انرژی
همشهری پاسخ می‌دهد؛ در بازار طلای سیاه چه می‌گذرد
ابهام زدایی از نفت مفت
اثر نوسان قیمت نفت آمریکا بر آینده اقتصاد ایران و جهان چیست
2روز پس از آنکه مشخص شد میزان ذخایر نفتی دنیا به‌شدت افزایش یافته؛ قیمت نفت، به‌ویژه نفت تگزاس آمریکا، در معاملات فیزیکی و کاغذی، با بی‌سابقه‌ترین نزول در تاریخ بازارجهانی نفت مواجه شد و حتی در رویدادی بی‌سابقه به منفی شدن قیمت معاملات کاغذی نفت، در بورس نیویورک منجر شد.
مقصر اصلی این نزول بی‌سابقه، رکود گسترده اقتصاد جهان پس از شیوع کروناست رویدادی که به افزایش شدید ذخایر نفت در دنیا منجر شده، وضع به‌گونه‌ای است که نهادهای معتبر می‌گویند دیگر جایی برای ذخیره‌سازی در مخازن وجود ندارد.
به گزارش همشهری، قیمت نفت، از روزدوشنبه وارد شیب نزولی پرقدرت و تازه‌ای شد. تحت‌تأثیر این موج پرقدرت نزولی، روز سه‌شنبه قیمت نفت وست‌تگزاس، تا ساعت 5عصر، در معاملات فیزیکی به محدوده 15دلار رسید. قیمت نفت برنت هم در معاملات دیروز بورس لندن به زیر 20دلار کاهش پیدا کرد. در معاملات کاغذی یا در بازارمعاملات آتی هم اوراق فیوچرز طلای سیاه با قیمت‌های منفی مبادله شد.
علت چیست؟
علت نزول شدید قیمت، در معاملات فیزیکی و کاغذی نفت را باید در شیوع کرونا و کاهش شدید تقاضا در اقتصاد و همچنین تداوم جنگ نفتی با هدایت عربستان دنبال کرد. چنان‌که تازه‌ترین گزارش‌ها نشان می‌دهد میزان مصرف انرژی در دنیا، به‌دلیل شیوع کرونا به‌شدت کاهش یافته، گزارش‌های سازمان انرژی آمریکا نشان می‌دهد؛ میزان مصرف انرژی در آمریکا، به‌دلیل شیوع کرونا و قرنطینه گسترده، به کمترین حد در 16سال گذشته رسیده؛ اما بحث اصلی در مورد نزول شدید قیمت نفت، به انبارداری و افزایش بی‌سابقه میزان ذخایر نفت دنیا، به‌ویژه ذخایر نفت آمریکا بازمی‌گردد. طبق آمار تا به حال ۱۶۰میلیون بشکه نفت در تانکرهای سراسر جهان جای داده شده و دیگر جایی برای تولید و انبار نفت وجود ندارد. گفته می‌شود نفت ذخیره شده شرکت‌های تولیدکننده نفت شیل در آمریکا آن‌قدر زیادشده که به گزارش بلومبرگ؛ این شرکت‌ها برای خلاص شدن از هزینه انبارداری حاضرند نفت ذخیره‌شده خود را با قیمت منفی بفروشند. خبرگزاری رویترز گزارش داده؛ میلیاردها نفر در سراسر جهان با شیوع ویروس کرونا در خانه‌هایشان مانده‌اند. همین مسئله، تقاضای فیزیکی نفت را به‌شدت کاهش داده و بازار اشباع شده است. پالایشگاه‌ها، نفت خام بسیار کمتری تولید می‌کنند، در نتیجه تاجران، کشتی‌هایی را به استخدام خود درآورده‌اند که فقط لنگر می‌اندازند و بشکه‌های نفت مازاد را در داخل آنها انبار می‌کنند. پیل فلاین از تحلیل‌گران بازارهای معاملات آتی در شیکاگو می‌گوید: فروشنده‌ها نه‌تنها از خریداران پول نمی‌گیرند، بلکه به آنها پول هم می‌دهند. شاید این جمله شبیه به طنز به‌نظر برسد اما یک گزاره واقعی است.
علت نزول شدید‌تر قیمت نفت آمریکا
با آغاز روند نزول قیمت نفت در بازارهای جهانی، نفت وست تگزاس آمریکا، از این موج بیشترین تأثیر را پذیرفت. علت این موضوع را باید در افزایش شدید سطح ذخایر نفتی در آمریکا، بالا بودن هزینه‌های انبارداری و در نهایت ویژگی نفت وست‌تگزاس جست‌وجو کرد. ضمن اینکه حضور گسترده نفتکش‌های سعودی در خلیج مکزیک هم، این روزها تهدیدی عمده برای تولیدکنندگان نفت آمریکا به شمار می‌آیند.
