گزارش
دلهره به وقت کوچ
گرما در قشلاق، از بین رفتن مراتع در ییلاق و تلف شدن دام‌ها مهم‌ترین نگرانی عشایر در نتیجه تعویق فصل کوچ است
سیده زهرا عباسی - خبرنگار
خبر تاخیر در زمان کوچ عشایر را مدتی پیش رئیس سازمان امور عشایر کشور اعلام کرد و دلیل آن را پیشگیری از شیوع بیماری کرونا در جامعه عشایری و همین‌طور جلوگیری از انتقال این ویروس از طریق عشایر دانست. این تصمیم با هماهنگی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور اتخاذ و از 25 اسفند، ماندگاری بیشتر عشایر در مناطق قشلاقی کشور بلامانع اعلام شد. با این حال، عشایر نگرانی‌هایی در این باره دارند. گرم شدن هوا در قشلاق و تلف شدن دام‌ها و از بین رفتن مراتع در ییلاقات، مهم‌ترین نگرانی این روزهای عشایر در مناطق مختلف کشور است.
قرنطینه گروه‌های عشایری در کلیبر
با وجود ممنوعیت، بسیاری از عشایر مناطق گرمسیری مدتی است کوچ خود را آغاز کرده‌اند، اما در مناطق سردسیری مانند آذربایجان شرقی فصل کوچ هنوز از راه نرسیده. با وجود این، امور عشایری به طایفه‌های این منطقه هم اعلام کرده است کوچ خود را از اواسط خرداد عقب‌تر بیندازند تا تب کرونا در کشور آرام گیرد.
این‌ها را حاج «عزیز نجفی» از ریش‌سفیدان ایل قره‌داغ آذربایجان شرقی به همشهری می‌گوید و توضیح می‌دهد که به خاطر سردسیر بودن این منطقه، ایل قره‌داغ معمولا تا 20 خرداد کوچ می‌کردند و حالا با تصمیم مسئولان درباره تاخیر زمان کوچ، نگران تغذیه دام‌های خود هستند. زمین‌های ییلاق عشایر این منطقه نزدیک روستاهاست و اگر کوچ به تعویق بیفتد، مراتعی که سهم دام‌های عشایر است، احتمالا در اختیار دام روستاییان قرار می‌گیرد و در این صورت، دام‌های قره‌داغ چیزی برای تغذیه ندارند. مکان فعلی هم مرتع چندانی ندارد و از یک ماه دیگر چیزی برای تغذیه دام‌ها باقی نخواهد ماند.
حاج عزیز نجفی از مسئولان درخواست می‌کند علوفه دام‌های عشایر را تامین یا منطقه ییلاقی مقصد را برایشان حفظ کنند تا بعد از کوچ، مشکل نداشته باشند.
او البته از شناسایی کرونا در میان عشایر کلیبر خبر می‌دهد و می‌گوید: «برخی از گروه‌های عشایری قرنطینه هستند و برخی نیز فوت کرده‌اند.»
برای بنزین زدن هم راه‌مان ندادند
ممنوعیت اما عشایر کرمانشاه را متوقف نکرده است. عشایر این منطقه از جنوب کشور چون خوزستان و ایلام کوچ می‌کنند و حالا ایل زوله به سلامت به این استان رسیده و ییلاق خود را برپا کرده‌است. «نعمت خالوندی» البته از حاشیه‌های کوچ امسال به همشهری می‌گوید: «ابتدا مانند همیشه با اسب و پای پیاده کوچ را شروع کردیم، اما به نزدیکی شهرهای ایلام که رسیدیم، گفتند حتما باید با ماشین تردد کنیم. به همین دلیل هم بقیه راه را با ماشین آمدیم.»
خالوندی توضیح می‌دهد طایفه زوله در طول مسیر کوچ وارد شهرها نشده و اغلب از کمربندی حرکت کرده‌اند، اما با وجود این، زمانی که یکی از ماشین‌هایشان برای بنزین زدن به دهلران وارد می‌شود، اهالی راننده را مورد ضرب و شتم قرار می‌دهند و می‌گویند به دلیل غیربومی بودن اجازه ورود به شهر را ندارند.
طایفه زوله قشلاق خود را در دشت آزادگان سپری کرده‌اند و حالا در کرمانشاه ساکن شده‌اند. با این حال، خالوندی تاکید می‌کند اگر یک ماه دیگر هم کوچ را به تعویق می‌انداختند، اتفاقی نمیافتاد، زیرا هوا خنک بود و مشکلی برای دام‌ها پیش نمی‌آمد، اما عشایر از ترس سرقت‌های صورت‌گرفته در مرز عراق کوچ خود را آغاز کردند.
او به بارش باران و تگرگ در کرمانشاه هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «سیل و بارندگی چند روز گذشته خسارت زیادی به ما وارد کرد. پنجشنبه شب 10 خانوار و جمعه شب حدود 15 خانوار گرفتار و چند رأس دام هم تلف شدند. البته هلال احمر کمک کرد و به دادمان رسید.»
