عبور از غرب آسیا با پای پیاده
روزگار سپری شده دختران بسکتبال بعد از رفع ممنوعیتهای فیبا
افشین رضاپور- خبرنگار
پس از لیگ برتر بسکتبال فصل97 دختران، انتظار میرفت فعالیتهای آنها در سال98 بیشتر شود. آنها علاوه بر لیگ برتر بسکتبال، بازیهای باشگاههای غرب آسیا و حضور تیم ملی بسکتبال در غرب آسیا، با تعدادی بازی 3 نفره را در پیش داشتند که فصل متفاوتی برای دختران بسکتبال ایران رقم میزد. امروز با پشت سر گذاشتن تمامی فرصتها در بازیهای یک سال گذشته، ارزیابیها باید منصفانه، نقادانه و براساس همدلی صورت بگیرد تا مسیر آینده بسکتبال دختران را روشن کند.
دختران بسکتبال ایران مانند گذشته با بهانههایی مثل نداشتن میدان بینالمللی روبهرو نیستند و فعالیتهای خارج از مرزهای آنها در 3 سال اخیر، موقعیت کنونی بسکتبال دختران و راهی را که در پیش گرفتهاند بازگو میکند.
تاریخ چه میگوید؟
برای بررسی حضور دختران در بسکتبال باید نگاهی به گذشته داشته باشیم؛ اینکه چه نتایجی داشتیم و چه مسیری را با وجود محدودیتها طی کردیم که طی 3 سال با رفع ممنوعیتها به دستاوردهای جدیدی رسیدهایم.
حضور دختران بسکتبال پیش از انقلاب به یک دوره جام ملتهای آسیا در کرهجنوبی و بازیهای آسیایی1353 تهران بازمیگردد و پس از آن حضور دختران در قهرمانی 1356 آسیا. پس از انقلاب، فعالیتهای ورزشی این حوزه، در سطح دانشگاهها و باشگاهی رونق داشت، اما در دهه70، بازیهای زنان کشورهای اسلامی در تهران، برای زنان بسکتبال ایران انگیزه ساز شد و میراث بسکتبال، نسل به نسل چرخید. وقتی مشعل بازیهای کشورهای اسلامی در سال1384 خاموش شد، دختران بسکتبال همچنان به حرکت خود ادامه دادند و تا پیش از تصویب بازی با پوشش سر در اواخر سال1396، فعالیتهای آنها علاوه بر بازیهای باشگاهی در قالب سوپرلیگ الف و ب، با دیدارهای تدارکاتی در خارج از مرزها نیز دنبال شد. اوج این دیدارها در سالهای 1386 و 1387 با سفر به مالزی و سوریه بود. در اردن تیم ملی بدون احتساب امتیاز در رقابتهای باشگاههای غرب آسیا شرکت کرد و نتایج خوبی هم گرفت. آن روزها ملیپوشان ایرانی توانستند همین نتایجی را که امروز در غرب آسیا برای دختران اتفاق افتاده بهدست بیاورند. با محدودیت و ممنوعیتهای پوشش سر که فیبا حضور دختران ایرانی را در مسابقات بینالمللی قبول نداشت. با وجود این تیمهای ملی هر دفعه از تورنمنت یا اردوهای خارجی مانند ترکیه و قطر سر درمیآوردند.
