اما آیا اینها هنر هستند

    حافظ روحانی       

تابستان و پاییز سال1380 روزهایی تاریخی برای موزه هنرهای معاصر تهران به‎‌‎حساب می‎‌‎آید؛ روزهایی که نخستین نمایشگاه هنر مفهومی در تاریخ 2مرداد تا 19مهر‎‌‎ماه با حضور جمعی از هنرمندان ایرانی برگزار شد. با اینکه پیش از انقلاب و به مدد اسناد باقی‎‌‎مانده می‎‌‎دانیم که گروه آزاد نقاشان و هنرمندان در دو نمایشگاه آثار منتسب به هنر جدید را نمایش داده بودند، اما نمایشگاه سال1380 بزرگ‎‌‎ترین رخداد هنری در زمینه نمایش آثار هنر جدید به جساب می‎‌‎آمد.
در کنار برگزاری نمایشگاه، نشست‎‌‎هایی هم در زمینه هنر جدید در سینماتک موزه هنرهای معاصر برگزار می‎‌‎شد. این نشست‎‌‎ها باعث شد تا بعد از مدت‎‌‎ها سینماتک موزه هنرهای معاصر مملو از جوانانی شود که به موزه هجوم آورده بودند تا از زبان پژوهشگرانی غیرایرانی درباره ابعاد مختلف هنر جدید و رسانه‎‌‎های تازه‎‌‎ای بشنوند که در ایران کم‎‌‎و‎‌‎بیش ناشناخته بودند.
اما خود نمایشگاه موزه هم به اندازه کافی عجیب بود. با اینکه در دهه1370 دو نمایشگاه برپا شده بود که می‎‌‎شد آنها را ذیل هنرهای جدید طبقه‎‌‎بندی کرد؛ اولی جماعتی از هنرمندان بودند که بیشترشان شاگردان کلاس‎‌‎های آزاد آیدین آغداشلو به‎‌‎حساب می‎‌‎آمدند و دومی با مشارکت شهرداری منطقه6 در سال1378 و با موضوع آلودگی هوا. اما ابعاد نمایشگاه موزه بسیار بزرگ‎‌‎تر و با حضور تعداد فراوانی هنرمند (حدود 50نفر) بود. جمعی از این هنرمندان سابقه فعالیت در سایر شاخه‎‌‎های هنری را داشتند، اما چهره‎‌‎هایی چون افشان کتاب‎‌‎چی یا صادق تیرافکن به واسطه فعالیت‎‌‎های‎‌‎شان در شاخه‎‌‎های مختلف هنر مفهومی به شهرت رسیدند.
نخستین نمایشگاه هنر مفهومی را می‎‌‎توان یکی از موفق‎‌‎ترین نمایشگاه‎‌‎های موزه هنرهای معاصر نامید که نه فقط نقش موزه هنرهای معاصر به‎‌‎عنوان یک نهاد فرهنگی مهم را مؤکد کرد که باعث شهرت فراوان مدیر وقتش، علی‎‌‎رضا سمیع‎‌‎آذر شد که از سال1376 و روی کار آمدن سیدمحمد خاتمی به ریاست مرکز توسعه هنرهای تجسمی ایران و ریاست موزه هنرهای معاصر تهران رسیده بود. هر چند دبیری نخستین نمایشگاه هنر مفهومی بر عهده عبدالمجید حسینی‎‌‎راد بود، اما بسیاری بر نقش علی‎‌‎رضا سمیع‎‌‎آذر تأکید می‎‌‎کنند. علت این تأکید این است که موزه هنرهای معاصر در دوران مدیریت او بسیار فعال بود و نمایشگاه‎‌‎های متعدد برگزار می‎‌‎کرد که به رونق فراوان این نهاد از یک‎‌‎سو و همه‎‌‎گیری هنر در میان مردم منجر شد. در عین‎‌‎حال مدیریت سمیع‎‌‎آذر بر موزه هنرهای معاصر باعث پا گرفتن هنرهای جدید در ایران شد.
به سال1381 دومین نمایشگاه به تأسی از نخستین نمایشگاه هنر مفهومی در ایران برپا شد. نام دومین نمایشگاه اما هنر جدید بود. هر چند سمیع‎‌‎آذر علت این نام‎‌‎گذاری را اعطای آزادی عمل بیشتر به هنرمندان عنوان کرده بود، اما اعتراض صاحب‎‌‎نظران به‎‌‎عنوان هنر مفهومی باعث این تغییر شد. به واقع هم عنوان هنر مفهومی باعث سوءتفاهم میان شاخه‎‌‎های هنر جدید نظیر ویدئو، چیدمان و اشکال دیگر هنر جدید با جریان موسوم به هنر مفهومی می‎‌‎شد که در دهه1960 پا گرفته بود. دبیری دومین دوره هم با عبدالمجید حسینی‎‌‎راد بود. برگزاری این دو نمایشگاه هنرهای جدید را به‎‌‎عنوان یک جریان در هنر ایران جا انداخت. نتایج این رخداد تا سال‎‌‎ها در هنر ایران باقی ماند.