بررسی پدیده کتاب‌سازی در گفت‌وگو با رئیس اتحادیه کتابفروشان و رئیس اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
هجوم سودجویان به متون کهن
سعیده مرادی- خبرنگار
ادبیات کهن فارسی آثاری دارد که به‌دلیل قدمت و اهمیت تاریخی آنها ضروری است نسخه قابل اعتماد و متن صحیح این آثار حفظ و منتشر شود. با وجود این دیده شده است که برخی ناشران بازاری کمترین توجه را به این موضوع دارند و آثار ماندگار ادبیات فارسی مانند دیوان شاعران بزرگی چون حافظ، سعدی، مولانا و حتی فردوسی را با نازل‌ترین کیفیت و پر از اغلاط فاحش نگارشی به‌صورت گزیده منتشر می‌کنند. اینگونه به‌اصطلاح کتاب‌سازی در سال‌های اخیر بیشتر از هر زمانی به چشم می‌خورد و شاید هم دلیلش افزایش تعداد ناشران نوپا و کم‌سابقه است که با توجه به بالا‌رفتن هزینه‌های تولید و چاپ کتاب برای پایین‌آوردن قیمت تمام‌شده و سود بیشتر در بازار کتاب و نشر، دست به کارهای غیرحرفه‌ای می‌زنند؛ غیرحرفه‌ای به این مفهوم که بخش‌هایی از دیوان حافظ، اشعار شاعرانی چون سعدی، مولانا، پروین اعتصامی و... را به دلخواه انتخاب می‌کنند و بعد از تایپ دوباره به‌عنوان گزیده در قطع جیبی یا پالتویی منتشر می‌کنند.
گاهی یک نام جعلی هم به‌عنوان مصحح یا گردآورنده روی جلد چنین کتاب‌هایی می‌آید. این موضوع را در گفت‌وگو با یکی از ناشران و همچنین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان متولی اصلی موضوع بررسی کرده‌ایم.
ارشاد باید نظارت کافی داشته باشد
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مسئول و متولی اصلی نظارت بر محتوا و متن کتاب‌هایی است که منتشر می‌شوند. هومن حسن‌زاده، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان با بیان این جمله به همشهری می‌گوید: «در محتوای برخی از کتاب‌ها به‌ویژه کتاب‌ها و متون قدیمی شاهد اشتباهات تایپی و غلط‌های املایی هستیم و در مواردی هم متن اصلی آنها دستخوش تغییراتی شده که اینها به ضعف نظارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این حوزه برمی‌گردد. چون وزارت فرهنگ و ارشاد است که مجوز چاپ را به ناشران این کتاب‌ها می‌دهد. اگر ارشاد نظارت کافی داشته باشد و به‌راحتی مجوز را در اختیار این ناشران کتاب‌ساز که عمده کارشان چاپ کتاب به‌صورت کیلویی است قرار ندهد، دیگر شاهد چنین اشتباهات و تغییرات عجیبی نخواهیم بود.»
حسن‌پور در ادامه با اشاره به این موضوع که به ندرت این کتاب‌های تغییریافته یا دارای محتواهای ضعیف و پراشتباه در کتابفروشی‌های معتبر عرضه می‌شوند، از فروش این قبیل کتاب‌ها در حاشیه معابر خبر می‌دهد: «کتاب‌هایی از این دست بیشتر در نمایشگاه‌ها و ایستگاه‌های داخل مترو و فضاهای از این‌دست که محل بساط‌گستران و دستفروشان است ارائه می‌شود و کتابفروشی‌های معتبر با فروش چنین کتاب‌هایی اعتبار و سابقه سال‌ها فعالیت خود را زیر سؤال نمی‌برند. از دیدگاه من مخاطبان وقتی کتابی را از این مکان‌ها خریداری می‌کنند باید بدانند که کتاب مورد نظر ممکن است غیراصیل باشد و نباید توقع کتابی اصیل و صحیح را داشته باشند.»
ناشران باید کتاب‌ها را غلط‌گیری کنند
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وظیفه ویراستاری کتاب‌ها را بر عهده ندارد و این خود ناشران هستند که برای اعتبار کار خودشان و ارزشی که برای آن قائل هستند باید به محتوای کتاب‌ها توجه لازم را داشته باشند و آنها را از هر نوع و در هر زمینه‌ای که هستند ویراستاری و غلط‌گیری کنند. علیرضا صدرالدینی، رئیس اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان این جمله به همشهری می‌گوید: «کتاب‌های بسیاری برای مجوز چاپ به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه می‌شوند که در آنها ممکن است غلط‌های تایپی یا چاپی هم وجود داشته باشد و اگر ما بخواهیم به این دلیل جلوی انتشار آنها را بگیریم شاید بسیاری از کتاب‌ها مجوز نگیرند. ما فقط به کتاب‌هایی که به لحاظ محتوا با ضوابط و قوانین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مغایرت داشته باشد، مجوز چاپ نمی‌دهیم. حتی در مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی هم چنین وظیفه‌ای برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعریف نشده است که بخواهیم کتاب‌ها را غلط‌گیری و ویراستاری کنیم. بنابراین نیاز است تا خود ناشران با توجه به ارزشی که برای حرفه و فعالیت‌شان قائل هستند، با استخدام ویراستار و استفاده از هنر آنها نسبت به غلط‌گیری و تصحیح کتاب‌ها اقدام کنند تا کتاب‌ها به‌ویژه متون کهن، بدون ایراد و خالی از هر نوع اشتباه و تغییر در متن اصلی به‌دست مخاطب برسد.»