عمده نفت وست تگزاس در آریزونا، ایالتی در مجاورت تگزاس اما درمحدوده مرکزی آمریکا ذخیره می‌شود. علت؛ دسترسی بهتر به مسیرهای نقل و انتقال به شرق و غرب کشور پهناور آمریکاست، تا پیش از شیوع کرونا اقتصاد آمریکا 25تا 30درصد کل اقتصاد جهان را شامل می‌شد در نتیجه کمتر موقعیتی پیش می‌آمد که انبارهای نفت آریزونا بی‌مشتری بمانند اما حالا رکود و بیکاری میلیون‌ها آمریکایی شرایط را تغییر داده است. از سوی دیگر نفت وست تگزاس به‌دلیل ماهیت آن و سبک بودنش کاربرد ویژه‌ای در صنعت حمل‌ونقل دارد و عمدتا برای سوخت وسایل حمل‌ونقل عمومی و هوایی استفاده می‌شود. واضح است که کاهش شدید حجم حمل ونقل، تحت‌تأثیر قرنطینه گسترده، به کاهش شدید مصرف این نوع نفت منجر می‌شود، چنان‌که حامد قدوسی از تحلیل‌گران بازارهای مالی در پاسخ به این پرسش که چرا میزان نزول قیمت نفت تحویل فوری وست تگزاس، بیش از نزول قیمت نفت برنت بوده گفت: هر قدر تولیدکننده نفت در خشکی محصورتر باشد مشکل پرشدن ذخایر جدی‌تر است. به‌طور تاریخی نفت وست تگزاس از گذشته‌های دور مشکلاتی را برای انبار کردن و ذخیره‌سازی نفت دارد به همین دلیل برای سال‌های متمادی، 10دلار ارزان‌تر از برنت فروخته می‌شد، چون تنها مشتری نفت تگزاس پالایشگاه‌هایی در ایالت‌های مرکزی آمریکا بوده‌اند، اما نفت برنت در دریای شمال هنوز به ذخایر جهانی و کشتی‌ها دسترسی دارد.
بازی عربستان
عربستان سعودی در ماه‌های اخیر جنگ بزرگ نفتی را برای حفظ سهمش در بازار نفت آغاز کرده، سعودی‌ها با علم به اینکه تولید نفت شیل در آمریکا با قیمت‌های کمتر از 35دلار عملا اقتصادی نیست تلاش می‌کنند با عرضه نفت خام ارزان به‌ویژه در خلیج مکزیک، بیخ‌گوش آمریکا، شرکت‌های آمریکایی را از بازار نفت خارج کنند. کل حجم بازارجهانی نفت پیش از شیوع کرونا 100میلیون بشکه در روز بود اما با شیوع کرونا و سقوط اقتصاد جهان حجم مازاد عرضه نفت در جهان به 35میلیون بشکه در روز رسیده موضوعی که به لحاظ بنیادی آینده قیمت‌ها در بازار نفت خام را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. سقوط قیمت‌ها سرنوشت محتوم بازار نفت است مگر آنکه یا حجم عرضه کاهش یابد یا آنکه موتور اقتصاد جهان به حرکت درآید.
بازار کاغذی نفت چیست
معاملات کاغذی نفت، اصطلاحی است که اغلب دراشاره به معاملات قراردادهای آتی نفت (معاملات فیوچرز) استفاده می‌شود حجم مبادلات در بازارفیوچرز همواره بیشتر از بازارهای نقدی و فیزیکی است چنان که آمارها نشان می‌دهد حجم معاملات آتی، در بازار نفت خام، تا 300هزار برابر کل تولید این نوع از نفت خام است. در سایر انواع نفت خام هم کمابیش این قاعده حاکم است، علت بالابودن حجم بازار کاغذی نفت این است که موقعیت‌های تعهدی باز، در بورس‌های نفت، چند دست معامله می‌شود و خریداران و فروشندگان جدید، جایگزین خریداران و فروشندگان قبلی می‌شوند؛ به همین دلیل میانگین تعداد موقعیت‌های تعهدی باز در بازار قراردادهای آتی نفت خام وست تگزاس و دیگر انواع نفت خام چند برابر کل تولید نفت دنیاست.اساسا این واقعیت که حجم معاملات آتی نفت خام چند صدهزار برابر تولید این محصول است، به‌خوبی نشان می‌دهد بازارهای آتی نفت با هدف تحویل نفت ایجاد نمی‌شوند، به‌طور کلی در بازارهای فیوچرز، عمده نفت کاغذی مورد مبادله، به تحویل فیزیکی محصول، منجر نمی‌شود و بیشتر معامله‌کنندگان قبل از زمان تحویل مقررشده در قرارداد، موقعیت خود را می‌بندند. پدیده تحویل در بازار فیوچرز کاملا غیرمعمول است زیرا احتمال تحویل نهایی باعث یکی‌شدن قیمت آتی و قیمت نقد می‌شود.
