درباره وجه تسمیه محله «منیریه» چه می‌دانید؟
یادگار منیرالسلطنه
محله منیریه امروز یکی از محله‌های مرکزی و جنوبی پایتخت به‌حساب می‌آید که بیشتر شهرتش را مدیون بورس لوازم ورزشی است که در این محله قرار دارد. این تقریبا همه اطلاعات بیشتر ما از این محله قدیمی است. حالا شاید اگر کمی به تاریخ تهران علاقه‌مند باشیم و آثار چند تهران‌پژوه را دنبال کرده باشیم، بدانیم منیریه در دوره حکومت قاجار، یکی از بخش‌های اعیان‌نشین پایتخت به‌حساب می‌آمده و در آن روز و روزگار این محله بالاشهر تهران بوده! اما به هر حال اطلاعات ما از این محله همین‌قدر محدود است. حتی خیلی‌هایمان نمی‌دانیم اسم این محله قدیمی از کجا آمده و چرا ما به آن منیریه می‌گوییم. در این گزارش کوتاه سعی داریم تاریخ محله منیریه را ورق بزنیم و از وجه تسمیه این محله قدیمی بگوییم.
تاریخچه محله منیریه
منیریه امروز در محدوده منطقه 11شهرداری تهران قرار دارد و به نوعی یک محله مرکزی یا جنوبی پایتخت است. این محله که این روزها از سمت غرب به خیابان کارگر جنوبی، از شمال به خیابان امام خمینی(ره)، از جنوب به خیابان‌های ابوسعید و خیابان معیری و از شرق به خیابان ولیعصر(عج) محدود می‌شود، روزگاری نه چندان دور پر از دار و درخت و باغ‌های سرسبز بود و تفرجگاهی برای شهروندان پایتخت‌نشین به‌حساب می‌آمد. در آن زمان این محله، یکی از محله‌های اعیان‌نشین شهرمان به‌حساب می‌آمد و درواقع شمال شهر تهران بود.
چرا منیریه؟
در روزگار قاجار برای نامگذاری بسیاری از محلات از نام مالک عمده زمین‌های آن محدوده یا شخصیت برجسته و شاخصی که در آن محله زندگی می‌کرد، استفاده می‌کردند. به‌عنوان مثال زمین‌های محله فرمانیه بیشتر در اختیار عبدالحسین میرزا فرمانفرما بود، یا اقدسیه را ناصرالدین شاه قاجار به یکی از همسرانش به نام «امینه اقدس (اقدس‌الدوله)» پیشکش کرده بود. همچنین دلیل نامگذاری محله جماران این بود که زمین‌های این محله متعلق به سید محمدباقر جمارانی از روحانیان معروف زمان ناصرالدین شاه قاجار بود. کامرانیه زمین‌های کامران میرزا، پسر بزرگ ناصرالدین شاه بود و محمودیه به‌خاطر حضور محمود خان احتشام‌السلطنه به این نام خوانده می‌شد. یوسف‌آباد را میرزا یوسف آشتیانی مستوفی الممالک آباد کرده و امیرآباد را میرزا تقی‌خان امیرکبیر و با همین دست فرمان می‌توان گفت نام منیریه هم از یکی از شخصیت‌های قاجاری برداشته شده است؛ منیرالسلطنه!
منیرالسلطنه که بود؟
اگر کنجکاو شده‌اید بیشتر درباره منیرالسلطنه‌ای بدانید که نامش هنوز روی محله منیریه باقی مانده، باید بگوییم که منیرالسلطنه یکی از همسران ناصرالدین شاه قاجار بود. او دختر محمدتقی خان معمارباشی آذربایجانی بود که ساختمان دارالفنون را ساخت و رئیس اداره بنای دیوان اعلی بود. گویا در اثر رفت‌وآمد محمدتقی خان معمارباشی در دربار قاجار، ناصرالدین شاه با دخترش منیرالسلطنه آشنا شد و او را به‌عنوان یکی از همسرانش انتخاب کرد. منیرالسلطنه به‌خاطر اصل و نسبش که به معمارباشیان برمی‌گشت، در دسته همسران غیردائم ناصرالدین شاه قرار گرفت. اما در نتیجه این ازدواج، کامران میرزا نایب‌السلطنه به دنیا آمد. کامران میرزا چهارمین پسر ناصرالدین شاه بود و اتفاقا محبوب‌ترین پسرش به‌حساب می‌آمد. تا جایی که گفته می‌شود اگر منیرالسلطنه فقط دختر یک نفر از معمارباشیان قدیم نبود، پسرش به ولایتعهدی منصوب می‌شد! اما اصل و نسب مادر، کامران میرزا را به مقام نایب‌السلطنگی رساند. مورخان و تهران‌پژوهان درباره شخصیت منیرالسلطنه می‌گویند که او زنی نیکوکار بود و ثروت فراوانش را وقف امور خیریه می‌کرد. بعد از فوت برادرش امیرنظام با ارث به‌جا مانده از او مدرسه‌ای در گورستان مجاور بقعه امامزاده سیدنصرالدین ساخت که به مدرسه منیریه معروف شد. مسجد منیریه در کنار بقعه امامزاده نصرالدین هم یکی دیگر از بناهایی است که به دستور منیرالسلطنه ساخت شد. موقوفات زمین غیرمزروع، کاروانسرا و هفتاد‌و سه باب دکان که برای مدرسه و مسجد منیریه وقف شده است، از دیگر موقوفات اوست.
