آنچه در بازار نفت اتفاق افتاد

نرسی قربان‌؛‌ کارشناس انرژی

آنچه ظرف روز‌های گذشته در بازار مبادلات نفت ازجمله نفت وست تگزاس اتفاق افتاد، اتفاقی نادر بود که درتاریخ معاملات نفت جهان سابقه نداشت.
ماجرا این است که معاملات نفت فقط شامل معاملات فیزیکی نمی‌شود بلکه بخش بزرگی از معاملات نفت در قالب قرارداد‌های آتی به‌صورت کاغذی مبادله می‌شودکه ناظر بر بازارهای آینده است و حجم این نوع معاملات کاغذی 20برابر معاملات فیزیکی در جهان است. در این معاملات کاغذی، که در قالب قرارداد‌های آتی در بازار‌های مالی دنیا به‌صورت ماهانه مبادله می‌شود، هر کسی قادر است نفت را بخرد و چند ساعت بعدآن را بفروشد. مکانیسم این بازار به‌گونه‌ای است که مدت قرارداد براساس سررسید‌هایی که درقرارداد تعیین می‌شود در یک دوره مشخص به پایان می‌رسد و خریدار موظف به تحویل کالایی است که مطابق با معاملات کاغذی خریداری کرده است. نکته‌ای که روز دوشنبه در بازار‌های آتی نفت اتفاق افتاد، این بود که موعد سررسید قرارداد‌های‌ماه می ‌فرارسیده بود اما خریداران قرارداد‌های آتی تمایلی به دریافت یا تحویل کالای خود نداشتند و این موضوع منجر به ثبت قیمت‌های منفی در بازار نفت شد. تولید کننده‌های نفت از یک سال پیش نفت خود را مطابق با قرارداد‌های کاغذی به خریداران پیش فروش کرده بودند اما خریداران این قراردادها چون مشتری برای کالای خریداری شده‌شان وجود نداشت تلاش کردند نفتی که باید تحویل می‌گرفتند رابا تخفیف‌های بیشتری به مشتری دیگری بفروشند اما چون مشتری وجود نداشت قیمت‌ها ابتدا به صفر رسید و سپس خریداران این قرارداد‌ها مجبور شدند برای فروش نفت مبلغی را هم بپردازند که کالا را به مشتری جدید تحویل دهند.
این به‌معنای این است که خریداران قرارداد‌های آتی در این معاملات متضرر شده‌اند اما در مقابل فروشنده‌های نفت متضرر نشده‌اند و مبلغ فروش نفت را دریافت کرده‌اند.
به بیان بهترخریداران این قراردادها باید در موعد سررسید که روز دوشنبه بود، نفتشان را براساس قرارداد تحویل می‌گرفتند اما چون قادر به تحویل این مقدارنفت نبودند حاضربودند در ازای پرداخت مبلغی نفت را به مشتری دیگری تحویل بدهندو این نخستین بار بود که چنین رویدادی در بازار معاملات نفت اتفاق می‌افتاد چرا که کسی حاضر به خرید نفت نبود و به همین دلیل قیمت نفت به‌طور مداوم کاهش یافت.
علت همه این تحولات شیوع ویروس کرونا است، چرا که بازار نفت بسیار متکی به حمل‌ونقل است و این خانه نشینی وحرکت نکردن در جهان تأثیر بسیار عمده‌ای در تقاضا برای نفت گذاشته و حجم تقاضا را در بازار نفت کشته است، به‌طوری که گفته می‌شود میزان تقاضا برای نفت بین 20تا 30درصد کاهش پیدا کرده است.
این اتفاقات همچنین، تأثیر عمیقی بر تولید نفت شیل آمریکا و نفت‌های گران قیمت خواهد گذاشت چرا که هزینه تولید نفت شیل در آمریکا دست‌کم 30دلار است و کاهش قیمت نفت صرفه اقتصادی تولید نفت شیل را در آمریکا از بین می‌برد، در نتیجه به‌طور قطع درماه‌های آینده سرمایه‌گذاری در نفت شیل آمریکا متوقف می‌شود و تولید نفت شیل در آمریکا صرفه اقتصادی‌اش را از دست می‌دهد. به‌نظر می‌رسد با تداوم وضع موجود (اگر قیمت‌ها در همین حدود بماند)بین 5تا 6میلیون بشکه نفت از میزان تولید آمریکا کاسته شود و چنانچه مقدار تولید نفت کانادا را هم درنظر بگیریم ظرف کمتر از یک سال بین 7تا 8میلیون بشکه نفت از میزان عرضه نفت آمریکای شمالی کاسته شود. این موضوع در عین‌حال روی نفت‌هایی که  با هزینه تولید بالا در دیگر نقاط دنیا ازجمله دریا‌ها و مناطق صعب العبور با قیمت‌هایی بیش از 25دلار تولید می‌شود هم اثر‌گذار است، چرا که هزینه تولید جوابگوی قیمت نفت نیست و صرفه اقتصادی تولید در این مناطق را از بین می‌برد. در چنین شرایطی می‌توان گفت رویداد‌های پیش رو بیشترین تأثیر را بر بازار نفت آمریکا دارد اما در مورد ایران به‌دلیل آنکه صادرات نفت ایران تحت‌تأثیر تحریم‌های آمریکا به‌شدت محدود شده است کمترین اثر را دارد. درعین حال می‌توان گفت کاهش قیمت نفت روی سایر تولید کننده‌‌هایی که بیشترین میزان نفت را صادر می‌کنند مانند عربستان که روزانه تا حدود9میلیون بشکه نفت صادر می‌کند اثر بیشتری نسبت به ایران داردکه میزان صادراتش در حد 500هزار بشکه است.