چرا خریداران حاضر به تحویل نفت نیستند
گذشته از آنکه ذخایر نفتی دنیا به‌دلیل کاهش تقاضا تحت‌تأثیر شیوع کرونا و همینطور رشد تولید در ماه‌های گذشته به بالاترین حد رسیده و میزان ذخایر نفتی آمریکا هم در حالت اشباع است، یکی از دلایل تحویل نگرفتن محموله‌های نفت، وجود پیچیدگی‌های زیاد در بازار نفت است. هم‌اکنون، قراردادهای آتی(اوراق فیوچرز) در بورس‌های مختلف جهان معامله می‌شود، اما با وجود شباهت‌های بسیار، با توجه به نوع دارایی پایۀ آنها، تفاوت‌های زیادی بین‌شان وجود دارد. یکی از مهم‌ترین این تمایزها، نسبت تعداد قراردادهایی که به مرحلۀ تحویل می‌رسند؛ به حجم کل معاملات است. قراردادهای آتی برای برخی دارایی‌ها به‌طور عمده، با هدف تحویل دارایی پایه منعقد می‌شود؛ به‌عنوان نمونۀ بارز، بازارهای آتی ارز را می‌توان مطرح کرد که بیشتر معاملات آنها به تحویل ارز منجر می‌شود. درمقابل، قراردادهایی وجود دارندکه تحویل در آنها به‌ندرت اتفاق می‌افتد. مثال بارز این نوع بازارها، بازارهای آتی یا فیوچرز نفت است.
در بازار آتی نفت، فرایند تحویل نسبت به حجم کل معاملات اندک است. علت پرهیز از تحویل آن است که تحویل نفت، غالباً هزینۀ حمل یا مشکلات فنی در بردارد. به همین دلیل بازارهای آتی نفت اساساً با هدف پوشش ریسک فعالیت‌های اقتصادی و نه با هدف تحویل نفت، ایجاد می‌شوند.
نفت کاغذی چگونه بازی می‌شود
بازارهای فیوچرز عموما بر مبنای قدرت پیش‌بینی معامله‌گران شکل می‌گیرند، و مهم‌ترین کاربرد آن پوشش ریسک نوسان قیمت برای خریداران و فروشندگان است. در بازاراوراق فیوچرز نفت، با 2بازیگر اصلی مواجه هستیم؛ اولی؛ دارنده موقعیت فروش و دیگری دارنده موقعیت خرید. فروشنده اوراق با عرضه نفت کاغذی متعهد می‌شود براساس قیمت اعلام شده، نوع مشخصی از نفت را در زمانی مشخص، به دارنده موقعیت خرید تحویل دهد، خریدار هم موظف است نفت خریداری شده را درموعد تحویل، دریافت کند. برای تضمین قرارداد، طرفین معامله، مبلغی را به‌عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایای بورس می‌پردازند که این وجه بسیار کمتر از قیمت نقدی نفت است مثلا اگر قیمت نفت 20دلار است وجه تضمین فرضا 20سنت تعیین می‌شود.
امکان دارد در ادامه بازی نفت کاغذی چند حالت رخ دهد؛ در حالت نخست، فرض کنید پیش از فرارسیدن موعد تحویل در‌ماه می‌برای نفت نوع تگزاس، قیمت در بازار نقدی، به‌شدت کاهش یابد. در این حالت دارندگان موقعیت خرید متناسب با کاهش قیمت می‌بایست بخشی از وجه تضمین را به‌حساب دارنده موقعیت فروش واریز کنند.هرگاه میزان نزول به حدی برسد که کل وجه تضمین موجود در حساب بازیگر بازار از بین برود او اصطلاحا «کال‌مارجین» می‌شود، اتفاقی که در روز دوشنبه رخ داد و بسیاری از دارندگان موقعیت خرید در بازار نفت تگزاس کال‌مارجین شدند در این وضعیت طبق مقررات آنان یا باید حساب تضمین خود را پرکنند یا با قرارگرفتن در موقعیت فروش از بازارخارج شوند.روزدوشنبه با افزایش سریع تعداد متقاضیان موقعیت فروش به‌ناگاه عملا حجم عرضه نفت کاغذی به‌شدت افزایش یافت و در نتیجه سقوط سریع قیمت نفت تگزاس برای تحویل‌ماه می‌را شاهد بودیم.
