گزارش
کرونا، مناسبات اجتماعی و فرهنگی ماه رمضان را تغییر داد
منبرهای‌لایو و روضه‌های مجازی
برخی مساجد و هیئت‌ها بدون توجه به مصوبات ستاد مبارزه با کرونا برنامه‌هایشان را از سرگرفتهاند
امسال ماه رمضانی متفاوت از دیگر سال‌ها در کشورمان در جریان است. سفره‌های افطار کریمانه که هرسال از سوی نهادها و سازمان‌هایی چون شهرداری تهران و هیئت‌های مذهبی برپا می‌شد، به‌دلیل شیوع ویروس کرونا برچیده شده‌اند و خبری از افطاری‌های خیابانی هم که مردم بانی‌اش بودند، نیست. خانواده‌ها هم که هر سال از قبل از ماه رمضان برای مراسم افطار، مهمان دعوت می‌کردند امسال این سنت و رویه را کنار گذاشته‌اند و هزینه‌های مربوط به این کار را به خیریه‌ها، مؤسسه‌های عام‌المنفعه یا هیئت‌ها و مساجد بخشیده‌اند تا برای تهیه بسته‌های معیشتی و افطاری برای خانواده‌های نیازمند صرف شود.
تهامه مهدوی ـ خبرنگار
با توصیه‌های مسئولان وزارت بهداشت همچنان مراکز مذهبی و زیارتگاه‌ها به‌منظور کنترل ویروس کرونا بسته است. بیشتر مراسم مذهبی هیئت‌ها و مساجد یا تعطیل شده‌اند و یا از طریق شبکه‌های مجازی برای علاقه‌مندان برنامه پخش می‌کنند. صدا و سیما هم که هرساله برنامه‌های برخی هیئت‌ها را به‌صورت زنده پخش می‌کرد امسال برنامه‌های مناسبتی مذهبی را بدون حضور مردم ضبط کرده و روی آنتن می‌برد. برنامه‌های ماه رمضان مقام معظم رهبری ازجمله محفل انس با قرآن هم بدون حضور مردم برگزار شد و نشان از سمت و سوی متفاوت اجرای برنامه‌های دفتر در زمان شیوع کرونا دارد اما این تمام ماجرا نیست. همزمان با سختگیری‌های بهداشتی برای پیشگیری از شیوع کرونا، از شب اول‌ماه رمضان برخی هیئت‌ها و مساجد بدون توجه به دستورالعمل‌ها و مصوبات ستاد کرونا، با اعلام اینکه فاصله اجتماعی را رعایت می‌کنند مراسم شب‌های ماه رمضان را با حضور مردم برگزار کرده‌اند.
مسجدی در حوالی بازار بزرگ تهران از شب اول ماه رمضان برنامه مناجات ماه رمضان را آغاز کرده است. تصاویر منتشر شده از این جلسات نشان می‌دهد، روی زمین با چیدن دستمال کاغذی محدوده‌ای را برای رعایت فاصله اجتماعی تعیین کرده‌اند. برگزار‌کنندگان گفته‌اند، تعداد محدودی از افراد می‌توانند در این مسجد با رعایت فاصله اجتماعی حضور داشته باشند و مسئولان هیئت نیز از ضدعفونی مسجد و رعایت پروتکل‌های بهداشتی خبر داده‌اند. مابقی شرکت‌کنندگان نیز در بیرون مسجد به سخنان واعظ و مداح مسجد گوش می‌دهند؛ اما عکس‌های دیگری که از برگزاری این مراسم در نخستین شب ماه مبارک رمضان، منتشر شد و دیروز در شبکه‌های اجتماعی دست به‌دست می‌شدند، نشان می‌داد رعایت فاصله اجتماعی به‌ویژه در پایان مراسم با توجه به تراکم جمعیت ممکن نبوده است.
اقدام برخی مساجد و هیئت‌ها در برگزاری مراسم مذهبی در حالی صورت گرفته که براساس مصوبات ستاد ملی مبارزه با کرونا، برگزاری هر نوع مراسم رسمی یا غیررسمی در‌ماه رمضان ممنوع است. «حسین قاسمی»، مدیر کمیته امنیت اجتماعی ستاد ملی مبارزه با کرونا نیز گفته است مراجع ذیربط در حال پیگیری مراسم برگزار شده هستند.
