حمله ارزی به اکوسیستم فناوری

 اکوسیستم استارتاپی و فناوری کشور با همه حرف‌هایی که درباره حمایت آن زده می‌شود این روزها حال و روز خوشی ندارد. پس از قطعی اینترنت در آبان‌ماه و بحران کرونا که ضربه عجیب و بی‌سابقه‌ای به تعداد زیادی از استارتاپ‌ها و شرکت‌های فعال حوزه فناوری زد حالا وضعیت آشفته در حوزه‌های مختلف دورنمایی روشن برای آنها باقی نگذاشته است.
گران شدن بی‌سابقه تجهیزات سخت‌افزاری، افزایش ۱۰۰ درصدی بسته‌های اینترنت موبایل، صعود عجیب قیمت اجاره محل کار حتی در مراکز نوآوری، تصمیم‌های اشتباه و بدون بررسی در بازار تلفن همراه باعث شده تا خیلی‌ها در این اکوسیستم بی‌رمق به فعالیت خود با سختی ادامه دهند. شاید اجزایی که جسته و گریخته بحران‌های آن در خبرهای این روزها شنیده می‌شود به‌نظر جدا از هم به‌نظر برسند اما در نهایت همه آنها تأثیری غیرقابل انکار در اکوسیستم فناوری کشور دارند و آینده را برای حوزه‌های مختلف رقم می‌زنند. همه اینها دست به‌دست هم داده که برخلاف تبلیغات و حفظ ظاهر بسیاری از استارتاپ‌ها نا‌امیدتر از همیشه باشند.

گوشی‌های دور از دسترس 
همین چند وقت پیش بود که خبر ممنوعیت واردات گوشی‌های هوشمند با قیمت بالاتر از ۳۰۰ یورو لرزه به اندام بازار انداخت. هر چند مقام‌های وزارت صمت به سرعت این ماجرا را تکذیب کردند اما این اقدام به‌صورت ناگهانی باعث افزایش قیمت نه‌تنها گوشی‌های رده بالای بازار بلکه حتی میان‌‌رده‌ها شد. بدون آنکه اتفاق خاصی در کشور افتاده باشد یک تصمیم اشتباه باعث شد تا چند میلیون تومان روی قیمت اکثر گوشی‌های بازار برود و خیلی‌ از بازاری‌ها گوشی‌های موجودشان را از ترس آینده به انبارها ببرند. هنوز هم گوشی خریدن در بازار امروز یک بحران تمام عیار است. محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات چندی پیش اعلام کرده بود که برای نخستین بار در سال‌های اخیر که همیشه تعداد گوشی‌های هوشمند در کشور سیر صعودی داشته حالا روندی متفاوت در جریان است. در ماه‌های اخیر به‌خاطر گران شدن گوشی‌های موبایل از تعداد گوشی‌های هوشمند کاسته شده و در عوض تعداد فیچرفون‌ها(همان گوشی‌های دکمه‌ای) افزایش پیدا کرده است. گوشی‌های هوشمند برخلاف تصور برخی مقام‌های دولتی در دنیای امروز کالای لاکچری و مایه سرگرمی صرف نیستند. گوشی‌های هوشمند حالا ابزار کسب و کار هزاران استارتاپی هستند که با امید زندگی‌شان را وقف کاری جدید کرده‌اند.
 گران شدن گوشی‌های هوشمند در بلندمدت ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به کشور و اکوسیستم فناوری و استارتاپی خواهد زد.

اینترنتی که ارزان نشد!
در این بحبوحه اقتصادی از حدود ۱۰ روز قبل دو اپراتور مسلط کشور تصمیم گرفتند با اقدامی که وزیر ارتباطات آن را «تبانی» اپراتورها خوانده است دست به گران کردن ۱۰۰ درصدی برخی بسته‌های اینترنت همراه بزنند. بیشتر از ۸۵ درصد مشترکان اینترنت پهن‌باند کشور مشترک اینترنت موبایل هستند و واضح است که افزایش عجیب و بی‌سابقه اینترنت موبایل چه تأثیری می‌تواند روی اکوسیستم فناوری کشور بگذارد. در شرایط تحریم و مشکلات اقتصادی گران شدن اینترنت موبایل باعث خواهد شد که خانواده‌های بسیاری مجبور شوند استفاده از اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های مختلف را محدود کنند و این خودش ضربه دیگری به چرخه اقتصادی استارتاپ‌ها خواهد بود. حتی اهرم‌های فشار وزارت ارتباطات و تهدید به کم‌کردن اعتبار مجوزهای بهره‌برداری هم هنوز تأثیری نگذاشته و اپراتورها بر گران کردن اینترنت همراه پافشاری می‌کنند.

