بسیج جهانی برای تولید واکسن کووید-19

زهرا خلجی_خبرنگار

پس از انتشار توالی ژنتیک ویروس جدید کرونا با نام علمی SARS-CoV-2 در تاریخ 11ژانویه 2020 گروه‌های تحقیقاتی بسیاری از سراسر دنیا برای شروع فعالیت و ساخت واکسن علیه بیماری کووید-19 آماده شدند.
تأثیر منفی این بیماری روی اقتصاد و روزگار مردم جهان چنان چشمگیر بود که تکنولوژی تولید واکسن وارد نسل جدیدی شد و سرعتی را تجربه کرد که تا پیش از این تجربه نکرده بود و به این ترتیب نخستین فرد داوطلب آزمایش فاز انسانی، واکسن کووید-19 را در تاریخ 16مارس 2020 دریافت کرد.
درحالی‌که حداقل ۸۰ نوع واکسن اکنون تحت تحقیقات قرار دارد، توزیع جهانی و عادلانه واکسن نهایی به یکی از دغدغه‌های مهم در دنیا تبدیل شده است. چندی پیش سران کشورهای مهم دنیا در نشستی به میزبانی سازمان بهداشت جهانی، توافق کردند که بدون آمریکا تحقیقات در این رابطه را به اشتراک بگذارند و متعهد به توزیع جهانی واکسن باشند. سازمان ائتلاف نوآوری‌های آمادگی بیماری‌های واگیردار (CEPI) هم همکاری خود را با سازمان بهداشت جهانی و تولیدکنندگان واکسن برای حمایت از ساخت واکسن علیه کووید-19 آغاز کرده است.
به گزارش گاردین، برای تسهیل و دیده‌شدن تلاش گروه‌های تحقیقاتی، تیم nature review، مدام در حال مرور چشم‌انداز جهانی فعالیت‌های ساخت واکسن کووید-19 است. بانک اطلاعاتی چشم‌انداز این تیم، شامل برنامه‌هایی که از طریق فهرست معتبر و به‌روز شده سازمان بهداشت جهانی گزارش می‌شود و همچنین سایر پروژه‌های مشخص‌شده از منابع عمومی و اختصاصی است.
تیم nature review، همچنین اطلاعات خود را با دیگران در اکوسیستم بهداشت جهانی به اشتراک می‌گذارد تا به بهبود هماهنگی در واکنش به شیوع کووید-19 کمک کند و این امکان را فراهم می‌کند که منابع و قابلیت‌های جهانی به سمت امیدوارترین کاندیداهای واکسن هدایت شود.

تنوع پلتفرم‌های ساخت واکسن
یکی از ویژگی‌های قابل توجه در زمینه تولید واکسن برای کووید-19 طیف وسیعی از روش‌های فناوری در حال ارزیابی است؛ ازجمله اسید نوکلئیک (DNA و RNA)، ذرات ویروس مانند، پپتید، بردار ویروسی (تکراری و غیرتکراری)، پروتئین نوترکیب، ویروس تضعیف‌شده زنده و رویکردهای ویروس غیرفعال. بسیاری از این پلتفرم‌ها هم‌اکنون مبنای واکسن‌های دارای مجوز نیستند، اما تجربه در زمینه‌هایی مانند آنکولوژی، تولیدکنندگان را ترغیب می‌کند تا از فرصت‌هایی که رویکردهای نسل بعدی تولید واکسن مبتنی بر افزایش سرعت توسعه و تولید را شامل می‌شود، استفاده کنند. البته در این بین قابل درک است که برخی از پلتفرم‌های ساخت واکسن ممکن است برای زیرگروه‌های خاصی از افراد مناسب‌تر باشد؛ مانند افراد مسن، کودکان، زنان باردار یا بیمارانی با نقص سیستم ایمنی.
به‌نظر می‌رسد پلتفرم‌های جدید مبتنی بر DNA یا mRNA انعطاف‌پذیری زیادی را از نظر دستکاری آنتی‌ژن و پتانسیل سرعت دارند. در واقع شرکت Moderna آزمایش بالینی واکسن مبتنی بر mRNA خود را فقط 2‌ماه پس از شناسایی توالی انجام داد. واکسن‌های مبتنی بر بردارهای ویروسی سطح بالایی از بیان پروتئین و پایداری طولانی‌مدت را دارند و سیستم ایمنی را وادار به ارائه پاسخ قوی می‌کنند.
درنهایت واکسن‌های مجوزدار مبتنی بر پروتئین‌های نوترکیب برای سایر بیماری‌ها وجود دارند که مزیت چنین کاندیداهایی ظرفیت تولید در مقیاس زیاد است.
در برخی دیگر از پلتفرم‌ها، داروهای کمکی می‌توانند ایمنی بدن را تقویت کنند و سپس دوزهای کمتری از واکسن مورد استفاده قرار بگیرد. از این طریق امکان واکسیناسیون بیشتر افراد بدون ایجاد خطر حفاظت، فراهم می‌شود.
اطلاعات عمومی در مورد آنتی‌ژن ویژه SARS-CoV-2 مورد استفاده در تولید واکسن محدود است. با این حال هنوز مشخص نیست که چگونه اشکال مختلف  یا انواع پروتئین S مورد استفاده تولیدکنندگان واکسن، به یکدیگر یا اپیدمیولوژی ژنومی بیماری مربوط می‌شود.
تجربه تولید واکسن سارس نشان می‌دهد پتانسیل افزایش اثرات تقویت ایمنی آنتی‌ژن‌های مختلف موضوعی است که می‌تواند مورد بحث و پیشرفت تولید واکسن قرار گیرد.

