امیدوار به آینده ترجمه فارسی

مرتضی کاردر- روزنامه نگار

جایزه ابوالحسن نجفی کم‌کم دارد به یکی از اتفاق‌های ثابت تقویم ادبیات ایران تبدیل می‌شود. برگزارکنندگان آن در دوره‌های گذشته چنان‌که شایسته نام مترجم بزرگ زبان فارسی است، رفتار کرده، به‌گونه‌ای که بسیاری از مترجمان، به‌ویژه مترجمان جوان، هر سال منتظرند که نام نامزدها و برگزیدگان جایزه اعلام شود. کسب جایزه‌ای که به نام استادبزرگ زبان فارسی است، برای هر مترجمی مایه مباهات است؛ خاصه اینکه شماری از بهترین مترجمان و دشوارپسندترین استادان داوری جایزه را به‌عهده دارند. حالا نامزدهای چهارمین دوره جایزه ابوالحسن نجفی اعلام شدند. این بار در میان نامزدها از مترجمان آشنا تا مترجمان جوان به چشم می‌خورد. داوری جایزه چهارم را ضیاء موحد، مهستی بحرینی، عبدالله کوثری، حسین معصومی‌همدانی، موسی اسوار، ابوالفضل حری و آبتین گلکار عهده‌دار بوده‌اند. ضیاء موحد و علی‌اصغر محمدخانی از چهارمین جایزه ابوالحسن نجفی به همشهری گفته‌اند. برگزیده چهارمین دوره جایزه ابوالحسن نجفی هفتم بهمن‌ماه معرفی می‌شود.

ادامه راهی که نجفی آغاز کرده است
ضیاء موحد، شاعر و استاد نامدار فلسفه و منطق ‌در سال‌های اخیر همواره یکی از داوران جایزه نجفی بوده است. بررسی آثار مترجمان جوان سبب شده ‌که او تصویر روشنی از ترجمه ایران در سال‌های اخیر داشته باشد. او می‌گوید: «داوری آثار جایزه نجفی، مرا به آینده ترجمه فارسی بسیار امیدوار‌ کرده است. شاید سال‌های زیادی بسیاری از ترجمه‌های فارسی از زبان دوم صورت می‌گرفت، اما خوشبختانه امروز مترجمان بسیاری آمده‌اند که آثار ادبی را از زبان اصلی به فارسی برمی‌گردانند. در دوره‌های داوری جایزه نجفی با آثاری از زبان آلمانی، روسی، فرانسوی و سوئدی مواجه می‌شویم که بیشترشان از زبان اصلی به فارسی درآمده‌اند. بسیاری از آنها ترجمه‌های خوبی است و نشان می‌دهد مترجمان به‌ زبان مبدأ و مقصد تسلط کافی دارند. در عین حال ویراستارانی آمده‌اند که به‌خوبی به ویرایش ترجمه‌ها می‌پردازند. این است ادامه راهی که نجفی در کنار دیگرانی چون آقای سمیعی گیلانی در نشر دانشگاهی آغاز کرده و دیگرانی مثل آقای موسی اسوار ادامه داده‌اند و ویراستارانی در این کلاس‌ها تربیت شده‌اند و ما امروز با نسل خوبی از ویراستاران جوان مواجهیم.»

بعضی از آثاری که کنار گذاشته می‌شوند هم مستحق جایزه‌اند
در کارنامه ضیاء موحد ترجمه نیز به چشم می‌خورد، ازجمله کتاب «نظریه ادبیات» که او و زنده‌یاد پرویز مهاجر به فارسی برگردانده‌اند و جایزه کتاب سال را از آن خود کرده و «منتقدان فرهنگ» لزلی جانسون و ترجمه شماری از اشعار سیلویا پلات. او در ترجمه گزیده‌کار بوده و دشوارپسند، اما ارزیابی‌اش از ترجمه‌های امروز مثبت است؛ «در نهایت جایزه به یک اثر می‌رسد اما بعضی از آثاری که کنار گذاشته می‌شوند، به‌نظر من مستحق دریافت جایزه‌اند و از اثر برگزیده کم ندارند. منتها رقابت در مرحله نهایی قدری دشوار است. البته ما همه آثار را نمی‌بینیم و آثاری که به مرحله نهایی می‌آیند، به رؤیت داوران می‌رسند؛ آنچه می‌گویم براساس آثاری است که به مرحله نهایی آمده‌اند. اما دقت آقای محمدخانی به‌اندازه‌ای است که ما مطمئنیم اثر شایسته‌ای از نظر دور نمی‌ماند.»

