تخت جمشید در قاب دوربین آنتوان خان

امیر عفاف| شیراز - خبرنگار:

عکس‌های ابنیه باستانی که از دوران قاجار به یاد مانده اند، شواهدی بی مانند برای مطالعه تاریخ باستان شناسی ایران در قرن نوزدهم است که ارزش تصویری و سندی فراوانی دارند. «تخت جمشید از نگاه آنتوان سوریوگین» که یکی از نخستین آغازگران عکاسی در ایران است، چندی پیش به کوشش طاهره اسلامی‌و درنا نویدگویی گردآوری و توسط انتشارات بین‌المللی نوید شیراز روانه بازار کتاب شد.


عکاسی آنتوان از آثار باستانی فارس

یکی از پژوهشگران کتاب «تخت جمشید از نگاه آنتوان سوریوگین» با اشاره به اینکه پیدایش عکاسی و رواج روش‌های گوناگون این فن در ایران، با اختلاف کمتر از3 سال از زمان آغاز عکاسی در جهان روی داده است، می‌گوید: در سال‌های طولانی سلطنت ناصرالدین شاه قاجار  عکاسی به عنوان پدیده‌ای سرگرم کننده، شگفت انگیز و جایگزین نقاشی در بازنمایی جهان خارج بر صفحه‌ای کوچک، مورد توجه و علاقه فراوان شاه قرار گرفت.
«طاهره اسلامی» می‌افزاید: با کشف کاربردهای سودمند، این فن از محدوده بازنمایی صرف خارج شد و در اختیار خدماتی چون عکاسی چهره، گزارش‌های تصویری از نقاط دوردست، شناسایی افراد و بازنمایاندن اماکن قرار گرفت.
وی به معرفی «آنتوان سوریوگین» می‌پردازد و اضافه می‌کند: وی متعلق به نخستین نسل آغاز‌گران عکاسی در ایران است که تاریخ عکاسی این سرزمین با او پیوستگی بسیاری دارد.

اسلامی‌به فعالیت این عکاس پیشگام اشاره می‌کند و می‌گوید: سوریوگین علاوه بر عکس‌های فراوانی که از زندگی شهری و پرتره‌هایی که در استودیوی مشهورش در تهران گرفته به کسب تجربه در عکاسی آثار باستانی نیز پرداخته است و اکثر بازدید کنندگانی که از ایران دیدن می‌کردند، برای جاودان ساختن خاطره سفر و بازگو نمودن جلوه‌های این سرزمین، مجموعه عکس‌های آنتوان خان را به یادگار همراه می‌بردند.

وی ادامه می‌دهد: اگرچه بارها درباره مشهور ترین عکسی‌های ایرانی سوریوگین در محافل مختلف هنری صحبت شده است، اما هنوز به نخستین تصاویر گرفته شده از آثار باستانی فارس توسط این عکاس پرداخته نشده بود.
اسلامی‌در خصوص هدف از چاپ این کتاب می‌گوید: در این پژوهش به بررسی عکس‌های یادمان‌های باستانی تخت جمشید، نقش رجب، نقش رستم و پاسارگاد که توسط آنتوان سوریوگین گرفته شده است، پرداخته ایم و عکس‌های وی در موزه گالری فریر و سفرنامه‌های منتشر شده توسط مسافران اروپایی، همچنین نقش فردریش‌زاره شرق‌شناس آلمانی و پرفسور ارنست هرتسفلد در نخستین پروژه عکاسی آنتوان سوریوگین از آثار باستانی فارس را مورد کنکاش قرار داده‌ایم.


دوران طلایی عکاسی در ایران

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در خصوص سیر تحولی تحقیقات بر مجموعه تخت جمشید می‌گوید: آگاهی یافتن از سیر تحول تاریخ معاصر تخت جمشید از دوره قاجار تا شروع اکتشافات باستان شناسی توسط پرفسور ارنست هرتسفلد را باید در تاریخ ایران و قدیمی‌ترین تصاویر موجود از این میراث جهانی جست‌ و جو کرد.
دکتر «محمد حسن طالبیان» به تاریخ عکاسی از آثار باستانی در ایران اشاره می‌کند و می‌افزاید: همزمان با توجه مسافران اروپایی به آثار باستانی ایران، پیدایش دوربین عکاسی و شیفتگی ناصرالدین شاه قاجار برای کسب آگاهی از گنجینه‌های باستانی، به ناگهان تخت جمشید و دیگر یادمان‌های هخامنشی و ساسانی در آستانه دگرگونی ژرفی قرار گرفتند.

وی اضافه می‌کند: هنگام آن رسیده بود که این بارگاه و مرکز آئینی باشکوه با هنرمندی عکاسان دوره قاجار، چشم جهانیان را به هنر دوران هخامنشیان خیره کند و ثبت چنین تصاویری خواستار گونه ای شهامت و هنر بلند پروازانه بود که در آن دوران توسط عکاسان بنام و گاه بی‌نام در تاریخ ایران ماندگار شده است.

طالبیان از زمان ناصر الدین شاه تا پایان دوران سلطنت احمد شاه قاجار را دوران طلایی عکاسی در ایران می‌داند و اضافه می‌کند: در این دوران مردانی با علاقه‌مندی وکوشش‌های بسیار و با دوربین‌های بزرگ، شیشه‌های حساس و شکننده از هر چه خواستند عکس گرفتند و ظهور و چاپ عکس را که استاد کاری، ظرافت و دقت خاصی می‌طلبید، انجام داده و هزاران سند معتبر تاریخ ایران را در مقابل چشم پژوهشگران ماندگار ساختند.
وی بر اهمیت کتاب تخت جمشید از نگاه آنتوان سوریوگین تاکید می‌کند و می‌گوید: باید اقرار کرد که نمی‌توان به آسانی و با شتاب از تصاویر این کتاب گذشت و از آن بهره ای نگرفت.

طالبیان ادامه می‌دهد: بی تردید درباره تخت جمشید و یادمان‌های پیرامون آن بعد از اکتشافات باستان شناختی که امروزه به نام «پارسه – پاسارگاد» خوانده می‌شود مطالب زیادی منتشر شده، اما درباره این میراث باستانی در دوران قاجار ناگفته‌هایی وجود دارد که به آن کمتر پرداخته شده است.
وی معتقد است: تلاش طاهره اسلامی‌و درنا نوید گویی به عنوان گردآورندگان این مجموعه برای نشان دادن عکس‌های آنتوان سوریوگین از این آثار، پیش از کاوش‌های باستان شناختی در این مجموعه قابل تقدیر است و امیدواریم بتوانیم این دوره تاریخی را به صورت فرهنگنامه‌ای تدوین و برای آگاهی از روندی که منجر به کاوش‌های باستانی در تخت جمشید شد، در اختیار علاقمندان قرار دهیم.