آمار شرکت‌های فعال
بین شرکت‌های داوطلب برای ساخت واکسن کرونا، 56شرکت (شامل 72درصد) از تولیدکنندگان بخش خصوصی هستند و 22پروژه دیگر نیز از سوی نهادهای آکادمیک، بخش عمومی و سازمان‌های غیرانتفاعی حمایت می‌شوند. اگرچه تعدادی از تولیدکنندگان بزرگ واکسن چندملیتی نظیر Janssen، Sanofi، Pfizer و GlaxoSmithKine درگیر ساخت واکسن کووید-19 شده‌اند اما بسیاری از تولیدکنندگان دیگر، شرکت‌های کوچک و عموما بی‌تجربه در تولید مقیاس زیاد واکسن هستند. بنابراین حصول اطمینان از همکاری در ساخت واکسن و توانایی تامین حجم زیادی از آن برای رسیدن به میزان تقاضا اهمیت زیادی دارد.
بیشتر فعالیت‌های تولید واکسن در شمال آمریکا در حال انجام است؛ جایی که 36پروژه (46درصد) در آنجا فعالیت دارند. به این عدد 14پروژه دیگر در چین، 14مورد در آسیا (به استثنای چین) و 14مورد نیز در اروپا را اضافه کنید.
در نهایت، هماهنگی و همکاری بین‌المللی قدرتمندی بین سازندگان واکسن، تنظیم‌کننده‌ها، سیاستگذاران، سرمایه‌گذاران، نهادهای بهداشت عمومی و دولت‌ها لازم است تا شرایط نویدبخش مرحله آخر تولید واکسن فراهم شود و به مقدار کافی تولید و به‌طور عادلانه در تمامی مناطق آسیب‌دیده، به‌ویژه کشورهای کمتر توسعه‌یافته دیگر این پاندمی، عرضه شود.

تقویتایمنی بدن
در برخی از پلتفرم‌ها، داروهای کمکی می‌توانند ایمنی بدن را تقویت کنند و سپس دوزهای کمتری از واکسن مورد استفاده قرار بگیرد. از این طریق امکان واکسیناسیون بیشتر افراد بدون ایجاد خطر حفاظت فراهم می‌شود

ارزیابی روش‌های فناوری برای تولید واکسن
یکی از ویژگی‌های قابل توجه در زمینه تولید واکسن برای کووید-19 طیف وسیعی از روش‌های فناوری در حال ارزیابی است؛ ازجمله اسید نوکلئیک (DNA و RNA)، ذرات ویروس‌مانند، پپتید، بردار ویروسی  (تکراری و غیرتکراری)، پروتئین نوترکیب، ویروس تضعیف‌شده زنده و رویکردهای ویروس غیرفعال