از خان بابا در توپخانه تا مایکل در پارک شهر

علیرضا محمودی ـ روزنامه‌نگار

   این فهرست محبوب‌ترین سکانس‌هایم نیست؛ مجموعه‌ سکانس‌‌هایی از مجموعه فیلم‌های تاریخ سینمای ایران که نکته‌ای از کارنامه سازندگان، آن دوران یا نکته‌ای از تاریخ سینمای ایران را نشان می‌دهد. بدون شک فهرستی است برای تفریح و یادآوری لذت‌هایی که در سینمای محتوازده امروز به فراموشی سپرده شده‌اند. انتظار دیگری نداشته باشید.

1304
تاج‌گذاری رضا شاه/ خان بابا معتضدی 
عبورکالسکه سلطنتی  از میدان توپخانه

همه فیلم‌های تاریخ سینمای ایران تا قبل از این سکانس در دربار می‌گذرند. برای نخستین بار خان بابا معتضدی لنز دوربین گومون خود را به سمت میدانی در شهر می‌گیرد. در قاب او میدان و مردم حضور دارند. نمایی برای آغاز تماشای شهری که برای نخستین بار دوربین را در خود تجربه می‌کند.

1312
حاجی آقا اکتور سینما/ اوانس اوگانیانس 
رژیستو عقب سوژه می‌گردد

به خاطر شغلم اغلب در موقعیت قهرمان تنها فیلم صامت تاریخ سینمای ایران هستم. مانند او دنبال عواطف و احساس می‌گردم تا چیزی بنویسم. این سکانس از فیلم حاجی آقا اکتور سینما روشنفکرانه‌ترین سکانسی است که همیشه از سینمای ایران به‌خاطر آورده‌ام. خلق عرق‌ریزی روح برای آفرینش هنری.

1329
شرمسار/ اسماعیل کوشان 
جاجرود   یا   هر   رود   دیگری در اطراف تهران 

از سینمای دهه 20، فیلم چندانی وجود ندارد. از مهم‌ترین فیلم این دوران، کمی کمتر از یک پرده در فیلم خانه ملی ایران وجود دارد. در این سکانس دلکش (مهم‌ترین ستاره) و حسین دانشور (از خوش‌تیپ‌ترین مردان تهران) کنار رودخانه‌ای شبیه جاجرود با هم مکالمه می‌کنند. تصویر مخدوش و صدا ناواضح. اما برای کامل کردن این فهرست و خالی نماندن دهه 20 کافی است.

1335
شب‌نشینی در جهنم/ موشق سروی، ساموئل خاچیکیان 
سقوط در جهنم

عزت‌الله وثوق و رضا ارحام صدر از روی پل صراط با ضربه شمشیر نگهبان دروازه بهشت به داخل جهنم سقوط می‌کنند. نخستین تصویری که از جهنم ارائه می‌شود، رقص ناپلئون، چنگیزخان و هیتلر دور کره زمین با موسیقی شش کباب اثررالف مارتیر است. وثوق و ارحام برای رد گم کردن نگهبانان جهنم که تعقیبشان می‌کنند به چهره‌های تاریخی می‌پیوندند و حرکات موزون جنگ‌طلبان اروپایی و آسیایی را تقلید می‌کنند. خلق یک دنیای خیالی و سراسر فانتزی متکی بر باورهای همه‌پسند، در پلاتو‌هایی حوالی بیمارستان شرکت نفت همچنان بی‌نظیر است.

1344
گنج قارون/ سیامک یاسمی 
آبگوشت خوران

این سکانس عصاره همه فضائل سینمای عامه‌پسند ایران با کمک عواملی چون بازیگر جوان، میانسال و پیر، سفره پهن آبگوشت، فاصله‌ها اجتماعی و موسیقی و شعر به اندازه کافی است. حرفی باقی می‌ماند؟ به قول ظهوری: اون با من.