آموزش بعد از کوچ عشایر
عشایر دیگری هم در راه هستند. طایفه ترکاشوند و حسنوند از مناطق قشلاقی خوزستان راه افتاده‌اند و به سمت نهاوند در استان همدان کوچ می‌کنند. مدیرکل امور عشایری شهرستان نهاوند که میزبان عشایر همدان است، با بیان این‌که عشایر این استان 6 ماه از سال در نهاوند و 6 ماه در مناطق جنوبی ساکن هستند، به همشهری می‌گوید: «هرچند 2 طایفه ترکاشوند و حسنوند از جنوب حرکت کرده‌اند، اما تا 15 اردیبهشت اجازه ورود به همدان را ندارند. البته این ممنوعیت ارتباطی به شیوع کرونا ندارند و هر سال با هدف قوت گرفتن مراتع اعمال می‌شود.» سید ابوالقاسم بنی‌هاشمی همچنین توضیح می‌دهد که به عشایر این منطقه ابلاغ و توصیه شده تا زمانی که می‌خواهند و می‌توانند در مناطق قشلاقی بمانند، اما این 2 طایفه به دلیل گرم شدن هوا و نگرانی از تلف شدن دام‌ها کوچ خود را آغاز کرده‌اند.»
با این همه، عشایر همدان که تاکنون کرونا در میان‌شان شناسایی نشده است به شهرها وارد نمی‌شوند و در کوهستان‌های منطقه ساکن می‌شوند و به همین دلیل نگرانی از نظر شیوع کرونا در میان آنها وجود ندارد.
بنی‌هاشمی درباره آموزش آنلاین دانش‌آموزان عشایر در این مدت هم به نکته جالبی اشاره می‌کند: «عشایر معمولا هر سال در همین فصل در حال کوچ هستند و به همین دلیل آموزش ندارند و همیشه وقتی ساکن شدند، آموزش را شروع می‌کنیم.»
جایی برای ماندن نیست
گرما، علاوه بر عشایر نهاوند، برخی از عشایر کرمانشاه را هم که هنوز کوچ خود را به سمت این استان شروع نکرده‌اند، نگران کرده است. «حاج رئیسی»، از عشایر کرمانشاه، که هنوز در مناطق قشلاقی خوزستان ساکن هستند، از سخت‌گیری استان ایلام در مسیر کوچ گلایه می‌کند و می‌گوید: «در طول کوچ اصلا به شهرها وارد نمی‌شویم و اغلب از کمربندی‌ها عبور می‌کنیم. تأخیر در زمان کوچ به ما ضرر می‌رساند. هوا در حال گرم شدن است و از سویی مراتع قشلاق دیگر علوفه‌ای برای دام‌ها ندارد. این‌طور بماند دام‌های‌مان تلف می‌شوند. چیزی برای ماندن نداریم.» بهزاد محمدی، مدیر کل امورعشایری استان کرمانشاه، هم این نگرانی را تأیید می‌کند. او با بیان این‌که 14 هزار خانوار عشایر در قالب 14 ایل در این استان ساکن می‌شوند، به همشهری می‌گوید: «این جمعیت عشایری یک و نیم میلیون واحد دامی دارند و این روزها عشایر با گرم شدن هوا نگران تلف شدن آنها هستند.»
او اما از تدابیر ویژه برای خدمات‌رسانی به عشایر خبر می‌دهد و می‌افزاید: «استان کرمانشاه 2 گروه عشایر درون‌کوچ و برون‌کوچ دارد. عشایر درون‌کوچ استان در مراتع قشلاقی قصرشیرین، گیلانغرب، سرپل ذهاب و ثلاث باباجانی ساکن هستند که این روزها به دلیل تاخیر در زمان کوچ خدماتی مانند آب‌رسانی سیار و توزیع آرد هنوز در میان آنها انجام می‌شود. به همه عشایر اعلام کرده‌ایم به دلیل شرایط کرونا می‌توانند تا زمانی که بخواهند در مراتع قشلاقی بمانند. همچنین از دانشگاه علوم پزشکی، هلال احمر و بسیج درخواست کرده‌ایم برای ضدعفونی و گندزدایی به آنها کمک کنند.» با وجود همه این تدابیر اما نگرانی عشایر پابرجاست. بررسی‌ها نشان می‌دهد هوای مناطق قشلاقی رو به گرماست، زیرا عمده مناطق قشلاقی در استان‌های جنوبی کشور از جمله خوزستان، بوشهر، ایلام، هرمزگان و جنوب فارس قرار دارند. جمعیت عشایری کشور شامل یک میلیون و ۲۰۰هزار نفر در قالب ۲۳۰هزار خانوار حالا چشم امیدشان به وعده مسئولان است تا آسیب احتمالی از تأخیر کوچ را جبران کنند.
