مرغ گران‌تر است یا تخم‌مرغ؟

خدیجه نوروزی ـ روزنامه‌نگار

99، سال تنش و در کل سال متفاوتی برای قیمت تخم‌مرغ بود. در فروردین‌ماه برخلاف روتین همه سال‌ها قیمت‌ها به ازای هر کیلوگرم تا 7700تومان بالا رفت اما یک‌ماه بعد کاهش یافت و به 6400تومان اما در نهایت در تیرماه با جهشی تاریخی قیمت به 13هزار و 300تومان و در شهریور به 15هزار و 700تومان رسید. تخم‌مرغ پاییز 99را با کیلویی حدود 17هزار تومان آغاز کرد. آشفتگی بازار نهاده‌های دامی باعث شد مرغداران برای تامین خوراک طیور به بازار آزاد مراجعه کنند؛ بازاری که خوراک دام را گاه با سه‌برابر نرخ دولتی می‌فروشد، آن هم درحالی‌که تمامی نهاده‌های دامی با ارز دولتی وارد می‌شوند. این مسئله قیمت تمام‌شده تخم‌مرغ را بالا برد و در زمستان سال گذشته به کیلویی 18هزار تومان یا به بیانی دیگر برای هر شانه نزدیک به 40هزار تومان رسید. البته اواخر 99قیمت این کالای مهم کاهش یافت. همینطور توزیع منوط به بسته‌بندی شد و تخم‌مرغ بسته‌بندی شده با نرخ مصوب کیلویی 14هزار تومان فروخته شد. یکی از دلایل گرانی‌های سال 99علاوه بر مشکلات همیشگی تولیدکنندگان و خرید گران نهاده‌های دامی، شایعه شیوع بیماری نیوکاسل در مرغداری‌ها بود که بر عرضه تخم‌مرغ تأثیر گذاشت. همچنین صادرات تخم‌مرغ هم از دیگر دلایل افزایش قیمت در بازار بود که تا حدودی تحت کنترل درآمد.
در فروردین 1400هم قیمت هر کیلوگرم تخم‌مرغ درب مرغداری به 12هزار تومان رسید که به‌گفته رئیس هیأت مدیره اتحادیه مرغ تخم‌گذار استان تهران 2هزار تومان کمتر از نرخ مصوب و 6هزار تومان از قیمت تمام‌شده تولید کمتر بود. قیمت تخم‌مرغ در اواسط اردیبهشت امسال در کشور به‌طور میانگین به ازای هر کیلوگرم 10هزار و200تومان رسید که 4هزار تومان زیر نرخ مصوب بود. در اوایل خرداد با کمی افزایش نرخ درب مرغداری‌ها به ازای هر کیلوگرم به 11هزار تومان رسید و با اتمام‌ماه مبارک رمضان و افزایش جزیی مصرف، قیمت تخم‌مرغ بین 400تا 500تومان افزایش یافت اما اواخر خرداد قیمت درب مرغداری‌ها به 15هزار و 300تا 15هزار و 400تومان رسید. دلایل این گرانی هم این بود که دولت به مرغ‌های با سن بالای 90هفته نهاده نمی‌داد و با توجه به شرایط تولید و بازار نهاده، تولیدکنندگان نیز مرغ‌های بالای 90هفته را به کشتارگاه می‌فرستادند؛ ضمن اینکه به‌دلیل شرایط تولید و زیان شدید تولیدکنندگان، آنان مرغ‌های با سن کمتر و حدود 85هفته را نیز به کشتارگاه فرستادند. فقط در اردیبهشت‌ماه 2تا 2.5میلیون قطعه مرغ به کشتارگاه رفت که موجب کاهش تولید تخم‌مرغ شد. برنامه‌ریزی نادرست دولت از دی‌ماه منجر به کاهش جوجه‌ریزی 8تا 9میلیون قطعه شد که این امر تولید را تحت‌تأثیر قرار داد. کمبود جوجه یک روزه تخم‌گذار در مرداد موجب شد تا قیمت هر کیلوگرم تخم‌مرغ درب مرغداری به 17300تومان برسد.
گرچه این افزایش قیمت‌ها هنوز هم نتوانسته ضرر و زیان تولید را کاهش دهد و تولیدکنندگان خواستارند که قیمت مصوب به کیلویی 18هزار تومان برسد. با اینکه قیمت تمام‌شده تولید یک کیلوگرم تخم‌مرغ برای تولیدکنندگان حدود 18300تومان است اما آنها مجبور با قیمت مصوب سال گذشته یعنی 14هزار تومان تولیداتشان را عرضه کنند. درحالی‌که افزایش 40درصدی دستمزد و حقوق در سال‌جاری، افزایش قیمت ریزمغذی متیونین، افزایش قیمت نهاده‌های دامی موجب شده تا هزینه‌های تولید سرسام‌آور شود. در این بین نهاده‌های خوراک دام و طیور به نرخ دولتی به‌دست تولیدکنندگان نمی‌رسد و مرغداران مجبورند برای رفع کمبود نهاده به بازار آزاد مراجعه کنند. افزایش قیمت نهاده هزینه تولید را افزایش داده و تولیدکنندگان مجبورند برای داشتن حاشیه سود یا فرار از ضرر و زیان محصول خود را به قیمت بالاتری بفروشند. هم‌اکنون براساس نرخنامه هر کیلوگرم تخم‌مرغ در میادین میوه و تره‌بار با قیمت 16هزار و900تومان و هرشانه 30عددی تخم مرغ حدود 45هزارتومان به فروش می‌رسد.