چندین نفر از وعاظ معروف به‌رغم اینکه هر ساله مراسم‌های پر شوری را در‌ماه مبارک رمضان داشته‌اند امسال به‌دلیل شیوع ویروس کرونا مراسم‌ها را براساس پروتکل وزارت بهداشت تعطیل کرده‌اند و یا سخنرانی‌های شب‌های‌ماه مبارک در سال‌های گذشته را دوباره برای دنبال‌کنندگان‌شان در شبکه‌های اجتماعی باز پخش می‌کنند و یا به‌صورت لایو در اینستاگرام سخنرانی دارند.
شب‌های خلوت تهران
شب‌های تهران خلوتی بی‌سابقه‌ای را به نسبت ماه رمضان‌های قبل تجربه می‌کند. سال‌های گذشته به‌رغم وضعیت نامساعد اقتصادی در محله‌های مختلف خصوصا در مناطق جنوبی تهران خیرین با آغاز ماه مبارک رمضان سفره‌های افطار کریمانه خود را برپا می‌کردند تا در ثواب روزه‌داری شهروندان شریک باشند، بساط دیگ‌های آش رشته، سماورهای بزرگ مملو از چای یا شیر و شیر کاکائو، بسته‌های کوچک افطاری، سفره‌هایی که در پارک‌ها برای افطار روزه‌داران پهن می‌شد و... دیگر در شهر به چشم نمی‌خورد. شیوع ویروس کرونا باعث شده تا به ظاهر این سفره‌ها از سطح معابر و خیابان‌ها جمع شوند اما این مسئله به این معنا نیست که امسال نذر سفره‌های افطاری هم برچیده شده است در واقع نوع افطاری دادن‌ها نیز تغییر کرده است.
سال گذشته از نخستین روز ماه رمضان یک هیئت مذهبی در میدان شوش تهران بساط دیگ‌های آش رشته را بر پا و با شروع اذان مغرب آش نذری بین مردم پخش می‌کرد امسال اما مسئولان این هیئت شیوه دیگری را برای ادای نذر خود درنظر گرفته‌اند. «محمدابراهیم سلامی»، یکی از بانیان این سفره افطاری است، او به «همشهری» می‌گوید: امسال به‌دلیل شیوع کرونا نتوانستیم مثل سال‌های قبل بساط دیگ‌های آش را برپا کنیم اما تصمیم گرفتیم تا هزینه پختش را امسال صرف تهیه و توزیع بسته‌های افطاری ساده کنیم. بخشی از هزینه‌ها را هم برای خرید بسته‌های معیشتی صرف کردیم و 2روز قبل از شروع ماه رمضان این بسته‌ها بین خانواده‌های نیازمندی که شناسایی شده بودند تقسیم کردیم.
آنطور که سلامی می‌گوید، امسال خیرین زیادی به کمک هیئت آمدند و کمک‌های مالی قابل توجهی برای تهیه بسته‌های معیشتی جمع‌آوری شده و قرار است تا پایان ماه رمضان هم تهیه و توزیع این بسته‌ها با کمک خیران ادامه پیدا کند.
افطاری‌های ساده
مغازه سوپری کوچک حوالی خیابان منصور در نخستین افطار‌ماه مبارک رمضان ظرف‌های کوچک یکبار مصرف را روی پیشخوان مغازه گذاشته ظرف‌هایی که داخل هر کدام 4عدد خرما، یک عدد شیرکاکائو و یک کیک صبحانه قرار دارد.
آقای بادرانی از سال 75در این محله مغازه دارد:« هر سال موقع ماه رمضان مقداری خرما را در ظرفی روی پیشخوان می‌گذاشتم تا هم خیرات اموات باشد و هم روزه‌دارانی که موقع افطار در مغازه هستند بتوانند با خرماها افطار کنند، امسال اما به‌خاطر کرونا تصمیم گرفتم تا به جای نذر خرمای هر ساله بسته‌های افطاری ساده را آماده کنم.»