1356
سوته‌دلان / علی حاتمی
تیتراژ

اسباب ختم: قاب و قدح مرغی، گلاب‌پاش بلور، سفره ترمه، طاق شال، جاقرآنی، 60پاره، دیگ 7منی و 3منی، پاتیل خورشتی، آب گردون، آب‌کش، کفگیر و ملاقه، جار زمینی - هوایی، 30شاخه، تک پایه بلور - ورشویی، شمعدون، رومیزی چلوار، زیرسیگاری، دبیت سیاه، کتیبه، لاله، بخاری 10تا، میوه خوری پرطاووسی پایه‌دار بلوری 6تا، مسقطی‌خوری پایه جاری 5دست، جا تخم‌مرغی 40تا، تنگ دوغ تراش‌ دار ساده- الوان- مختلط 20تا، بشقاب تخت ساده- گلسرخی- گندمی- حاشیه سیاه- حاشیه آبی- لب طلایی- مختلط 100تا، دیس ماهی بزرگ 2تا، قاب جار 12تا، وزیری- دوری 12تا، کارد و چنگال دسته استخونی 2دست، آلپاکا 3دست، نمک‌پاش 20تا، خورشتی گلسرخی 25تا، سفره 4متری چلوار 2تا، سفره 5متری کتون 2تا، قوری- قوری منقلی- قاشق چایی صورت شاهی 2دست، سینی نوبلین 2تا، ورشو مغز سفید 4تا، حاج ممد حسنی 4تا، آفتابه لگن یک‌دست، گیلاس شربت‌خوری با انگاره ورشو یک دست، استکان چایی‌خوری با انگاره نقره هفت‌دست، سماور برنجی- مسوار- روسی- مارک‌دار نیکلا 4تا، قندون دردار ورشو 8تا، قندگیر 8تا، گلدون دهن اژدری 25تا، میز آبداری- دوس کومی – خنچه- فرش کرمون زمینه لاکی- جاقرآنی- 3و 4، 12تخته، قالیچه قمی جفت- عکس‌دار- دیوارکوب 60متر، عسلی 25تا، لهستانی 100تا، الوار تخته‌حوض. 

1364
تاراج / ایرج قادری 
کاباره تعطیل 

رابطه عشق و نفرت بین بهزاد جوانبخش و جمشید آریا در یک کاباره تعطیل به اوج نفرت می‌رسد. جوانبخش مچ زینال را در حال تبادل مواد می‌گیرد. با هم درگیر می‌شوند. جوانبخش به روی آریا اسلحه می‌کشد. اما می‌خواهد بداند پشت پرده رفتن تریاک و آمدن هروئین در بازار مواد‌مخدر ایران چه خبر است. آریا اما چیزی بروز نمی‌دهد. جوانبخش راهی می‌شود. دم در به آریا قول می‌دهد که کوس رسوایی اربابانش را به صدا درآورد. اما برای آریا هم جمله‌ای دارد: دولت واسه این گلوله‌ها پول داده. دونه‌ای 70تومن. اما واسه کشتن سگ‌ها سم می‌خره کیلو دو تومن. تو لایق دومیشی، نه اولیش. اوج درام مطلبی نوشته و قادری ساخته.

 1372
شاهین طلایی/ قدرت‌الله صلح میرزایی 
نبرد آخر

سکانس نهایی درگیری مأموران و قاچاقچیان عتیقه در نخستین فیلم قدرت‌الله صلح میرزایی با حضور محمود دینی، محمد بانکی و مهشید افشار‌زاده یکی از تلاش‌های قابل توجه سینماگران ایرانی برای شکل دادن به یک درگیری نظامی بی‌شکل است؛ یکی از دلایل غیرقابل کتمان فروش رشک‌برانگیز فیلم در سراسر شهرستان‌ ها.

1382
کما/ آرش معیریان 
استراحت موزون بعد از سرقت

سکانس متنوع و مجزای رقص محمدرضا گلزار و امین حیایی در نخستین فیلم آرش معیریان نمونه کم‌نظیری از هنر گرمابخش حیایی و سرمابخش گلزار در فیلمی مثالی از دهه‌هایی که کمدی در آن حرف اول و آخر را می‌زد.

1396
نهنگ عنبر 2/ سامان مقدم 
بازسازی تریلر

دهه 90، دوران بازسازی دهه 60 بود. در میان همه این بازآفرینی‌ها بازسازی پرفروش‌ترین کلیپ تاریخ موسیقی که در ایران با نام رقص مردگان هم شهرت داشت، سکانس مناسبی برای پایان دادن به این فهرست است.