مدیرکل امور عشایری نهاوند :2 طایفه ترکاشوند و حسنوند از جنوب حرکت کرده‌اند، اما تا 15 اردیبهشت اجازه ورود به همدان را ندارند
ابلاغ تاخیر یک ماهه کوچ به عشایر
کوچ عشایر هرسال از اواسط اسفند تا اواسط خرداد با توجه به شرایط آب‌وهوایی مناطق مختلف انجام می‌شود، به طوری که تعیین زمان کوچ عشایر در پروانه چرا یا طرح‌های مرتع‌داری قید می‌شود که عشایر چه زمانی می‌توانند کوچ بهاره‌شان را از قشلاق به ییلاق یا برعکس انجام دهند. امسال به دلیل شیوع بیماری کووید-۱۹ برای حفظ سلامت جمعیت عشایر و جلوگیری از انتشار ویروس کرونا از اواسط اسفند 98، زمان کوچ از قشلاق به ییلاق با تأخیر یک ماهه از سوی سازمان امور عشایری به استان‌ها ابلاغ شد که عشایر نیز این موضوع را رعایت کردند.
تسهیلات ویژه برای عشایر
رئیس سازمان امور عشایر ایران در پاسخ به نگرانی عشایر از تاخیر در فصل کوچ به همشهری می‌گوید: «با توجه به شرایط خاص امسال و شیوع بیماری کرونا، سلامتی خانواده‌های عشایری برای ما در اولویت بود و به همین دلیل تاثیر این بیماری بر ابعاد مختلف زندگی این قشر از جامعه بررسی شد. حفظ سلامت، کوچ ایمن و جبران خسارت‌های احتمالی از مواردی است که در برنامه‌ریزی‌های ما مورد توجه قرار گرفت.»
کرمعلی قندالی با اشاره به تدوین دستورالعمل کلی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ویژه جامعه عشایری می‌افزاید: «با توجه به اجرای این دستورالعمل، تا امروز کرونا فقط در میان 2 خانوار در خراسان شمالی و جنوبی دیده شده است.»
او درباره تغییر زمان کوچ نیز توضیح می‌دهد: «در قشلاق دسترسی به جامعه عشایری راحت‌تر است و به همین دلیل با توجه به شرایط آب و هوایی کوچ را 15 روز تا یک ماه به تعویق انداختیم و از نهادهای مختلف درخواست کردیم با خانواده‌های عشایری برای ماندن در قشلاق همکاری کنند. اگر در چنین روزهایی عشایر در مسیر کوچ بودند، دسترسی به آنها کم بود و از سوی دیگر، تردد در میان شهرها و روستاها اتفاق می‌افتد که قانون فاصله اجتماعی را بر هم می‌زد. در حال حاضر هم عشایر در صورت کوچ باید با وسیله نقلیه حرکت کنند، وارد شهرها نشوند و در صورت نیاز، ورودشان مبتنی بر پروتکل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی باشد.»
قندالی البته دلیل دیگر تاخیر در زمان کوچ را علاوه بر کرونا بارش شدید برف و باران در مناطق ییلاقی عنوان می‌کند و می‌گوید: «اگر کوچ اتفاق افتاده بود، الان عشایر در ییلاقات متحمل خسارت‌های زیادی شده بودند و به زحمت می‌افتادند. پیش‌بینی‌های هواشناسی همچنین نشان داد بارندگی در مناطق قشلاقی کافی است و در اردیبهشت هم هوا نسبت به سال گذشته 2 درجه خنک‌تر است و به همین دلیل مشکل خاصی برای عشایر پیش نمی‌آید. در مناطق سردسیر هم معمولا عشایر در روستاها ساکن هستند و مشکل خاصی ندارند و از سویی ییلاقشان در حال حاضر پر از برف است و این روزها کوچ نمی‌کنند.»
رئیس سازمان امور عشایر ایران در بخش دیگری از سخنان خود به کوچ زودهنگام تعداد محدودی از عشایر خوزستان و همدان اشاره می‌کند که حالا در باران و برف گرفتار شده‌اند.
او توضیحاتی هم درباره جبران خسارت‌های احتمالی می‌دهد و اظهار می‌کند: «تاکنون برآوردها نشان می‌دهد عشایر در مجموع حدود 100 میلیارد تومان خسارت و هزینه متحمل شده‌اند که عمدتا مربوط به هزینه جابه‌جایی دام با وسیله نقلیه است. این هزینه‌ها جبران می‌شود و همچنین در صورتی که در قشلاق آسیبی به عشایر وارد شود، از محل صندوق قرض‌الحسنه عشایر تسهیلاتی با سود 4 درصد به آنها داده می‌شود.»
قندالی پیش‌بینی می‌کند با توجه به شرایط آب‌وهوایی کوچ از 30 اردیبهشت آغاز شود و تا 15 خرداد ادامه داشته باشد. او درباره آموزش دانش‌آموزان عشایری هم تصریح می‌کند: «عشایری که قشلاق‌شان را در روستا سپری می‌کنند از امکانات روستاییان برای آموزش آنلاین بهره‌مند هستند. از سوی دیگر معمولا در زمان کوچ آموزشی صورت نمی‌گیرد و قبل و بعد از جابه‌جایی به روال هر سال دانش‌آموزان عشایری سر کلاس‌های درس حاضر می‌شوند.»
در همینه زمینه :
