معماران، تصویرگران سیمای شهرند

سوم اردیبهشت تنها بهانه‌ای برای بزرگداشت معماری در ایران است. معماری این روزها به مهم‌ترین گواه پیشرفت در شهرهای کشور تبدیل شده و نماهای عمومی را به تمایز و تناسب محل زندگی و امکانات، تصویر می‌کند. از طرفی نهادهای تصمیم‌گیر شهری شامل شهرداری و شورای شهر در نظم‌دهی به این مهم سهمی اساسی و غیرقابل چشم‌پوشی دارند. در گفت‌وگویی که با علی اعطا، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران داشتیم، پیرامون این موضوع و نقشی که نهادهای شهری در سیاست‌دهی به معماری شهری دارند، پرسیده‌ایم. این گفت‌وگو درپی می‌آید.


مدیریت شهری اعم از شورای شهر و شهرداری، چه نقشی در سیاست‌های حوزه معماری و شهرسازی دارد؟
در حوزه معماری، در نظام تصمیم‌گیری و سیاستگذاری در کشور ما، سطوح مختلفی برای تصمیم‌گیری وجود دارد. به همین دلیل مدیریت شهری و پارلمان شهری به‌عنوان بخش سیاستگذار آن، تمامی اختیارات تصمیم‌گیری و سیاستگذاری را در دست ندارد. بالاترین سطح، شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور است که طرح‌های جامع و ضوابط و مقررات طرح‌های تفصیلی را تصویب و به شهرداری‌ها ابلاغ می‌کند. بخش قابل توجهی از ضوابط و مقررات در این سطح، تعیین می‌شود. کمیسیون ماده 5 موضوع قانون تاسیس شورای‌عالی شهرسازی و معماری نیز، در سطح دوم، بخش دیگری از اختیارات تصمیم‌گیری را داراست. به‌عبارتی بخش قابل توجهی از تصمیمات، در این 2سطح اتخاد می‌شود. شوراهای شهر که در ارتباط مستقیم با شهرداری‌ها قرار دارند، صرفا در محدوده آنچه چارچوب مصوبات شورای‌عالی شهرسازی و معماری و نیز کمیسیون ماده5 معین شده است، می‌توانند مصوباتی در حوزه معماری، طرح‌های شهری و شهرسازی داشته باشند. البته این نکته را نباید نادیده گرفت که شوراها بودجه شهرداری را به تصویب می‌رسانند و شهرداری‌ها مکلفند در حدود بودجه مصوب، طرح‌ها و برنامه‌هایی را به سرانجام برسانند. این امر تا حد زیادی باعث می‌شود شوراها در حوزه معماری و شهرسازی، دامنه اختیارات محدودی داشته باشند.

آیا این امر به آن معناست که شوراها در حوزه معماری و شهرسازی فاقد اختیارات قانونی لازم هستند؟
واقعیت این است که هر زمان روابط مساعدتری میان مدیریت شهری و دولت برقرار بوده است، شوراها نیز در حوزه معماری و شهرسازی دست بازتری داشته‌اند. چراکه بخش قابل توجهی از آنچه در مراجعی مانند شورای‌عالی و کمیسیون ماده 5 به تصویب می‌رسد، پیشنهادهایی است که توسط شورا و شهرداری ارائه می‌شود. یعنی اینطور نیست که این روابط و مناسبات، همواره بالا به پایین باشد. گاهی شکل تعاملی به‌خود می‌گیرد و در تعامل میان مدیریت شهری (اعم از شهرداری به‌عنوان بخش اجرایی و شورا به‌عنوان بخش سیاستگذار)، تصمیمات مؤثر و نتیجه بخشی اتخاذ شده و سیاست‌های اثربخشی وضع شده است.

منظور از سیاستگذاری در مقیاس میانی و مقیاس خرد در حوزه معماری و شهرسازی چیست؟
  سیما و منظر شهری را می‌توان  به مقیاس میانی تعبیر کرد. می‌دانید که بخش قابل‌توجهی از سیما و منظر شهری از طریق جداره‌های خیابان‌ها شکل می‌گیرد. تک‌تک ساختمان‌ها که ساخته می‌شوند، بخشی که تخریب و نوسازی می‌شوند، بخشی که بازسازی  یا مرمت می‌شوند و جداره آنها بخش مهمی از سیما و منظر شهر را تشکیل می‌دهد. مصوبات مراجعی مثل کمیسیون ماده5، به‌عنوان مثال در رابطه با سطح و سطوح، تراکم و مسائلی از این قبیل تعیین تکلیف می‌کند. اما مدیریت شهری با سیاست‌هایی که در رابطه با طراحی نماها وضع می‌کند، می‌تواند کیفیت خاصی را در یک معبر شهری به لحاظ سیما و منظر شهری پدید آورد.

در حوزه ارتقای کیفیت چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
 ‌اکنون در هر منطقه، یک کمیته بسیار تخصصی و فعال وجود دارد که به کمیته‌های نما معروف شده‌اند. این کمیته‌ها هر طرح را باید تأیید کنند تا آن طرح بتواند به اجرا درآید. ممکن است برخی تصور کنند کمیته‌های نما سدی در برابر سرعت گرفتن صدور پروانه می‌شوند. این هم می‌تواند یک برداشت باشد. اما روی دیگر سکه این است که وقتی بررسی دقیق تری انجام می‌دهیم، عمدتا طرحی که برای تصویب به کمیته وارد می‌شود و بعد از بررسی و رفع ایرادات، برای اجرا به تأیید می‌رسد، این تفاوت‌ها در ارتقای کیفیت را آشکار می‌کند و ما باید تلاش کنیم در این بخش از ساخت‌وساز شهری که عمدتا مربوط به املاک ریز دانه است و عمدتا مالکیت خصوصی دارد، ارتقای کیفیت را در دستور کار داشته باشیم. این اقدام در این زمینه مؤثر بوده است و ما در شورای پنجم، وقت زیادی برای تثبیت و ارتقای جایگاه کمیته‌های نما و تخصصی‌تر کردن آنها صرف کردیم.