نیافتن معادل، از تنبلی مترجم است

نمی‌شود با ضیاء موحد درباره جایزه نجفی صحبت کرد و سخنی از صاحب جایزه به میان نیاورد. سابقه مصاحبت او با ابوالحسن نجفی به گذشته‌های دور برمی‌‌گردد؛ به سال‌های «جنگ اصفهان»؛ یکی از مجله‌های جریان‌ساز ادبیات امروز. دوستی طولانی ضیاء موحد و ابوالحسن نجفی نزدیک به نیم‌قرن استمرار داشته است؛ «مصاحبت با ابوالحسن نجفی سراسر نکته بود. در طول سال‌هایی که سعید ارباب شیرانی مشغول ترجمه «تاریخ نقد جدید» (رنه ولک) بود، جلسه‌هایی برگزار می‌شد که او ترجمه را می‌خواند و متواضعانه از نجفی و دیگران توقع داشت اشکالات کار را بگویند. یکی از اصلی‌ترین کوشش‌های همیشگی نجفی یافتن معادل برای لغت‌هایی بود که به‌نظر می‌رسید معادلی در فارسی نداشته باشند. ابوالحسن نجفی معتقد بود برای 90درصد واژه‌ها معادل فارسی وجود دارد و اگر مترجمی موفق به یافتن معادل نمی‌شود، از تنبلی اوست و اگر مترجمی به زبان فارسی مسلط باشد و متون کهن فارسی را به‌درستی خوانده باشد، در بیشتر موارد می‌تواند معادل را پیدا کند.
عین همین ماجرا سال‌های دورتر هنگام ترجمه نظریه ادبیات که من و پرویز مهاجر به فارسی برگردانده بودیم، اتفاق افتاد. نکته‌های نجفی درباره ترجمه دقیق بود. کار به‌گونه‌ای شده بود که مرحوم اسماعیل سعادت می‌گفت ترجمه فارسی اثر از ترجمه فرانسه‌اش دقیق‌تر است.
مصاحبت با نجفی سراسر نکته بود. او همواره به زبان و ترجمه فکر می‌کرد و در پی کشف نکته‌های تازه بود. کم پیش نمی‌آمد که هنگام حضور در محفل و مجلسی یا وقت قدم‌زدن در خیابان ناگهان کسی کلمه‌ای را به‌کار می‌برد و نجفی می‌گفت این می‌تواند معادل خوبی برای فلان واژه باشد که در فارسی معادلی ندارد.»

جایزه‌هایی بدون دبیرخانه

علی‌اصغر محمدخانی، مدیر مرکز فرهنگی شهر کتاب که اکنون 3جایزه «فتح‌الله مجتبایی»، «رضا داوری اردکانی» و «ابوالحسن نجفی» به دبیری او برگزار می‌شود، به همشهری از دشواری‌های برگزاری جایزه‌ها می‌گوید: «هیچ‌کدام از این جایزه‌ها دبیرخانه و تشکیلات مستقلی، مثل جایزه کتاب سال و... ندارد و همه کارها‌ در مرکز فرهنگی شهر کتاب انجام می‌شود. فرصت زیادی لازم است که داوران کارها را ارزیابی کنند و پایان‌نامه‌ها و ترجمه‌ها را بخوانند و به نتیجه نهایی برسند. بسیاری از داوران، استادان پیشکسوت حوزه‌های خودشان هستند و کارهای دانشگاهی و پژوهشی بسیاری دارند. در عین حال برای ارزیابی آثار هیچ حق‌الزحمه‌ای دریافت نمی‌کنند و کارشان صرفاً برای زنده‌نگه‌داشتن نام بزرگان و توجه به کوشش‌های نسل جوان است.»

امید طبیب‌زاده جایزه خود را به دبیرخانه جایزه نجفی تقدیم کرد

یکی از حوزه‌های مورد علاقه زنده‌یاد ابوالحسن نجفی، وزن شعر فارسی بود. نجفی کارهای استاد خود پرویز ناتل خانلری را در طبقه‌بندی عروض فارسی و شیوه نوین تقطیع ادامه دارد. درسنامه «وزن شعر فارسی» و «اختیارات شاعری و مقاله‌های دیگر در عروض فارسی» ازجمله آثار نجفی در این حوزه است. کتاب ناتمام او «طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی» بود که سال گذشته به همت امید طبیب‌زاده به سرانجام رسید و در جایزه کتاب سال شایسته تقدیر شد. امید طبیب‌زاده هفت‌و‌نیم میلیون‌تومان جایزه کتاب سال را به دبیرخانه جایزه نجفی اهدا کرده که صرف برگزاری بهتر چهارمین دوره جایزه ابوالحسن نجفی شود.  امید طبیب‌زاده از نزدیک‌ترین شاگردان ابوالحسن نجفی است که کارهای او را در حوزه عروض پیگیری و تکمیل کرده است. جشن‌نامه ابوالحسن نجفی نیز به کوشش او فراهم آمده است.

نامزدهای چهارمین دوره جایزه ابوالحسن نجفی

«وقت رفتن» اثر یوزف وینکلر، ترجمه علی‌اصغر حداد، نشر ماهی
«اگر این نیز انسان است»‌ نوشته‌ پریمو لوی، ترجمه سپاس ریوندی، نشر ماهی
«پترزبورگ» نوشته‌ آندری بیه‌لی، ترجمه‌ فرزانه طاهری، نشر مرکز
«این همه نوری که نمی‌توانیم ببینیم» نوشته‌ آنتونی دوئر، ترجمه‌ نوشین طیبی، انتشارات نیلوفر
«استاد پترزبورگ» نوشته‌ جی.‌ام. کوتسی، ترجمه‌ محمدرضا ترک تتاری، نشر ماهی
«مانون لسکو» نوشته‌ آبه پره‌وو، ترجمه‌ محمود گودرزی، نشرافق
«خیال‌پردازی‌های رهرو تنها» نوشته‌ ژان ژاک روسو، ترجمه محمدرضا پارسایار، نشر فرهنگ معاصر
«بیست‌هزار فرسنگ زیر دریاها» نوشته ژول ورن، ترجمه محمد نجابتی، نشر ققنوس