اضطراب، بدخلقی، درماندگی، بی‌خوابی، افسردگی، تحقیر و خصومت نسبت به دیگران و تصور نادرست از خطر می‌شوند و در برخی موارد درنهایت به‌طورکامل از خبرها دوری می‌کنند. یکی از موارد مهمی که طی یک‌سال‌ونیم اخیر به اخبار روزمره منفی تبدیل شده است کووید-19است. تابستان سال گذشته و چندماه پس‌از آغاز این عالم‌گیری درنظرسنجی مؤسسه Digital Third Coast آمریکا، 68درصد مردم اظهار داشتند که اخبار مربوط به عالم‌گیری اضطراب را در آنها تشدید کرده است. به‌ترتیب 65درصد و 67درصد از پاسخ‌دهندگان گفتند که احساس می‌کنند در اخبار منفی غرق شده‌اند یا با این دست اخبار از نظر روحی نابود شده‌اند. 57درصد هم پاسخ دادند که برای فرار از این احساسات ناخوشایند پیگیری اخبار را به‌طور کامل ترک کرده‌اند.
نتایج پژوهش دانشمندان مدرسه علوم‌شناختی و رایانه‌ای دانشگاه ساسکس انگلستان نشان می‌دهد که اخبار منفی قادرند به‌شدت بر روان انسان تأثیر بگذارند و احساس ناامیدی، عصبانیت و ترس را ایجاد کنند. به‌طوری‌که، شرکت‌کنندگان در این پژوهش پس‌از فقط 14دقیقه تماشای اخبار منفی تلویزیون، حالات اضطراب و غم را نشان دادند. همچنین موضوعات منفی خبرها می‌تواند نگرانی‌های مربوط به زندگی شخصی افراد را تشدید کند حتی اگر زندگی آنها با محتوای آن خبر منفی هیچ ارتباط مستقیمی نداشته باشد.
 دراین‌میان، شبکه‌های اجتماعی در بروز این اضطراب نقش مهم‌تری ایفا می‌کنند. برای‌مثال، در وضعیت بحرانی آشکاری مانند عالم‌گیری کنونی، اخباری که ازطریق رسانه‌های یک‌سویه‌ای چون روزنامه‌ها، رادیو و تلویزیون منتشر می‌شوند و از نظر درستی، اعتبار بیشتری دارند کمتر از اخباری که در اینترنت پخش می‌شوند مضر به‌نظر می‌رسند. محققان مرکز پژوهش‌های کلیدی علوم انسانی و اجتماعی وزارت آموزش و پرورش و آکادمی روانشناسی و رفتارشناسی دانشگاه نرمال تیانجین در چین در ماه‌های اولیه کووید-19دریافتند اخباری که به‌صورت آنلاین و ازطریق شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند به افزایش افسردگی و اضطراب بیشتری نسبت به رسانه‌های رسمی منجر می‌شوند. علاوه‌بر سطح تعامل بیشتر شبکه‌های اجتماعی و جریان بازتر انتقال اطلاعات، انتشار اخبار جعلی و شایعات در این رسانه‌ها هم در افزایش سطح اضطراب مزید بر علت است.
نتایج یک نظرسنجی در استرالیا نشان داد که 53درصد مردم این کشور مصرف‌کننده اخبار آنلاین هستند و فقط 25درصد از آنها اخبار را ازطریق روزنامه‌های کاغذی دنبال می‌کنند. اما باوجود کاهش علاقه به روزنامه، تلویزیون همچنان جایگاه خودش را دارد به‌طوری‌که 63درصد از آنها همچنان اخبار تلویزیون را تماشا می‌کنند. نتایج این نظرسنجی حاکی از آن است که استرالیایی‌ها در سال 2020به میزان قابل توجهی اخبار بیشتری را مصرف کرده‌اند. برای‌مثال، درطول آتش‌سوزی‌های جنگل‌های این کشور در دوره زمانی 2019تا 2020سطح مصرف‌کنندگان فعال اخبار (افرادی که بیش‌از یک‌بار در روز از اخبار استفاده می‌کنند) از 52درصد به 56درصد افزایش یافت و در اوج عالم‌گیری به 70درصد رسید. دسترسی شبانه‌روزی و مداوم خبرها ازطریق تلفن‌های همراه هوشمند و تبلت‌ها بر سطح آرامش افراد در زمان بحران تأثیرات منفی قابل تاملی برجای می‌گذارد و مطالعات متعدد نشان می‌دهد که ما هرچه بیشتر درمدت یا بعد از یک فاجعه، بحران یا بلایای طبیعی اخبار را مصرف کنیم بیشتر درمعرض علائم اختلال استرس پساآسیب (PTSD) قرار می‌گیریم.