برای تهیه این بسته‌ها بعضی از هم‌محله‌ای‌ها که هر سال نذر افطاری داشتند و تعدادی از اعضای خانواده و اقوام هم کمک مالی کردند.
بازار راکد‌آش و حلیم
مغازه‌هایی که هر سال آش و حلیم برای‌ماه رمضان پخت داشتند هم امسال خلوت از سال‌های قبل شده‌اند. کرونا به کسب و کارهای رمضانی هم رحم نکرده و مشتریانی که هر سال ساعت‌های قبل از افطار برای خرید آش و حلیم راهی این مغازه‌ها می‌شدند، امسال عطای خوردن حلیم و آش را به لقایش بخشیده‌اند. مغازه حلیم گلپایگانی در خیابان 17شهریور قدمتی 75ساله دارد. مغازه‌ای که حالا رقبای زیادی دارد اما همچنان توانسته کفه بازار حلیم و آش را به نفع خودش در این محله سنگین نگه دارد.
تصویر مرحوم گلپایگانی بزرگ که بنیانگذار این مغازه بوده روی دیوار مغازه بالای سر پیشخوان نصب شده و پایین عکس کلمه «الفاتحه» به چشم می‌خورد. رضا گلپایگانی نسل سوم خانواده است که در غیاب پدرش که این روزها در بستر بیماری است، کار، پدربزرگش را ادامه می‌دهد. رضا می‌گوید:« از همان اواخر بهمن کسب و کار ما کساد شد تا وقتی که دستورالعمل تعطیلی مغازه‌ها آمد. برای ماه رمضان هم امیدمان بعد از خدا به ماه رمضان بود مگر کسب و کارمان کمی رونق بگیرد اما حالا هم که فقط باید حلیم و آش بیرون‌بر داشته باشیم و افرادی که برای افطار یا افطار تا سحر برای خوردن آش و حلیم به مغازه می‌آمدند، دیگر نمی‌توانند بیایند.»
او می‌گوید، رمضان امسال با وجود این بیماری با همه سال‌ها فرق دارد:«ما هر سال با شروع ماه رمضان هر روز حدود 200تا 300کیلو حلیم و همین مقدار آش شله‌قلمکار و حدود 100کیلو هم آش رشته آماده می‌کردیم تا به‌دست مشتریانمان برسانیم بعضی روزها هم که حلیم و آش کم می‌آوردیم و از همکارانمان کمک می‌گرفتیم تا مشتری‌هایمان دست خالی از مغازه نروند. امسال اما با این وضعیت برای روز اول فقط یک دیگ حلیم و یک دیگ آش شله‌قلمکار بار گذاشتیم که بعید می‌دانم تا آخر شب بتوانیم این 2دیگ آش و حلیم را بفروشیم.»
به گفته رضا، این وضعیت همه مغازه‌های فروش آش و حلیم‌فروشی است و فروش این صنف به قدری کم شده که بعید نیست تا آخر‌ماه رمضان نتوانند حتی به اندازه یک روز از ماه رمضان‌های گذشته فروش داشته باشند: «هر سال در سالروز فوت پدربزرگم که روز هجدهم ماه رمضان است در مسجد محلمان افطاری می‌دادیم. امسال به‌دلیل شیوع ویروس کرونا نمی‌توانیم افطاری داشته باشیم برای همین هزینه افطاری را به مرکز نگهداری از کودکان بی‌سرپرست اهدا می‌کنیم. مادرم هم که هر سال چندین مهمانی افطاری داشت امسال هزینه‌های افطاری را با موافقت بچه‌ها قرار است به یک خیریه که برای کمک به زنان و کودکان آسیب‌دیده است اهدا کند.»
زولبیا بامیه‌های بی‌طرفدار
قنادی‌ها هم از ویروس کرونا در امان نبوده‌اند. هر سال در نخستین شب ماه رمضان صف‌های طولانی در قنادی‌ها برای خرید زولبیا و بامیه تشکیل می‌شد و بیشتر پخت قنادی‌ها در روز قبل ماه رمضان برای زولبیا و بامیه بود امسال اما این صنف هم فروش کمی دارند. غیراز قنادی‌ها، مغازه‌هایی بودند که یک شبه تغییر ماهیت می‌دادند و با شروع ماه رمضان به پخت حلیم و آش و یا زولبیا و بامیه روی می‌آوردند امسال اما این مغازه‌ها در سطح شهر دیگر به چشم نمی‌خورند و قنادی‌ها هم کسادی بی‌سابقه‌ای در فروش زولبیا و بامیه تجربه می‌کنند.