در حالت دیگر؛ حالافرض کنید زمان سررسید قرارداد آتی یافیوچرز نفت فرا رسیده و مشتری باید نفتی را که اصطلاحا خریده؛ تحویل بگیرد اما جایی برای ذخیره‌سازی وجود ندارد. این اتفاقی است که در بازار قراردادهای آتی نفت وست تگزاس رخ داد و به منفی شدن قیمت نفت در بورس نیویورک منجر شد. درمثالی روشن‌تر؛بسیاری از تولیدکنندگان نفت، درماه‌های قبل، برای پوشش ریسک خود، نفت‌شان را براساس قرار دادهای تحویل در آینده با قیمت‌های بالاتری، به‌طور مثال 40دلار، فروخته‌اند اما حالا که زمان تحویل گرفتن محموله‌ها رسیده؛ خریداران ترجیح می‌دهند جریمه تحویل نگرفتن یا تسویه نقدی را بپردازند و در عوض نفت را از تولیدکننده نپذیرند. اگر فرض کنیم جریمه تحویل نگرفتن نفت برای هر بشکه 20دلار باشد، آن وقت فروشنده با اینکه نفت را فروخته، ولی چون خریدار به دریافت آن تمایلی ندارد مجبور است نفتش را به متقاضی دیگری بفروشد با این حال فروشنده جریمه 20دلاری را از خریدار دریافت می‌کند و نفت را هم تحویل نمی‌دهد اما فروشنده باید به‌دنبال مشتری‌های جدیدی باشد. این وضعیت به ثبت ارقام منفی در معاملات آتی نفت منجر می‌شود. فروشنده هم که جریمه را قبلا از خریدار دریافت کرده حاضر است نفت تحویل داده نشده را حتی با قیمت منفی بفروشد تا از هزینه انبار داری خلاص شود؛ درنتیجه حتی مبلغی هم هم به تحویل‌گیرنده نفت می‌پردازد. این فرایند در نهایت به ثبت ارقام منفی روی تابلوی معاملات فیوچرز نفت منجر می‌شود. البته واضح است فروشنده نفت از قبل مبلغ جریمه را از خریدار یا دارنده موقعیت خرید در بازار فیوچرز دریافت کرده پس قیمت منفی ثبت شده روی تابلوی بورس، در واقع بخشی از سودی است که فروشنده به واسطه فروش اوراق فیوچرز نفت روی قیمت بالاتر، قبلا کسب کرده است.
تفاوت نفت برنت و نفت تگزاس
وست تگزاس اینترمدیت، نوعی نفت سبک و با کیفیت‌ترین نفت خام موجود در جهان است که از قیمت آن به‌عنوان یکی از شاخص‌های قیمت‌گذاری در بازارهای جهانی نفت استفاده می‌شود. وست‌تگزاس‌اینترمدیت جزو نفت خام‌های سبک و شیرین است اصطلاح نفت شیرین به این معناست که این نوع نفت دارای گوگرد اندکی است. همچنین نفت سبک به این مفهوم است که این نوع از نفت‌های خام در قیاس با آب دارای وزن مخصوص پایین‌تری هستند یا چگالی آنان کمتر است. نفت وست تگزاس اینترمدیت بیشترین قراردادهای مبادله نفت خام آتی یا فیوچرز را در جهان به‌خود اختصاص داده؛ سالانه بیش از 300میلیون قرارداد آتی مبتنی بر این نفت در دنیا مورد مبادله قرار می‌گیرد درحالی‌که میزان معاملات آتی کاغذی نفت برنت رقمی معادل 70میلیون قرارداد آتی است. بنابر این وست تگزاس اینترمدیت بزرگ‌ترین بازار نفت کاغذی جهان را از نظر حجم مبادله داراست و از این نظر از نفت خام برنت بسیار جلوتر است. اما در مقابل، نفت خام برنت نیز نوعی نفت خام سبک است که از دریای شمال استخراج می‌شود و مبنای قیمت‌گذاری جهانی است. نفت برنت گزینه‌ای مناسب برای تولید بنزین، گازوییل و نفت سفید است. بیش از ١٣٠ نوع نفت خام در جهان وجود دارد اما نفت وست تگزاس اینترمدیت و برنت جزو نفت خام‌های سبک و شیرین هستند که به‌دلیل سهولت نسبی پالایش، مطلوب‌ترین نوع نفت خام هستند. مقدار گوگرد نفت برنت بیش از نفت وست تگزاس اینترمدیت و کمتر از نفت اوپک است.قیمت نفت ایران معمولا در محدوده‌ای بین قیمت کشف شده برای نفت برنت و قیمت کشف شده برای سبد نفتی اوپک تعیین می‌شود.