وسواس گشت‌وگذار میان اخبار بد
اصطلاح جدید Doomscrolling- برگرفته از دو واژه doom به‌معنی سرنوشت بد، فلاکت و عذاب و scrolling به‌معنی پیمایش و حرکت‌دادن صفحه وب- درباره افرادی توضیح می‌دهد که به‌طورمداوم اخبار بد را جست‌وجو می‌کنند باوجودآنکه می‌دانند این اخبار غم‌انگیز هستند و در آنها ترس، اضطراب و یاس ایجاد می‌کنند. هرچند این اصطلاح اولین‌بار در سال 2018درمورد کاربران توییتر باب شد اما به‌تدریج به تمام افرادی که اخبار بد را در همه شبکه‌های اجتماعی محبوب ازجمله فیسبوک، توییتر، لینکدین و اینستاگرام یا به‌سادگی در وب و از منابع خبری مورد علاقه‌شان دنبال می‌کنند اطلاق شد و به‌خصوص این‌روزها و طی عالم‌گیری رواج بیشتری یافته است. درواقع، می‌توان گفت که Doomscrolling شکل امروزی از مفهومی قدیمی باعنوان «سندروم دنیای کثیف» است. پژوهشگر آمریکایی جورج گربنر این اصطلاح را در دهه 70قرن بیستم میلادی برای توصیف وضعیتی به‌کار برد که در آن رسانه‌های خبری به‌ویژه تلویزیون با به‌ تصویرکشیدن بیش‌ازحد خشونت و خیانت، بذر الگوهای جدید و غیرواقعی از واقعیات اجتماعی را در ذهن مخاطبان می‌کارند. در این سندروم انسان‌ها از اینکه قربانی قتل و خیانت شوند در ترسی دائمی به‌سرمی‌برند و به‌همین‌دلیل، به یکدیگر اعتماد نمی‌کنند.

راه‌های رهایی از وسواس جست‌وجوی اخبار بد
هرچند راه‌حل واحدی برای توقف کامل معضل وسواس جست‌وجوی اخبار بد وجود ندارد باوجوداین، روانشناسان مجموعه‌ای از تمرین‌ها و عادات را پیشنهاد می‌کنند که می‌توانند برای کاهش‌ زمانی که برای خواندن اخبار بد صرف می‌شود مؤثر باشند. پیش‌از جداشدن از منابع این قبیل اخبار از خودتان بپرسید: آیا این اطلاعات برای من مفید است؟ نسبت به آنها چه احساسی دارم؟ آیا جست‌وجوی اخبار بد با کارهای دیگری که ترجیح می‌دهم انجام دهم تداخل دارد یا برای من مشکلاتی ایجاد می‌کند (برای مثال، باعث می‌شود عصبانی شوم)؟ سپس به‌خودتان بگوید که با توقف جست‌وجوی اخبار بد سعی نمی‌کنید رویدادهای مهم را نادیده بگیرید بلکه فقط می‌خواهید آنها را با تامل بررسی کنید و اخبار را از نظر اثربخش‌بودن ارزیابی کنید. درواقع، باید توجه داشته باشید که پیگیری خبرهای منفی- به‌عنوان دریافت اطلاعات مفید- رفتاری نادرست نیست بلکه مرور وسواس‌گونه و افراطی حجم وسیعی از اخبار بد اشتباه است. در مرحله بعد این سه راهکار را اعمال کنید:
تلفن‌همراه هوشمند را در ساعاتی از وقت آزادتان خاموش کنید و به‌جای جست‌وجوی اخبار بد خودتان را با فعالیت دیگری چون دیدن فیلم یا خواندن کتاب، گوش‌دادن به موسیقی آرامش‌بخش و گوش‌دادن به پادکست‌های مفید سرگرم کنید.
برای مرور اخبار محدودیت‌های زمانی تعیین کنید. مثلا از پیگیری اخبار بعد از شام بپرهیزید زیرا استرس را درطول شب افزایش می‌دهد و در خواب اختلال ایجاد می‌کند. در لحظاتی که احساس آشفتگی و اضطراب دارید، از مرور اخبار اجتناب کنید. بهتر است فقط زمان مشخصی از روز را به خواندن اخبار اختصاص دهید و سعی کنید این اخبار را از منابع رسمی معتبر دریافت کنید.
با دیگران در ارتباط کلامی باشید. این ارتباط می‌تواند به‌صورت حضوری یا ازطریق تماس‌های تصویری یا حتی تماس تلفنی ساده باشد. این راهکار برای کاهش اضطراب و محدودکردن زمان جست‌وجوی اخبار بد بسیار مناسب است. معاشرت و به‌اشتراک‌گذاشتن احساسات ناخوشایند و نگرانی‌ها با دیگران می‌تواند به آرامش افراد منجر شود.