حسن آشوری، صاحب قنادی و خشکبارفروشی است که می‌گوید: «امسال تنها چند روز قبل از ماه رمضان مغازه را بازکردیم و چون حدس می‌زدیم که فروش زولبیا و بامیه کمتر از سال‌های قبل باشد به اندازه یک سوم سال قبل زولبیا و بامیه تهیه کردیم اما از روز جمعه که بعضی‌ها پیشواز ماه رمضان رفته بودند و هر ساله فروش زولبیا و بامیه داشتیم تا امروز که نخستین روز ماه است، به اندازه‌ای فروش‌مان کم بوده که به قنادمان گفتم برای روزهای بعد این مقدار را نصف کند تا زولبیا بامیه‌ها بیات و مانده نشوند. بیشتر فروش ما در ماه رمضان از زولبیا و بامیه بود اما امسال وضعیت خیلی خراب است و بعید است که فروش‌مان در روزهای بعد هم بیشتر از امروز باشد.» آشوری هم برای برنامه‌های امسال تصمیم دیگری گرفته: «هر سال از قبل ماه رمضان میهمان‌هایمان را برای افطاری وعده می‌گرفتیم تا میهمانی‌مان با افطاری اقوام دیگر تداخل نداشته باشد، امسال اما تصمیم گرفتیم به جای میهمانی دادن، هزینه 3وعده غذای یک مرکز نگهداری از سالمندان و 2شیرخوارگاه را پرداخت کنیم.»
نان‌های صلواتی
نانوایی‌ها اما ازجمله صنوفی بودند که در روزهای شیوع کرونا هم کسب و کارشان تعطیل نشد، سنت پخت نان صلواتی و خرید تنورهای نان از سنت‌های قدیمی است که بیشتر در ماه رمضان دیده می‌شود. امسال هم نانوایی‌ها از این قاعده مستثنی نبوده‌اند، حسین امامیه شاطر نان سنگکی است: «وقتی کرونا شایع شد چندنفر از اهالی محل که معمولا ماه رمضان برای کمک به خیرین، هر هفته هزینه چند تنور را تقبل می‌کردند. الان هم با آغاز ماه رمضان تعدادی از تنورهایمان پیش‌فروش شده برای دادن نان صلواتی، هیئت محل هم برای خانواده‌های نیازمند تعدادی بن تهیه کرده که در ازای هر بن به آنها 5نان سنگک صلواتی می‌دهیم. یکی از خیرین هم برای روز پانزدهم ماه رمضان که تولد امام حسن(ع) است، تمام تنورهای آن روزمان را پیش‌خرید کرده تا نان صلواتی به مراجعان بدهیم.» امامیه روز جمعه را به‌خاطر می‌آورد:« امسال که مردم نمی‌توانند سفره‌های افطاری پهن کنند انگار بیشتر به فکر محرومان افتاده‌اند، روز جمعه که پیشواز ماه رمضان بود یک خانم به نانوایی آمد و 450هزار تومان کارت کشید و گفت این هزینه را می‌خواستم برای اقواممان افطاری بدهم، هر چقدر با این پول می‌توانید نان بپزید و به صلاحدید خودتان به افرادی که مستحق هستند بدهید.»
خیلی‌ها می‌گویند زندگی بعد از کرونا، تفاوت‌های پرشماری با زندگی پیش از آن دارد. عادت‌های تازه و بخشی از سبک زندگی که کرونا با خودش آورده، باقی می‌ماند. دست‌کم تا زمانی که خطر این بیماری بالای سر زندگی‌ها ایستاده. ماه رمضان امسال هم، رمضان متفاوتی است؛ با شب‌های خلوت، مناجات‌های دسته‌جمعی مجازی و مجالس افطار و روضه از راه دور.
در همینه زمینه :