برگزاری جشن تولد حضرت‌زهراس
در روزگار حکومت ناصرالدین شاه قاجار، هر سال در سالروز تولد حضرت فاطمه(س)، جشنی در قصر شاه قاجار برگزار می‌شد که برگزاری آن به‌عهده «مهدعلیا» مادر ناصرالدین شاه بود. بعد از درگذشت مهدعلیا، برگزاری این مراسم به‌عهده منیرالسلطان قرار گرفت. این مراسم هر سال در منزل منیرالسلطان واقع در محله منیریه امروزی برگزار می‌شد و در آن زنان حرم، همسران سفرا و هیأت‌های خارجی حضور داشتند. ناصرالدین‌شاه و کامران میرزا، همسر و پسر منیرالسلطنه نیز تنها مردانی بودند که اجازه حضور در این مهمانی به آنها داده شده بود.
محل زندگی منیرالسلطنه، منیریه شد
این شرایط به همین شکل ادامه داشت تا اینکه با ترور ناصرالدین‌شاه قاجار، مظفرالدین‌شاه به سلطنت رسید. او بعد از تاجگذاری دستور داد تا همه زنان پدرش را از دربار بیرون کنند. منیرالسلطنه که پیش از این دستور شاه، خودش متوجه شده بود که جایی در دربار شاه جوان ندارد، منزلش در سروستان را تخلیه کرد و به خانه پسرش کامران میرزا در همین محله منیریه رفت. او تا پایان عمرش در همین عمارت و باغ منیریه که محدوده امروزی منیریه علی، خیابان ولیعصر، خیابان سپه و همچنین دانشگاه افسری را شامل می‌شد، زندگی کرد و به همین دلیل از آن زمان تا به امروز، این محله را به نام منیریه می‌شناسند.
خانه تاریخی مینایی
یکی از ساختمان‌های تاریخی محله منیریه، خانه مینایی است؛ سازه‌ای تاریخی که در کوچه «کریمی طینت» امروزی واقع شده و گفته می‌شود این خانه در شمار دارایی‌های منیرالسلطنه بوده است. ظاهرا پس از مرگ او و پسرش کامران میرزا، این خانه به عبدالحسین میرزا فرمانفرما از سیاستمداران نامدار عصر قجر فروخته شد. او هم این خانه را فروخت تا اینکه درنهایت در سال 1345خورشیدی، این خانه پس از چندبار
دست به‌دست‌شدن، به فرهاد مینایی رسید؛ به همین دلیل نام مینایی روی این خانه تاریخی باقی ماند. درحالی‌که این خانه مثل بسیاری دیگر از املاک و باغ‌های محله منیریه، متعلق به منیرالسلطنه بود.
کوچه انشا در محله منیریه
یکی از کوچه‌های منحصر به فرد محله منیریه، کوچه «انشا» است که دارای ارزشی تاریخی است. در سال‌های ابتدایی دهه 30، در این کوچه مردی به نام «ناصر خان انشا» زندگی می‌کرد که نخستین کارشناس خودروهای سواری و کامیون در ایران بود؛ درواقع او نخستین کسی بود که با گرفتن آزمون از متقاضیان، برای آنها گواهینامه رانندگی صادر می‌کرد! یعنی کار آموزشگاه‌های رانندگی امروز را انجام می‌داد و به همین دلیل چهره شناخته‌شده‌ای بین مردم پایتخت‌نشین به‌حساب می‌آمد. همین شده بود که کوچه‌ای که او در آن زندگی می‌کرد، به نام کوچه انشایی شناخته می‌شد تا اینکه در نامگذاری‌های جدید معابر پایتخت، این کوچه به نام کریمی طینت درآمد.
نخستین تصادف خودرو در منیریه
و درنهایت اگر بخواهیم درباره وقایع تاریخی مهم در محله منیرالسلطنه بگوییم، باید به نخستین تصادف خودروی تهران در محدوده میدان منیریه اشاره کنیم. این تصادف در شب دوم آذرماه سال 1305اتفاق افتاد که طی آن درویش خان، یکی از مفاخر موسیقی دوره قاجار درگذشت. داستان این تصادف تلخ از این قرار است که درویش خان از محفل موسیقی برگزار شده در منزل یکی از دوستانش، قصد برگشت به منزل را داشت که در مسیر درشکه‌اش با یک خودروی فورد تصادف کرده و او به‌دلیل ضربه وارد شده به سرش، در سن 54سالگی از دنیا رفت. از این تصادف به‌عنوان یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخی میدان منیریه یاد می‌کنند.
در همینه زمینه :