سال سخت سیاست‌خارجی

 علیرضا احمدی  

فروردین1375 درحالی‎‌‎که رقابت‎‌‎های انتخاباتی پیش از برگزاری دور دوم انتخابات پنجمین دوره مجلس‎‌‎شورای اسلامی فضای عمومی کشور را درگیر خود کرده و پس از آن، همه چشم‎‌‎ها به رقابت علی‌‎‌‎اکبر ناطق‎‌‎نوری و عبدالله نوری برای تصدی پست ریاست قوه مقننه دوخته شده بود (که درنهایت به موفقیت ناطق‎‌‎نوری با حدود 11رأی بیشتر انجامید)، دستگاه دیپلماسی کشور سال سختی را در پیش داشت؛ سالی که از یک‎‌‎سو با فشارهای سیاسی-اقتصادی آمریکا و وضع تحریم‎‌‎های جدید همراه بود و ازسوی دیگر روند رسیدگی دادگاه برلین به پرونده موسوم به «میکونوس» و درنهایت رأی جنجالی این دادگاه، روابط ایران با آلمان و درپی آن با اتحادیه اروپا را با شوک سنگینی مواجه کرد.
در 24اسفند1374و پس از بازگشت هلموت کهل، صدراعظم آلمان از کنفرانس شرم‎‌‎الشیخ مصر که با عنوان «مبارزه با تروریسم» برگزارشد، کی نهم، دادستان‎‌‎کل فدرال آلمان در اقدامی غیرمنتظره قرار بازداشت علی فلاحیان، وزیر اطلاعات جمهوری‎‌‎اسلامی ایران را در جریان رسیدگی به پرونده میکونوس صادر کرد تا پرونده وارد فاز جدیدی شود؛ ماجرایی که از اواخر تابستان1371 آغاز شد. در ساعت 11شب بیست‎‌‎وششمین روز از شهریور1371، تعدادی از رهبران حزب دمکرات کردستان که برای شرکت در کنگره بین‎‌‎المللی سوسیالیست‎‌‎ها در برلین حضور داشتند، در رستوران میکونوس مورد حمله مسلحانه افراد ناشناس قرار گرفتند و 4نفر از آنها (صادق شرفکندی، فتاح عبدلی، همایون اردلان و نوری دهکردی) به‎‌‎ضرب گلوله کشته شدند.
قرار بازداشتی که دادستان‎‌‎کل فدرال آلمان برای وزیر اطلاعات ایران صادر کرد با واکنش‎‌‎های تندی در ایران مواجه شد و روابط 2کشور را که بعد از پایان جنگ تحمیلی در حال توسعه بود، تحت‎‌‎الشعاع قرار داد تا جایی که آیت‌الله‌محمد یزدی، رئیس وقت قوه قضاییه ایران، هشدار داد: «اگر این مسئله حل نشود، ایران مقابله‎‌‎به‎‌‎مثل خواهد کرد». و درنخستین روزهای فروردین1375 تظاهرکنندگان خشمگین از صدور قرار بازداشت، مقابل سفارت آلمان در تهران تجمع کردند. سیدحسین موسویان، سفیر ایران در آلمان هم قرار بازداشت را «نه ‎‌‎تنها اهانتی به فلاحیان، بلکه توهین به تمامی وزرای دولت و درواقع مردم ایران» دانست و اعلام کرد که اگر کشورهای اروپایی به تهدیدات خود علیه ایران به روش رژیم صهیونیستی و آمریکا ادامه دهند، با این کشورها به شیوه متقابل رفتار می‎‌‎شود. محمود محمدی، سخنگوی وقت وزارت‎‌‎امورخارجه نیز در گفت‎‌‎وگو با رسانه‎‌‎ها اعلام کرد که «هیچ ‎‌‎ مدرکی دال بر وجود ارتباط مقامات ایران با پرونده مطروحه در دادگاه برلین وجود ندارد». 
مجله آلمانی «اشپیگل» نیز در مهرماه مصاحبه‎‌‎ای با آیت‌الله‌هاشمی‎‌‎رفسنجانی با تیتر «اروپا باید خجالت بکشد» منتشر کرد که حاوی واکنش رئیس‎‌‎جمهور ایران به صدور قرار بازداشت فلاحیان ازسوی دادستان‎‌‎کل فدرال آلمان بود. هاشمی در این مصاحبه ‎‌‎عنوان کرد که دولت آلمان را در رخدادهای دادگاه میکونوس مقصر نمی‎‌‎داند و 2فرض اصلی را مطرح کرد: «مقامات آمریکایی و اسرائیلی در جریان امر دست داشته‎‌‎اند یا اینکه دستگاه قضایی آلمان اشتباه کرده‎‌‎است». 
