کرونا و فرصت آیش سرزمین
سیدهادی احمدی‌روئینی _ مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها و محوطه‌های تاریخی
سال گذشته میلادی، اوج نگرانی کارشناسان درخصوص وضعیت کره زمین بود؛ نگرانی‌هایی که رسیدن کره زمین به آستانه فروپاشی زیستی را گوشزد می‌کرد. بالا رفتن حجم آلاینده‌های زیستی در جو، بحران برداشت ناپایدار آب، از بین رفتن مراتع و جنگل‌ها، مرگ زیست‌بوم‌ها و تهدید حیات‌وحش، همه و همه مواردی بودند که چکیده همه یافته‌های علمی به آن اشاره می‌کرد. البته بشر و در رأس آن، غول‌های صنعتی جهان، همه این نگرانی‌ها را بی‌اساس می‌پنداشتند و بر سیاست‌های خود مبنی بر افزایش تولید و افزایش بهره‌برداری از زمین اصرار داشتند. بشر توانسته بود این زیست‌کره را تا مرز نابودی پیش ببرد و به آستانه‌ای که کارشناسان به آن نقطه بی‌بازگشت می‌گویند نزدیک کند.
در مقیاس ملی نیز تخریب محیط‌زیست، برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی و نابودی جنگل‌ها و مراتع، خزنده، اما سریع، زیر پوست کشور در جریان بود. جدا از تعدی‌های سوداگرانه، عدم‌مدیریت صحیح منابع انسانی، شرایطی نزدیک به نقطه بی‌بازگشت را برای بسیاری از عرصه‌های زیستی کشور رقم زد.
آتش‌سوزی‌‌های گاه‌وبیگاه عمدتاً با عامل انسانی، سفره طبیعت را کوچک و عرصه‌های محیط‌زیستی ایران را محدودتر کرده بود. هر تعطیلات، همراه با ازبین‌رفتن بخش وسیعی از سرمایه‌های طبیعی کشور، انبوه زباله‌های انباشت‌شده در طبیعت و تحمیل فشار به عرصه‌های زیستی منحصربه‌فرد کشور بود و تنها یک معجزه می‌توانست قدری از فشار نامتوازن بر سرزمین را کاهش دهد.
فرض محال
اگر مجلس، دولت و قوه قضاییه در یک سناریوی فرضی تصمیم به اجرای یک طرح ملی برای حفاظت از سرزمین و رساندن میزان آسیب‌ها به حداقل برای مدتی کوتاه داشتند، احتمالاً ارتش و سپاه و پلیس و نیروهای مردمی در کنار دایره وسیعی از تکنولوژی در تمام نقاط کشور وظیفه مراقبت از محیط‌زیست را برعهده می‌گرفتند. بخشی از قوانین فرضی هم احتمالا به ممنوعیت ایجاد آتش در طبیعت، ممنوعیت آلوده کردن و استفاده از ظروف تجدیدناپذیر در طبیعت، جلوگیری از ورود خودرو به محدوده‌های تحت حفاظت، ممنوعیت شکار و... اشاره داشت. از هتل‌های سراسر کشور هم خواسته می‌شد برای مدتی مقدار آب مصرفی توسط مهمانان را محدود کنند. شرکت‌های هواپیمایی، کشتیرانی و حمل‌ونقل جاده‌ای هم ملزم به کاستن از حجم تولید دی‌اکسیدکربن می‌شدند. تمام این فرضیات تا 2ماه پیش نه در ایران که در تمام جهان یک خیال بود و هیچ حاکمیتی توان و اراده اجرای چنین طرحی را نداشت، بلکه تمام اراده بر برداشت حداکثری از طبیعت و ایجاد ثروت بیشتر از زمین، متمرکز بود. تا پایان سال میلادی گذشته، به‌نظر هیچ راه‌حلی برای رفع نگرانی‌ها وجود نداشت و بیش از 7میلیارد انسان، دیوانه‌وار در حال مسابقه برای بهره‌کشی بیشتر از زمین بودند. اما بشر غافل از آن بود که نظام هوشمند طبیعت دست روی دست نمی‌گذارد و اجازه نمی‌دهد بشر، زمین را به نقطه بی‌بازگشت برساند.
پاندومی کرونا، اگرچه از جنبه انسانی یک فاجعه در تاریخ بشر بود، اما گوشه‌ای از قدرت طبیعت را عیان کرد. این کوچک‌ترین ویروس جهان توانست برای چند ماه با کم‌کردن شر غول‌های صنعتی، آلاینده‌های هوا و دریا و خطرناک‌‌ترین تهدیدات طبیعت، به آیش زمین و سرزمین بپردازد.
آسیب به گردشگری و حفظ بناهای تاریخی
بخش گردشگری بیشترین خسارت را از شیوع کرونا در جهان متحمل شد و دورنمای بازگشت به نقطه پیش از کرونا برای این صنعت روشن نیست. شاید تنبیه سخت گردشگری توسط مادر طبیعت نیز حاصل بی‌احترامی این صنعت به زمین باشد.
پس لازم است پروتکل‌های گردشگری در حوزه طبیعت‌گردی، گردشگری دریایی و حتی پیک‌نیک‌ها به‌طور کامل بازنگری شود. پروتکل‌های جدید باید با نگاه به ایجاد سیستم فاضلاب، مدیریت درست زباله، کاهش تولید دی‌اکسیدکربن و کاهش مصرف آب در هتل‌ها و اقامتگاه‌ها تنظیم شوند.
در گردشگری تاریخی نیز آیش کوتاه‌مدت زمین، به آثار و اماکن تاریخی فرصت استراحت داد، چون همواره آسیب انسانی در صدر آسیب‌های واردشده به آثار تاریخی قرار داشت و این آسیب‌ها در برخی مقاطع سال، نظیر نوروز به اوج می‌رسیدند. دلیل آن نیز هجوم بیش از ظرفیت بازدیدکننده‌ها به آثار و محوطه‌های تاریخی بود.
در نوروز 99 اگرچه درآمد پیش‌بینی‌شده حاصل از بازدید آثار و مجموعه‌های تاریخی به‌دلیل شیوع کرونا در بهار محقق نشد، اما این زمان تنها مقطعی بود که گزارشی از تخریب تعمدی آثار تاریخی کشور گزارش نشد.