راهکار کارشناس
اتصال به سیستم تعیین قیمت تمام شده
فاطمه پاسبان ـ کارشناس اقتصادی کشاورزی و توسعه روستایی

قیمت در اقتصاد یک علامت راهنماست که به تولید‌کننده می‌گوید چه چیزی تولید کند و به چه اندازه. وقتی قیمت بازار با نوسانات شدید همراه باشد و از طرف دیگر سرکوب قیمت (ستادتنظیم بازار) وجود داشته باشد، برنامه‌ریزی تولید را برای مرغدار صد چندان مشکل‌تر می‌کند. اینکه قیمت تخم‌مرغ در بازار چقدر سهم تولید و چقدر سهم عوامل بازار و فروش است نیازمند سیستم تعیین قیمت تمام‌شده تخم‌مرغ (حسابداری و اقتصادی) در طول زنجیره ارزش تخم‌مرغ برای کانون‌های عمده تولید‌کننده در کشور است. اگر بخواهیم سیاستگذاری برای کاهش قیمت تمام‌شده داشته باشیم در وهله اول نیاز به طراحی و اجرایی کردن سیستم تعیین قیمت تمام‌شده است که با ورود آمار مورد نظر محاسبات صورت گرفته و با روزآمدی آن می‌توان به سرعت تغییرات قیمتی را رصد و پایش و برای شوک‌های قیمتی بموقع و در جای مناسب (کدام منطقه تولید) تصمیم‌سازی‌ کرد. به‌نظر می‌رسد نخستین گام برای سیاستگذاری و راهبری حاکمیت درخصوص زنجیره ارزش تخم‌مرغ همین شفافیت و واقعی بودن اطلاعات و در کنار آن محاسبه و تحلیل شاخص‌های مورد نیاز است زیرا بدون آمار و اطلاعات نمی‌توان سیاست مناسب را اعمال کرد. نکته مهم دیگر در بخش حاکمیت مربوط به تولید، ارائه حمایت‌های هوشمند به تولیدکننده است و افزایش کارآمدی سیاست‌های مزبور. هوشمند از این منظر که قابل ردگیری و پایش باشد اینکه چه سیاست حمایتی، با چه هزینه اجرایی و مدیریتی به چه افرادی برای چه هدفی تخصیص داده شده و اثربخشی آن مشخص شود و اگر سیاست ناکارآمد بوده سریع در جهت کارآمدی یا حذف سیاست مزبور و جایگزینی سیاستی دیگر اقدام شود. همچنین برای حمایت از تولید تنها به یک ابزار سیاستی بسنده نکرده و بسته حمایتی با هدف هم افزایی و کارآمدی بیشتری درنظر گرفته شود. نمونه بارز آن تخصیص ارز یارانه‌ای به نهاده‌های تولیدی تخم‌مرغ است که به‌دلیل نبود هوشمندی و شفافیت اطلاعات، تولید‌کننده مجبور به خرید نهاده از بازار آزاد شده است. این هوشمندی و شفافیت اطلاعات ضرورت حمایت مؤثر است که از فساد و رانت جلوگیری می‌کند. از طرفی بخشی از قیمت بازار سهم عوامل توزیع و فروش در زنجیره ارزش است و تورم و گرانی هزینه‌های این بخش بر قیمت بازار تأثیر‌گذار است. افزایش شدید قیمت هر شانه کاغذی تخم‌مرغ، افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل، افزایش اجاره مغازه خرده‌فروشی، افزایش هزینه آب و برق و سوخت، افزایش هزینه فرصت سرمایه، افزایش هزینه نیروی کار و سایر هزینه‌های مربوط به بسته‌بندی، توزیع و فروش که بر قیمت بازار تأثیر‌گذار است و ضرورت دارد در زنجیره ارزش تخم‌مرغ به آن توجه شود و سیاست‌های حمایتی هوشمند و کارآمد به‌صورت یک بسته سیاستی برای بازیگران زنجیره ارزش درنظر گرفته شود. راه دیگر برای حاکمیت آن است که نه حمایتی از تولید‌کننده کند و نه قیمت مصوب و دستوری تعیین کند و تولید‌کننده براساس قیمت واقعی تولید خود را به بازار عرضه کند و حاکمیت یارانه به مصرف‌کننده پرداخت کند.