بیم و امید آوارگان فلسطینی

 سیاوش فلاح‌پور_خبرنگار

«آنروا» یا همان آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی طی دهه‌های گذشته همواره با بحران منابع مالی و نیروی انسانی روبه‌رو بوده است. آنروا وظیفه دارد با منابعی محدود، نیازهای اساسی برای بیش از 5میلیون آواره در 4کشور عربی (کرانه غربی فلسطین، نوار غزه، سوریه، اردن و لبنان) را تامین کند بنابراین مشکلات مالی، بخشی جدایی‌ناپذیر از ساختار این سازمان بین‌المللی به شمار می‌آید. اما بحران اخیر آنروا را نمی‌توان به سادگی در کنار مشکلات همیشگی این سازمان قرار داد؛ بحرانی که به‌طور مشخص پس از تصمیم ترامپ برای کاهش حمایت‌های مالی آمریکا از آوارگان فلسطینی در سال2017 آغاز شده و ممکن است برای همیشه به بخش مهمی از خدمات عمومی این سازمان امدادرسانی پایان دهد.
نباید فراموش کرد که مسئله آوارگان فلسطینی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پرونده‌های نزاع فلسطین و رژیم صهیونیستی، جایگاه روشنی در طرح موسوم به معامله قرن نداشته و یا حتی به رسمیت شناخته نمی‌شود. صائب عریقات، ازجمله رهبران جنبش فتح و تشکیلات خودگردان فلسطینی که کمتر از یک‌ ماه قبل در اثر ابتلا به کرونا درگذشت با هشدار درباره این موضوع گفته بود: آمریکا و اسرائیل به‌دنبال عبور از مسئله میلیون‌ها آواره فلسطینی هستند و آخرین مانع بر سر راهشان، سازمان آنرواست.
بحران مالی آنروا در حالی تشدید شده که این سازمان به‌دلیل انتشار ویروس کرونا، بیش از هر زمان دیگری به حمایت‌های مالی برای تامین خدمات بهداشتی در اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی نیازمند است. به‌گزارش شبکه الجزیره، آنروا حتی طی ماه‌های گذشته (اکتبر و نوامبر) قادر به پرداخت حقوق ماهانه 28هزار کارمند خود که در 4کشور مشغول به‌کار هستند نیز نبوده و برای تامین منابع آن، 20میلیون دلار از صندوق اضطراری سازمان ملل «استقراض» کرده است. 
به‌گفته سامی مشعشع، سخنگوی آنروا، این سازمان از هم‌اکنون برای تامین حقوق نیروهای خود در‌ ماه دسامبر با چالشی جدی روبه‌رو است. او به شبکه الجزیره می‌گوید: «مشغول رایزنی‌های جدی با 2حامی اصلی آنروا، یعنی دولت‌های اردن و سوئد به‌منظور برگزاری کنفرانسی بین‌المللی برای دریافت کمک‌های بیشتر از کشورهای جهان هستیم. بحران مالی ما در مرحله بعد به تامین و توزیع مواد غذایی و دارو در اردوگاه‌های سوریه، لبنان و غزه خواهد رسید.»

امیدها به تغییر سیاست آمریکا 
بدون شک اصلی‌ترین عامل در بحران مالی آنروا، قطع کمک‌های آمریکا به آوارگان فلسطینی با تصمیم ترامپ بوده است. دولت آمریکا تا پیش از سال2017 سالانه بیش از 365میلیون دلار در اختیار آنروا قرار می‌داد؛ مبلغی که حدود یک سوم بودجه این سازمان (حدود یک میلیارد و 200میلیون دلار) به‌حساب می‌آید. اما حالا با پیروزی بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری، بار دیگر امید آنروا و آوارگان فلسطینی به از سرگیری این کمک‌ها زنده شده است. بایدن در رقابت‌های انتخاباتی به صراحت از سیاست ترامپ در قبال مسئله فلسطین انتقاد کرده و حمایت مالی از آنروا را اهرمی برای تأثیرگذاری آمریکا در این بحران توصیف کرده بود. از سوی دیگر، کاملا هریس، معاون اول بایدن نیز پس از پایان انتخابات در مصاحبه با روزنامه نیویورک‌تایمز، ازسرگیری کمک‌های مالی به سازمان‌های فلسطینی را بخشی از سیاست جدید دولت آمریکا عنوان کرد.
اگرچه هنوز اطلاعات دقیقی درباره جزئیات کمک‌های دولت بایدن به آنروا منتشر نشده و روشن نیست که آیا این کمک‌ها دقیقا به ارزش 365میلیون دلار خواهد بود یا نه، اما از هم‌اکنون می‌توان انتظار داشت بخش مهمی از بحران‌های مالی آنروا در سال2021 با حمایت آمریکا مهار شود. سامی مشعشع در این‌باره می‌گوید: فعلا از جزئیات برنامه دولت بایدن خبری نداریم اما می‌دانیم که نگاه دولت جدید آمریکا به آنروا مثبت است و برخلاف ترامپ، این سازمان را عامل ثبات در منطقه می‌داند.

   تلاش اردن برای حل بحران آنروا
اردن در میان کشورهای عربی بیشترین نقش را در پشتیبانی سازمانی از آنروا داشته و همواره در مجامع بین‌المللی، به‌عنوان حامی و نماینده این سازمان ظاهر شده است. تقابل بی‌سابقه میان دولت‌های اردن و آمریکا بر سر مسئله آوارگان و معامله قرن را می‌توان یکی از مهم‌ترین نشانه‌های این واقعیت به شمار آورد. ایمن صفدی، وزیر خارجه اردن هفته گذشته با اظهار امیدواری نسبت به تغییر سیاست‌های آمریکا در قبال سازمان آنروا گفت: حمایت از آوارگان فلسطینی و تضمین حق بازگشت آنان به کشورشان، بخشی از راه‌حل صلح و ثبات در منطقه خاورمیانه است.
در این زمینه باید توجه داشت که بیش از 2میلیون‌و200هزار آواره فلسطینی (حدود 40درصد از مجموع آوارگان) در اردن زندگی می‌کنند و بر این اساس می‌توان گفت سرنوشت اقتصاد و امنیت اردن به مسئله آوارگان گره خورده است. دولت اردن همواره تلاش داشت با اجرای «طرح صلح عربی»، زمینه را برای بازگشت این آوارگان به کشورشان فراهم کند درحالی‌که براساس طرح معامله قرن ترامپ، اردن و سایر کشورهای میزبان اردوگاه‌های فلسطینی باید به آوارگان تابعیت داده و مانند شهروندان خود با آنان تعامل کنند. به این ترتیب روشن است که نه‌تنها آوارگان فلسطینی بلکه کشورهایی نظیر اردن، لبنان و حتی سوریه به تغییر سیاست آمریکا در قبال سازمان آنروا و مسئله بازگشت آوارگان فلسطینی به کشورشان امیدوارند. باید منتظر ماند و دید دولت بایدن تا چه اندازه به سود این بازیگران عمل خواهد‌کرد.