تنش‌زدایی با بلوک شرق

  علیرضا احمدی     
 اولین روز فروردین1344 با امضای قرارداد ساخت پالایشگاه نفت مدرس، میان ایران و هندوستان آغاز شد. این پالایشگاه قرار بود با مشارکت مالی و فنی ایران و با ظرفیت 50هزار بشکه در روز در ایالت مدرس در جنوب هند راه‌اندازی شود. براساس توافق اولیه، 74درصد از سهام پالایشگاه مدرس به دولت هند، 13درصد به شرکت نفت ایران و 13درصد به شرکت آمریکایی آموکو (پان آمریکن) واگذار شد. ازسوی دیگر درحالی‌که محافل خبری کشور تحت‌تأثیر عملیات ترور شاه توسط رضا شمس‌آبادی، سرباز وظیفه گارد جاویدان، قرار داشت، موافقتنامه اقتصادی و فنی میان ایران و شوروی به تصویب نهایی رسید تا فصل جدیدی در روابط اقتصادی ایران با همسایه ابرقدرت شمالی گشوده شود. این موافقتنامه را می‌توان سرآغاز گسترش روابط اقتصادی ایران با کشورهای اروپایی بلوک شرق و به‌ویژه شوروی ارزیابی کرد.  این روابط با سفر شاه و فرح به شوروی در آخرین روز خرداد وارد فاز جدیدی شد که قراردادهای ماه‌های آینده رهاورد آن محسوب می‌شود؛ در هشتمین روز مرداد براساس قراردادی که میان 2 کشور به امضا رسید، مقرر شد شوروی ظرف 2سال، در 11شهر غله‌خیز ایران سیلوهایی با ظرفیت 80هزارتن بسازد. چند روز بعد نیز دولت شوروی 35میلیون روبل اعتبار برای تکمیل ساختمان سد ارس در اختیار ایران قرار داد.در مهرماه نیز موافقتنامه 2 کشور درباره تاسیس کارخانه ذوب‌آهن، کارخانه‌های ماشین‌سازی و صادرات گاز به شوروی در تهران امضا و مبادله شد (لایحه ساخت ذوب‌آهن در 21بهمن از سوی مجلس شورای ملی و در4اسفند در مجلس سنا به تصویب رسید). چند روز بعد گئورکی مور، نخست‌وزیر رومانی در رأس هیأتی اقتصادی به تهران آمد که به انعقاد موافقتنامه‌ای در زمینه همکاری‌های اقتصادی و فنی منجر شد. براساس این موافقتنامه، رومانی طی 10سال حدود 100میلیون دلار نفت خام از ایران خریداری و درمقابل دولت ایران ماشین‌آلات و کالاهای مورد نیاز خود را از رومانی وارد می‌کند.تصویب نهایی تشکیل خانه‌های انصاف در 18اردیبهشت، لغو جیره‌بندی قندوشکر در 26خرداد، امضای قرارداد مشارکت آلمان فدرال در صنعت نفت ایران در 26خرداد، تصویب نهایی لایحه فروش کارخانه‌های دولتی در 28تیر و به‌دنبال آن تصویب نهایی لایحه ساخت اتوبان تهران ـ کرج در 30تیر، آغاز به ‌کار رسمی راه‌آهن تهران ـ تبریز در روز اول مهر، صدور فرمان تاسیس دانشگاه صنعتی آریامهر (صنعتی شریف آینده) با هیأت امنای 30نفری و نایب‌التولیه بودن دکتر مجتهدی در 11آبان و آغاز ساخت سد شاه‌عباس روی رودخانه زاینده‌رود در 13آذر، از مهم‌ترین اخبار اقتصادی سال1344 بود.