بحران سخت‌افزار 
در بازار آشفته امروز اگر استارتاپ و شرکت فعالی در این اکوسیستم قصد خرید سخت‌افزار برای فعالیت خود یا گسترش امکاناتش را داشته باشد باید رخت عزا بر تن کند. چندی پیش یک منبع آگاه به همشهری گفته بود که یک مجموعه متمول کشور برای آنکه دیتاسنتر جدید خود را راه‌اندازی کند مجبور شد، تجهیزات سخت‌افزاری خود را از داخل گاوداری‌ها خریداری کند! اکنون بازار سخت‌افزارهای مورد نیاز اکوسیستم فناوری در دست قاچاقچیانی است که انبارهای خاص خود را در نقاطی دور از ذهن دارند. آنها با نوسات ارزی و بالا رفتن قیمت دلار یا درهای انبارها را بسته‌اند یا اگر کسی نیاز به تجهیزات داشته باشد با قیمتی چندین برابر ارزش واقعی به فروش می‌رسانند.
محمد عرفان شمسی، مدیر محصول IaaS یا رایانش ابری ابرآروان که درگیر مشکلات عجیب راه‌اندازی یک دیتاسنتر جدید برای این استارتاپ است در این رابطه به همشهری می‌گوید: ما پیش‌بینی افزایش قیمت دلار را در طرح‌های خود داشتیم اما تصور این حد از جهش قیمتی را نمی‌کردیم. علاوه بر این مسئله کرونا هم مزیدبر علت شده است. ما واقعا انتظار چنین شوک ارزی را نداشتیم اما بر همین قیمت دلار ۲۵ هزار تومانی هم حتی هم‌اکنون کسی حاضر به فروش تجهیزات سخت‌افزاری نیست. گروهی تجهیزات را انبار کرده‌اند و گروهی هم مشکلات واردات ازجمله گمرک را دارند. قیمت به‌شدت بالا رفته و کسی هم حاضر به فروش نیست. از سوی دیگر امکان ورود قانونی تجهیزات سرور دست دوم هم نیست که ما بتوانیم حداقل در بخشی از سرویس‌ها قیمت نهایی را برای کاربران پایین بیاوریم. در دوران کرونا استفاده از سرویس‌های ریموت هم زیادشده و ما هم نمی‌توانیم سرور برای کاربران‌مان تامین کنیم. ما با ۱۰۰ میلیارد تومان وام اکنون شاید حتی نتوانیم ۳۰ رک را پر کنیم.

حال اکوسیستم وخیم است

افشین کلاهی، رئیس کمیسیون کسب و کارهای دانش‌بنیان اتاق ایران درباره شرایط اکوسیستم استارتاپی و فناوری کشور به همشهری می‌گوید: برجام باعث شد که شکوفایی جدی در اکوسیستم استارتاپی کشور به‌وجود بیاید اما با برگشت تحریم‌ها اوضاع تغییر کرد و ارتباط با شرکت‌های خارجی قطع شد. در زمینه تهیه ابزارهای لازم برای فعالیت بسیاری از شرکت‌های اکوسیستم دچار مشکل شدند. در آن زمان شرکت‌های B2C که مستقیم با مشتری نهایی در تماس بودند خیلی تأثیر ندیدند و استارتاپ‌ها به‌کار خود ادامه دادند. چون در عوض پهنای باند و دسترسی به اینترنت افزایش پیدا کرده بود. به‌تدریج اما شرکت‌هایی که طرف کاری‌شان سازمان‌های دولتی بودند به‌خاطر کمبود بودجه‌ها دچار مشکل شدند. کرونا به‌شدت تحریم‌ها اضافه شد و گروهی از استارتاپ‌ها دچار مشکلات جدی شدند. به‌خاطر مشکلات ارزی علاوه بر صادرات، واردات هم دچار مشکل شد. قوانین و مقررات عجیب و غریبی برای واردات گذاشته شد و اکنون واردات ابزارهای مورد نیاز اکوسیستم عملا بسیار سخت شده است. شرکت‌هایی که تجهیزات هم می‌خواهند بیاورند دیگر نمی‌توانند وارد کنند.
کلاهی درباره قضیه گران شدن گوشی‌های هوشمند می‌گوید: گوشی‌های موبایل چون مشتری‌هایشان مردم هستند شاید خیلی موضوع‌شان دیده شد اما مشکل درباره همه تجهیزات دیگر وجود دارد و چیزهای عادی مثل سرور خریدنش بسیار سخت است. ممنوعیت‌ها هم فله‌ای است. مثلا شرکتی نامه می‌زند به وزارت صمت و اعلام می‌کند من فلان تجهیزات را تولید می‌کنم. به‌صورت ناگهانی و بدون بررسی واردات همه تجهیزات این حوزه ممنوع می‌شود. اصلا بررسی نمی‌شود که نیاز بازار چه مواردی است و این شرکت چقدر ظرفیت تولید دارد. همین کار هم شوک جدیدی به اکوسیستم وارد می‌کند.
رئیس کمیسیون کسب و کارهای دانش‌بنیان اتاق ایران می‌گوید: سازمان‌ها و نهادها مثل اداره مالیات، بیمه و... هم به جای هموارسازی شرایط برای استارتاپ‌ها به‌خاطر تلاش برای درآمدزایی جدید مشکلات جدیدی برای استارتاپ‌ها و کسب و کارها به‌وجود می‌آورند. هر روز هم حرفی که درباره فضای مجازی و محدودسازی گفته می‌شود شوک جدیدی به اکوسیستم وارد می‌شود.
 در یک کلام اگربخواهم بگویم با ادامه این شرایط هر کسی که هنوز دارد کار می‌کند و حقوق می‌دهد یا مشکل عقلی دارد یا در آینده نزدیک زمین می‌خورد. وضعیت اکوسیستم بسیار بحرانی است و دارد به فروپاشی می‌رسد.