دراین میان حوادث دیگری هم مزید برعلت می‎‌‎شد تا روابط ایران و آلمان بیش‎‌‎از پیش دستخوش تیرگی شود. در طول سال 1375 (1996) رسانه‎‌‎های آلمانی هجمه‎‌‎های گسترده‎‌‎ای را علیه سفارت ایران در این کشور سازماندهی می‎‌‎کردند که به‎‌‎نظر می‎‌‎رسید با اهداف خاصی پیگیری می‎‌‎شود. منتسب‌کردن قتل رضا مظلومان (معاون سابق وزیر آموزش‌وپرورش در زمان پهلوی دوم و از اعضای سازمان درفش کاویانی) در 8خرداد1375 به سفارت ایران، با وجود اینکه سازمان امنیت‎‌‎ داخلی آلمان نتوانسته بود دلایلی برای اثبات این موضوع به‎‌‎دست آورد، یکی از این هجمه‎‌‎ها بود که به‎‌‎نظر می‎‌‎رسید در مسیر روابط رو به بهبود ایران با کشورهای به‎‌‎ویژه اروپای غربی اختلال ایجاد می‎‌‎کند.
با نقش‎‌‎آفرینی ابوالحسن بنی‎‌‎صدر در جریان رسیدگی به پرونده و مطرح شدن اظهارات «شاهد سی» که بعدا مشخص شد ابوالقاسم مصباحی، یک فراری از کشور است، روند اتهامات متوجه مسئولان عالی‎‌‎رتبه کشور شد که واکنش ایران را به‎‌‎همراه داشت و هورست بشمن، سفیر آلمان در تهران در 24آبان1375 به وزارت ‎‌‌‎امورخارجه احضار و مراتب اعتراض ایران بابت «اتهامات نادرست و توهین‎‌‎آمیز مقامات قضایی آلمان» از سوی مرتضی سرمدی، معاون وزیرخارجه، به وی ابلاغ شد.
حاشیه‎‌‎های دادگاه میکونوس و صدور قرار بازداشت برای وزیر اطلاعات ایران که در طول بهار و تابستان1375به‎‌‎شدت روابط 2کشور را تیره و تار کرده بود، در آذرماه ابعاد جدیدی به‎‌‎خود گرفت؛ دادستان‎‌‎کل آلمان در 10آذر (30نوامبر1996) در آخرین نطق خود در دادگاه میکونوس، پیش از صدور حکم نهایی و استماع دفاعیات، مقام‎‌‎های عالی‎‌‎رتبه دولت ایران را به مسئولیت داشتن دربرابر مرگ رهبران کُرد در برلین متهم کرد. این نطق با واکنش شدید مردم و مسئولان کشور مواجه شد، بازار تهران در اعتراض به اقدامات دولت آلمان تعطیل و تجمع‎‌‎هایی مقابل سفارت آلمان در تهران برگزار شد. رئیس‎‌‎جمهور هم در خطبه‎‌‎های نماز جمعه اقدام دادستان آلمان را خارج از رویه قضایی و غیرقابل توجیه دانست. واکنش‎‌‎ها در ایران آن‌قدر بالا گرفت که صدراعظم آلمان مجبور شد در پیامی به رئیس‎‌‎جمهور ایران اعلام کند «دولت و دستگاه قضایی آلمان به هیچ‎‌‎وجه قصد اهانت و جریحه‎‌‎دار‌ساختن احساسات مذهبی ملت ایران را ندارند».
کشف میکروفون‎‌‎های مخفی در کنسولگری ایران در برلین و دستگیری 6نویسنده ایرانی مخالف حکومت ازجمله فرج سرکوهی در منزل جنز گوست، رایزن فرهنگی سفارت آلمان در تهران، که به فراخوانده‌شدن دیپلمات آلمانی از تهران به دلایل امنیتی انجامید و حواشی بعدی درباره سرکوهی را به‎‌‎دنبال داشت، از دیگر تحولات مهم در روابط ایران و آلمان در پاییز و زمستان 1375بود که از ترکش‎‌‎های دادگاه میکونوس ارزیابی می‎‌‎شد.
فراز و فرود روابط ایران و آلمان در این دوره که حتی تبادل نامه‎‌‎ میان مقامات ارشد 2کشور را به‎‌‎دنبال داشت، درسال1376 هم ادامه یافت تا اینکه در 21فروردین، دادگاه برلین تیر خلاص را به این روابط شلیک کرد و اگرچه در حکم اصلی اشاره‎‌‎ای به ایران نشده بود، اما در ضمیمه شرح رأی، دولت ایران به‎‌‎طور ضمنی به مشارکت در ترورهای برلین متهم شد که کاهش روابط دیپلماتیک2کشور را درپی داشت و متعاقب آن، بقیه کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز سفرای خود را از ایران فراخواندند که ایران نیز در پاسخ به تصمیم اتحادیه اروپا، با «رد ادعاهای بی‎‌‎پایه دادگاه آلمانی»، سفیران خود را از کشورهای عضو این اتحادیه فراخواند.