حضور برای انگیزهسازی
تا پیش از رقابتهای 3نفره 2017، متر و معیاری برای سنجش حضور دختران ایرانی در بسکتبال آسیا نداشتیم. بازی 3 نفره هم معیار سنجش بسکتبال نیست، اما در نخستین دوره حضور دختران در میدان رسمی با رفع ممنوعیت پوشش سر، تشویقها و انگیزهسازی برای دختران بیشتر از کسب نتیجه اهمیت داشت. ابتدا، فدراسیون بسکتبال با نیروهای ساخته و آماده شده و با میانگین سنی 28 تا 30سال که از بازیکنان باتجربه بودند، تیمهای 3 نفره را به راه انداخت. تا پیش از آن نیز تیمهای نوجوانان زیر 16سال و بعدها جوانان زیر 18سال در سطح B بسکتبال آسیا به میدان رفتند. بسکتبال زنان آسیا 2بخش A و B دارد که تیمهای درجه 2 در سطح B بازی میکنند. مثل ایران، سریلانکا وگوآم.بسکتبال پایه ایران در سطح B در مکانهای چهارم و پنجم ایستاد تا راه طولانی برای رسیدن به سطح A داشته باشد. حضور انگیزهساز دختران در بازیهای 3 نفره در ادامه با تصورات نادرست، برنامهریزی نافرجام و با محدود کردن دایره استفاده از زنان بازیکن و مربی باعث شد تا در نوبتهای بعدی حضور، جابهجایی به نسبت عناوین قبلی نداشته باشیم. حتی در سال98 پایینتر از رتبه قبلی ایستادهایم. نگاه ما فقط به نتیجه نیست، بلکه رشد کیفی تیمها بهدلیل سن بالای برخی از بازیکنان ملاک عمل است که در تیمهای اعزامی شاهدش نبودیم و باخت به تایلند و ترکمنستان نمیتواند امیدوارکننده باشد. تیم ایران در برخی تورنمنتهای 3 نفره میانگین سنی بالایی داشت. بازیهای 3 نفره در سال2012 از سوی فیبا جدی گرفته شد و تیمهای ایرانی از سال 2017 در این رقابتها حضور پیدا کردهاند. با توجه به ماهیت فردی این بازی، نباید نشانی از حریف سنتی گرفت چون وقتی مغولستان سهمیه المپیک میگیرد، معلوم میشود فیبا با بسکتبال 3 نفره چه موقعیت تازهای را میخواهد از طریق کشورهای بینام و نشان در بسکتبال ایجاد کند.
غیبتهای غیرمتعارف
در سال2018 تیم جوانان 3نفره ایران در المپیک جوانان آرژانتین بازی کرد که دیدگاه همه به این تیم باز هم انگیزهسازی برای بسکتبالیستهای دختر بود درصورتیکه تیم جوانان با نتایج قابل انتظار ضعیف بازیها را ترک کرد. مدتی بعد تیم 3 نفره زیر 18سال با وجود کسب مجوز رقابتهای جهانی به این مسابقات اعزام نشد. تیم بسکتبال دختران زیر 16سال هم به بازیهای این رده سنی در غرب آسیا نرفت. بیشتر توجه فدراسیون بسکتبال به کسب سهمیه المپیک بود تا براساس رتبهبندی فیبا، دختران بسکتبال 3 نفره بتوانند برای بازیهای المپیک2020 از طریق تورنمنتهای اردویی در داخل کشور سهمیه بگیرند که با وجود امتیاز بزرگ فیبا به کشورها ازجمله ایران، این امر برای بسکتبال دختران اتفاق نیفتاد. مسیر المپیک با بسکتبال 3نفره دختران بهدلیل کرونا، نیمهکاره رها شده است و دختران منتظر اعلام تاریخهای جدید رویدادهای انتخابی هستند تا بخت خود را برای المپیک2021 اینبار از طریق بازیهای بینالمللی امتحان کنند.
تکیه فدراسیون بسکتبال به بازی 3نفره با همان ترکیب بازیکنان با میانگین سنی بالا برای انتخاب المپیک تصمیم نامناسبی نیست، اما مشکل اینجاست که ما طی یکی، دو سال اخیر فرصتهای بسکتبال پایه را در مسابقات مختلف از دست دادهایم. این مسئله با حضور تیمهای ایرانی در مکانهای چهارم و پنجم سطح B کاملا نگرانکننده است.
توانمندی در بسکتبال غرب آسیا
برنامهریزی بسکتبال آسیا برای زنان در سطح B، فرصتهای متناسب با ظرفیتهای بسکتبال دختران ایران را بهوجود نمیآورد. سال98، قرار بود تیم ملی بسکتبال بعد از غرب آسیا در سطحB شرکت کند، اما این مسابقات اصلا برگزار نشد. زنان ایرانی بعد از 11سال که از حضور موفقیتآمیز دختران در غرب آسیا گذشت، دوباره همان نتایج را تکرار کردند تا بتوانیم موقعیت کنونی آنها را ارزیابی کنیم. اگر تیمهای سطح A و B آسیا را جمع کنیم بسکتبال دختران ایران در میان 16تیم، در مکانهای بین دهم تا دوازدهم قرار میگیرد که در خوشبینانهترین حالت خیلی باید کار کنیم تا دهمین تیم آسیا باشیم. در سال98، تیم بهمن در مسابقات بسکتبال باشگاههای غرب آسیا به میدان رفت که یکبار دیگر ظرفیتهای موجود در بسکتبال دختران را باز هم در غرب آسیا بهرخ کشید. موفقیتهای دختران در این منطقه به منزله رد شدن بسکتبال از مسیر غرب آسیا با پای پیاده است؛ درحالیکه هنوز بهدلیل ضعف برنامهریزی، پای بسکتبال دختران در آسیا «لنگ» است. برای درنوردیدن مرزهای بسکتبال آسیا به سواره نظام با رشد و پیشرفت در ابعاد مختلف نیاز است.
