خروج خیابان‌ها از حالت تک‌بُعدی

محبوبه ذاکری‌سهی ـ معاون برنامه‌ریزی سازمان ترافیک تهران

عبارت خیابان کامل از چند دهه‌ قبل در بسیاری از کشورها برای مقابله با خودرومحوری و تسخیر کامل خیابان‌ها توسط خودروهای سواری و زیست‌پذیرتر کردن فضای شهرها مطرح شده است. مفهوم خیابان کامل بسیار ساده است و به خیابانی اطلاق می‌شود که در طراحی و اجرای آن، امکان عبور راحت و ایمن و جذاب برای همه اقشار مردم شامل سالمندان، کودکان، توان‌یابان، زنان باردار و... و همه شیوه‌های حمل‌ونقل شامل حمل‌ونقل همگانی، شخصی، دوچرخه و پیاده فراهم شده باشد.
هم‌اکنون بیشتر خیابان‌های تهران و سایر شهرهای کشور، خیابان‌هایی هستند که در تطابق با مفهوم خیابان کامل دارای نارسایی‌های جدی‌اند و صرفا برای عبور راحت و روان خودروی شخصی درنظر گرفته شده‌اند. این به‌تنهایی یکی از دلایل اساسی است برای اینکه همه شهرها شاهد رشد روزافزون استفاده از سواری شخصی در سفرهای روزانه شهروندان باشند. البته مسیر ویژه یا مختلط با ترافیک اتوبوس به‌عنوان یک شیوه حمل‌ونقل همگانی، در تعدادی از این خیابان‌ها وجود دارد، ولی به‌دلیل غلبه‌خودروهای شخصی در خیابان‌ها، اتوبوس‌های فعال در این خیابان‌ها هم به‌دلیل تأخیر زیاد در مسیر یا تقاطع‌ها، کارایی کافی و مناسبی ندارند.
با توجه به مشکلات ناشی از خودرومحوری در شهرهای بزرگ کشور به‌ویژه تهران و نیز به‌منظور ایجاد فرصت برابر برای همه مردم و نه‌تنها آنها که داخل خودروهای سواری‌شان در خیابان‌ها تردد می‌کنند، زمان آن رسیده که برای خیابان‌های شهر تدبیری اندیشیده شود. این خیابان‌ها باید از حالت تک‌بعدی و سواره‌محور خارج شده و بازطراحی آنها با رویکرد خیابان کامل صورت گیرد. در همین راستا، در برنامه سوم توسعه حمل‌ونقل شهرداری تهران، تحقق خیابان کامل به تعداد یا طول مشخص در هر سال برنامه به‌عنوان یک تکلیف برای شهرداری تهران گنجانده شد.
یادآور می‌شود که ممکن است تحقق خیابان کامل به مفهوم مطلق در سطح شهر تهران یا سایر شهرها برای بسیاری از خیابان‌ها امکان‌پذیر نباشد. از سویی، اینطور نیست که همه خیابان‌ها هم‌اکنون در تطبیق با خیابان کامل از نمره صفر برخوردار بوده و با بازطراحی آنها، امکان تبدیل آنها به خیابان کاملی با نمره 100فراهم شود، ولی هدف از طرح و اجرای برنامه تدوین شده، فراهم کردن امکان بهبود شرایط خیابان‌ها با رویکرد خیابان کامل و ارتقای کیفی آنهاست. از آنجا که خیابان کامل از 2سال گذشته برای نخستین‌بار در ایران مطرح شد، دستورالعمل یا آیین‌نامه‌ای برای آن در کشور وجود نداشت؛ بنابراین به‌عنوان نخستین گام، تدوین یک دستورالعمل برای همسویی و یکپارچگی فعالیت‌های مناطق شهرداری تهران و مشاوران مرتبط در اجرای این تکلیف، توسط معاونت حمل‌ونقل ترافیک شهرداری تهران صورت گرفت. این دستورالعمل شامل 2بخش است که بخش نخست به معیارهای شناسایی و اولویت‌بندی و ارزیابی وضعیت موجود خیابان‌ها و انتخاب آنها برای تبدیل یا نزدیک‌شدن به خیابان کامل می‌پردازد. این معیارها در گروه‌های چندگانه مشخصات مقطع عرضی و تسهیلات و امکانات موجود خیابان، ویژگی‌های ترافیکی، شاخص‌های زیست‌محیطی، ساختار شهری و کاربری‌های محیطی و مسائل اجرایی تقسیم‌بندی شده‌اند که هر گروه سهم و وزن خود را در ارزیابی داراست. بخش دوم، روش طراحی و شاخص‌های بخش‌های مختلف خیابان را در بازطراحی آنها با رویکرد خیابان کامل ارائه می‌دهد. این دستورالعمل در پایان تابستان سال گذشته به مناطق شهرداری تهران و مشاوران ترافیک ابلاغ شد.
در مرحله بعدی، مناطق با توجه به معیارهای مندرج در این دستورالعمل، به شناسایی پتانسیل‌های خیابان‌های کامل پرداختند و به این ترتیب، فهرست بلندی از خیابان‌های شناسایی شده که در ارزیابی اولیه می‌توانستند به خیابان کامل تبدیل شوند، تهیه شد. سپس غربالگری این فهرست با تدقیق ارزیابی‌های انجام شده براساس دستورالعمل صورت گرفت و نهایتا 22خیابان برای طراحی بر مبنای استانداردهای خیابان کامل انتخاب شد.در نهایت ضمن تأیید هر 22خیابان توسط شورا، 10خیابان برای ورود به مرحله اجرا در گام نخست انتخاب شد. در خاتمه یادآور می‌شود که رویکرد خیابان کامل مدیریت شهری تهران به این 10و حتی 22خیابان محدود نمی‌شود. این رویکرد ایجاب می‌کند که هر ساله تعداد بیشتری از خیابان‌ها انتخاب و بازطراحی شوند و امکانات و زیرساخت‌های آنها به‌گونه‌ای بهبود یابد که برای اقشار مختلف مردم و شیوه‌های متفاوت حمل‌ونقل با راحتی و ایمنی و جذابیت بیشتری قابل‌استفاده باشند.