درحالیکه بهدلیل مشکلات مالی و میزبانی بسکتبال آسیا برنامهای در سطحB ندارد، فدراسیون بسکتبال ایران میتواند مانند گذشته که دختران با محدودیت پوشش سر روبهرو بودند برای آنها بازی و اردوهای تدارکاتی در خارج از کشور ترتیب بدهد. یا تورنمنتهای داخلی با تیمهای خارجی تدارک ببیند که از دوره بازیهای زنان کشورهای اسلامی داشتیم حتی در دهه90 سفر دختران به ترکیه و قطر و سوریه ضمیمه تاریخ شده است.
نقاط مشترک پوشش
درباره پوشش دختران زیاد صحبت شده است، اما نکته اصلی در این خصوص فقط پوشش سر دختران ایرانی به نسبت سایر حریفان مطرح است. تفاوت اصلی بیشتر تیمها با تیمهای ایران در نوع پوشش سر است؛ درحالیکه تعداد زیادی از بازیکنان مثل دختران ایرانی شلوار استرچ میپوشند و حتی از ساقهای بلند دست استفاده میکنند. بنابراین با نوع پوشش جدید و مجوز فیبا، نباید تفاوت پوشش دختران ایرانی و خارجی را آگراندیسمان کرد. با توجه به اتفاقات بسکتبال دنیا، هر پدیدهای را باید به روز پیگیری کنیم. اتفاقات همیشه رو به جلوست، اما در بسکتبال ایران تلاش آگاهانهای برای کلیشهایکردن کارها صورت میگیرد.
برنامه و امکانات نامتناسب
بسکتبال دختران در بدترین ساعات روز (بین 10 تا 13) بالاترین سطح بازیهای خود را در (لیگ برتر) برگزار میکند. استانداردهای مورد نیاز مانند زمین اختصاصی وجود ندارد و هزینه سالنهای استیجاری برای تیمهای بدون حامی مالی، سنگین است. تعدادی از تیمهای استانی با وجود برخورداری از نیروی خوب، بهدلیل کمبود مالی، قادر به شرکت کردن در لیگ برتر نیستند. سالنها یا اسکوربرد ندارند یا نقص اسکوربرد و خرابی کفپوش، مشکلاتی را در جریان مسابقه برای بازیکنان بهوجود میآورد. این اصلا خوب نیست که با اوضاع اقتصادی بخواهیم روی «عدد» نمایش بدهیم؛ چون مخارج بالای بازیها کمرشکن است و ممکن است افزایش تیمها بدون کارشناسی و سنجیدن توان مالی تیمها برای ادامه فعالیت آنها آسیبزا باشد. آن هم دیدارهایی که پارسال به جز بین چهار تیم در سایر رقابتها با اختلاف فاحش دنبال شد. باید لیگ 12تیمی دوباره توانسنجی و ارزیابی شود.
پیشرفت فردی، ضعف ساختاری
بهطور کلی حضور زنان در ورزش و موفقیت آنها در میدان ورزش با بافت فرهنگی ما بیشتر به چشم میآید. آنها روی لبه تیغ حرکت میکنند. ما رسانههای «زنانمحور» نداریم و مطالب ورزش زنان را بهطور تخصصی دنبال نمیکنیم. این زنان نیاز به دیده شدن دارند. چه به لحاظ فنی و چه شخصیتی که باید روی آنها حرف زده شود.
ورزش زنان هم باید بتواند مانند مردان به همان کارکردهای ورزش برسد. حالا در مردان هم آنچنان ایدهآل نیست؛ اما اوضاع کمی بهتر است. ما در بسکتبال زنان روی پلههای اول ایستادهایم؛ زیرا به لحاظ زیرساختی فاصله داریم. در تهران و شهرستانها زیرساختها موجود نیست و پیش از زیرساختها مسئله مهم باورعمومی است. اینکه خانواده باور کند دختر خانواده هم میتواند یک قهرمان باشد. تا اینجا در بسکتبال دختران شاهد دستاوردها در حیطه فردی بودیم اما به لحاظ ساختاری با همان امکانات پیش از بازیهای زنان کشورهای اسلامی، نتوانستیم راه روشنی را برای آینده بسکتبال دختران ترسیم کنیم. در بسکتبال زنان ممکن است خیلی شعار بدهیم و معمولا شعارها حرفهای دلچسب و دلنوازی است. اما جامعه یک ناخودآگاه دارد که مسئولان چه بخواهند و چه نخواهند در آن ناخودآگاه مچشان باز میشود و میتوانیم بفهمیم آنها در کجاها دروغ میگویند یا راست. این یک امر طبیعی است وقتی تیمهای پایه اعزام نمیشوند، تیمهای ما در سطح B آسیا بیبرنامه رها شدهاند و در غرب آسیا نتایج 11سال پیش تکرار شدهاند و خودمان هم طی 3سال اخیر تورنمنتی برای دختران با تیمهای خارجی برگزار نکردهایم، عملا کارها در یک سطحی راکد شده و ادبیاتی که تولید میشود تبلیغاتی است. مدال مهارت فردی «دختر محجبه» یا مدال جهانی دانشجویان 3 نفره در ایدئولوژی تعریف میشود و در جای خود مناسب است، اما بسکتبال دختران به رویکردهای اساسی با کمک نهادهای مختلف نیازمند است. پیروزیهای بسکتبال زنان، میتواند این رویکردها را محکم و آن را به رویکردی «باورمحور» تبدیل کند. این رویکرد در حوزه رسانه به خوبی اتفاق میافتد. روزنامهها ، سایتها و شبکههای اجتماعی یا همین رادیو. با اوضاع موجود، رادیو بهدلیل تصویری نبودن و تنها صدا بودن خیلی از ممنوعیتهای فرهنگی و هیچکدام از «منع»های فرهنگی را ندارد و این خود یک فرصت است.
اسماعیلزاده، بهترین با فاصله
تاریخ بسکتبال ایران مملو از فعالیتهای دخترانی است حتی زیر پوست 39سال دوری از میدان بینالمللی بسکتبال. آنها برای حقوق طبیعی خود در بازیهای زنان کشورهای اسلامی جنگیدند. در کشاکش ممنوعیتهای داخلی و خارجی دست از تلاش برنداشتند و مبارزات دختران بسکتبال در این چند سال، از بازیهای لیگ برتر گرفته تا رقابتهای بینالمللی، باور عمومی ایجاد کرده است. در خط مقدم این فعالیتها دخترانی چابک، با صلابت و تأثیرگذار مانند دلارام وکیلی، مژگان خدادادی، معصومه اسماعیلزاده و... قرار دارند که آهنگ تغییر را سریعتر کردهاند. کیمیا یزدیان طهرانی و فائزه شهریاری و دیگرانی مانند آنها و یا جوانان آیندهداری مثل آیدا گلمحمدی که امید میآفریند. بازی برخی بازیکنان را در اتفاقات بسکتبال دختران پیگیری کنید همیشه رو به جلوست که یکی از آنها معصومه اسماعیلزاده است. وقتی نام او را برای دومین سال پیدرپی بهعنوان باارزشترین بازیکن لیگ برتر دختران (فصل97) در فستیوال سبد طلایی دیدیم، 2نکته به ذهنمان رسید: اول، معصومه اسماعیلزاده ملیپوش تیم نامینو اصفهان یک شخصیت عالی، منظم و منضبط در ورزش حرفهای که تجربیاتش را فراتر از محدودیتهای ورزش دختران نشان میدهد. دوم، بسکتبال دختران برای دیده شدن به بازیکنانی مثل معصومه اسماعیلزاده نیاز دارد؛ چه بهلحاظ فنی و چه شخصیتی که باید روی آنها حرف زده شود. با این نفرات به این نقطه میرسیم که اتفاقی در بسکتبال دختران، در حال رخ دادن است. بازیکنانی چون او عادت شنوایی و بینایی ما را نسبت به بسکتبال دختران از بین میبرند. باید عادت کنیم به دیدن ستارههایی در بسکتبال دختران و شنیدن نام دختران ستارهای که در راهند. اگر بازیکنانی مثل اسماعیلزاده یا دلارام وکیلی را زودتر در چرخه بینالمللی داشتیم، الان یکی از تیمهای سطح یک بسکتبال آسیا بودیم. ادناعیساییان باتجربه و بازیکن قدیمی تیم ملی، در پایان دوره بازی خود برای ایران در تیم 3نفره دختران سال97 در غرب آسیا خوش درخشید. همینطور مژگان خدادادی با سعیده علّی، باتجربههای تیم. آیداگلمحمدی، گلشیدامیدیان و سارا اعتماد بلندقامت، به اتفاق نوجوانان و جوانان، «کار ویژه» میخواهند تا بسکتبال آنها رشد سریعتری داشته باشد. آموزش و بازی تدارکاتی همینطور جایگزین کردن استعدادهای جوان در تیم ملی. بازیکنانی مثل اسماعیلزاده و وکیلی را به جای بازی 3نفره فقط در بسکتبال داشته باشیم. «نابرابری» را به ایجاد فرصت برای شایستهها تبدیل کنیم تا بسکتبال دختران در غرب آسیا، زودتر چند گام رو به جلو بردارد و به سطح یک آسیا برسد.
شهریاری: ظرفیتهای جهانی داریم
اگر پیشرفت دختران در لیگ برتر بسکتبال را فهرست کنیم، فائزه شهریاری حتما یکی از نفرات اصلی این فهرست است. فوروارد تیم نفت آبادان که خصوصیات بازی تهاجمی دارد و روی شوتهای پیرامونیاش کار کرده است.شهریاری پیشرفتش را در 2 فصل اخیر لیگ برتر بسکتبال با مدال جهانی بازی 3 نفره دانشجویان نشان داد. شاید ملاک خوبی برای ارزیابی بسکتبال نباشد اما توسعه فردی این بازیکن را ثابت میکند. او در بسکتبال توانست، لیگ برتر را با کارنامهای مطلوب به خوبی تمام کند. جسارت شهریاری در بازیها قابل تحسین است و در کنار آن تلاش میکند تا مهارتهای خود را در مسابقه ثابت کند که چابک است. در زمین بسکتبال دید محیطی خوبی دارد و گلزن است. سن و سال شهریاری برای قدمهای بعدی مناسب است. مسیر بهترین شدن، پیش روی اوست تا بتواند به اندازه کافی تمرین کند، مسابقه بدهد و در اردوهای ملی عرضاندام کند و سرانجام در مرزهای بینالمللی بدرخشد.
او به اتفاق برادرش علی شهریاری، بازیکن تیم جوانان ایران در روزهای کرونا، کارهای خیریه دارند و علاوه بر توجه به ابعاد فنی در میدان ورزش، به صفات نیکو و خصلتهای انسانی در میدان زندگی آراستهاند.
شهریاری از تجربیات بازیهای خارج از کشور میگوید: «وقتی با تیمهای خارجی بازی میکنیم نخستین نکتهای که به ذهنمان میرسد این است که آنها چه شکلی بازی میکنند یا چقدر به بسکتبال فکر کردهاند. آنها بیشتر از ما به بسکتبال فکر میکنند. این یک واقعیت گریزناپذیر است. تجربه ما به نسبت آنها کمتر است و فقط میتوانیم با بازیهای فراوان این خلأ را پر کنیم. باور کنید اگر بتوانیم چند سال خوب کار کنیم در سطح جهان حرفی برای گفتن داریم.» از شهریاری میپرسیم آیا این کمی اغراق نیست؟ با وجود اینکه ما از سطحA آسیا هنوز عقبیم. او میگوید: «قبول دارم اما منظورم با کار زیاد بود. شما تیمهای چین را دیدهاید. بازیکنان ما بهلحاظ بدنی کم ندارند، اما تجربه آنها بالاتر است. چین یکی از بهترینهای آسیا و تیمهای خوب بسکتبال زنان جهان است. ما اگر بتوانیم خودمان را به سطح چین نزدیک کنیم، حتما در آینده حرفهای زیادی برای گفتن خواهیم داشت. تأکید میکنم اینطور نیست که شب بخوابیم و صبح بیدار شدیم چین و ژاپن را شکست بدهیم. باید چند سال بهطور همه جانبه و پیگیر، کار کنیم.» ثمره تجربیات بینالمللی، بازیهای خارجی است، درحالیکه فدراسیون بسکتبال فقط منتظر اعلام تقویم بسکتبال غرب یا فیبا آسیاست. بهنظر شما با بیبرنامگی فیبا آسیا میتوان گامهای بعدی را محکم برداشت؟ شهریاری در پاسخ ما میگوید: «کار همه جانبه شامل همینها میشود. ما الان از توانایی بسکتبال دختران خودمان با اطلاع هستیم. یکسری تواناییها نمایش داده شد. این را هم اضافه کنم ما میراث دار نسل سوخته بسکتبال هستیم. دخترانی که تجربه بینالمللی نداشتند و انتقال تجربه حداقل طی 10سال انجام نشده است. ما از نو بسکتبال آسیا را تجربه میکنیم. شاید بگویم بسکتبال ایران را. بنابراین به تجربیات مدام تکرارشونده نیاز داریم.»
شهریاری با اشاره به نسل بازیکنان کنونی و فرصتهایی که تاکنون برای نسل بعد از او به وجود آمد یا از دست رفت میگوید: «نوجوانان و جوانان امروز تجربه بازی بینالمللی را با حضور در رقابتهای قهرمانی آسیا یا المپیک جوانان دارند. آنها را با دوره خودم مقایسه میکنم میبینم ما از یک نقطهای به نقطهای دیگر پرتاب شدیم، بدون اینکه بازیهای مختص دوران خودمان را تجربه کرده باشیم. نرفتن بچهها هم به مسابقات، مشکلات قدیمی را بهبار میآورد. او از تجربه خودش وقتی با تیم نفت آبادان راهی بازیهای باشگاههای غرب آسیا نشد، میگوید: «ما با این شرط به آبادان رفتیم که با این تیم در غرب آسیا بازی کنیم، اما موقع مسابقات که شد گفتند تیم اعزام نمیشود. این کارها برای بسکتبال دختران خوب نیست.» فوروارد ملیپوش تیم نفت درباره وضعیت قراردادهای بازیکنان دختر هم حرفهای جالبی دارد: «قرارداد با تیمهای بخش خصوصی مثل هندوانه سر بسته است. یا پولت را میدهند یا نمیدهند! اما دولتیها یک نظام مالی مشخصی دارند. دقیقا برعکس است، بهجای اینکه دولت به بخش خصوصی کمک کند تا بخش خصوصی در ورزش سرمایهگذاری کند، بخش خصوصی بعد از یک مدتی فرار میکند و زیر بار تعهداتش نمیرود.»
ستارهای با دل آرام
بسکتبال باشگاههای غرب آسیا برای دختران بهمن با 3برد و یک باخت به پایان رسید. هرچند برای ما حضور دختران در عرصه بینالمللی خوشایند است، اما وقتی این حضور با موفقیت و نایب قهرمانی تمام شود چه بهتر. دختران بسکتبال از شوک و حیرت غیبتهای طولانی در بسکتبال آسیا بیرون آمدهاند. میدان، برای عرضه توانایی در معدن استعداد باز است. در بازیهای غرب آسیا دومی بدون تبلیغات کلیشهای و برای انگیزهسازی دختران در مسیر پیشرفت بهاندازه قهرمانی برای ما ارزشمند است. با دختران بسکتبال ملی یا باشگاهی باید موفقیتهای بعدی ساخته شود. دلارام وکیلی که بازی او در اردن (باشگاههای غرب آسیا) با متوسط کسب امتیاز 17.6امتیاز در هر بازی تمام شد، نفر نخست تیم بهمن بود. ستارهای مسلط و با دل آرام برای بسکتبال دختران. دختر شایسته بسکتبال ایران که مصدومیت طولانی را با صبر و استقامت پشتسر گذاشت و همانی شد که باید؛ امتیازآورترین در بین بازیکنان شایسته نماینده بسکتبال ایران.