رونق جشنواره، رکود اجرا

نگار حسینخانی- روزنامه‌نگار

با اینکه98 را نیز باید مانند چند سال اخیر، در ادامه خروج از بحران تماشاگر به تحلیل نشست، اما جدای از این روند کلی چند ساله، امسال، سال سقوط اعداد و ارقام در شاخص‌های مرتبط با هنرهای نمایشی بود. به‌طور مثال نمایشی از یکی از کارگردانان شاخص تئاتر ایران در یکی از معتبرترین تماشاخانه‌های تهران تنها توانست 71میلیون تومان در 48 اجرا بفروشد و اگر چند نمایش پرفروش سال را که البته آنها نیز با هزینه‌های تولید گزافی روبه‌رو بودند، از این ماجرا جدا کنیم، آینه تمام‌نمای تئاتر ایران در سال98، همین میزان فروش‌ها و تماشاگرهای اندک است.
با این حال شما ممکن است ببینید هر شب 100نمایش در تماشاخانه‌های تهران روی صحنه می‌روند و برای تهیه بلیت تعدادی از آنها هم ممکن است تماشاگران صف بکشند، اما وقتی در برنامه ششم توسعه استاندارد ملی سرانه استفاده از هنرهای نمایشی، حتی یک‌دهم درصد کل مردم کشور نیست، نمی‌توان این ویترین شبانه پایتخت را، رونق تئاتر تعبیر کرد. این را بگذارید کنار اینکه براساس شاخص‌های اعلامی تئاتر برای سال98 در برنامه ششم توسعه، استاندارد ملی برای تعداد عناوین نمایش‌های اجراشده، 6هزار و 303 بوده است و باید منتظر آمار ماند و دید که این تعداد نمایش امسال روی صحنه رفته‌اند یا نه. مهم‌تر از این، همچنان تئاتر از خلأ ارائه آمارهای بسامان و منسجم رنج می‌برد و این، نکته‌ای است که کارشناسان این حوزه بارها به آن اذعان کرده‌اند.
از سوی دیگر اما با اینکه سایه انصراف‌ها و تحریم‌های برخی هنرمندان بر سر اغلب جشنواره هنری فجر در بهمن‌ماه سنگینی می‌کرد، می‌توان گفت جشنواره تئاتر فجر، کمترین آسیب را از این بابت دید و اتفاقا بابت حضور برخی چهره‌ها، پر سروصداتر از پیش برگزار شد. حضور هوتن شکیبا به‌عنوان برنده سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول مرد از جشنواره فیلم فجر در سال97 و نیز نوید محمدزاده به‌عنوان برنده چند سیمرغ از جشنواره فجر اهالی سینما، جشنواره تئاتر فجر98 را گرم کرده بود و جشنواره هم قدر آنها را دانست و در اختتامیه جایزه‌هایش را به دست‌های آنها سپرد. ماجرای اسفندماه امسال نیز برای تئاتر، به مانند دیگر هنرها و برنامه‌های فرهنگی، جز تعطیلی و رکود کامل، چیز دیگری نبود.
در فاصله 1381 تا 1385تولیدات تئاتری با کاهش چشمگیری روبه‌رو می‌شود. در این سال‌ها عملا هیچ سالن خصوصی‌ای در ایران وجود نداشت. این دوره پنج‌ساله برابر است با رفتن حسین پاکدل از تئاترشهر و آمدن حسین پارسایی در ابتدا به تئاترشهر و سپس مدیریت اداره کل هنرهای نمایشی. در این دوره سالن‌های خیابان لاله‌زار تعطیل می‌شود و آخرین چراغ تئاتر نصر خاموش. در سال1390، تعداد آثار اجرا شده دچار جهش شده و تا 1396پابرجاست. علت آن راه‌اندازی سالن‌های خصوصی است. در سال1397 و حضور تیم جدید در معاونت هنری، به‌نظر تعداد آثار اجراها را بیشتر کرده و از دفعات اجراها کاسته است. در سال1396 به ازای 101هزار و 888 نوبت اجرا، 6930نمایش متفاوت روی صحنه رفته است. یعنی سهم هر اجرا به‌طور متوسط برابر با 14.7نوبت اجراست. این رقم در سال1397 با افت چشمگیری مواجه شد. در این سال به ازای 85هزار و 977 نوبت اجرا، 7198 نمایش متفاوت روی صحنه رفت. به‌عبارتی سهم هر نمایش به‌طور متوسط 11.9 اجرا بود. به‌عبارتی تولید تئاتر برخلاف رقم اعلامی با 20درصد کاهش نسبت به سال96 روبه‌رو بود.

کتاب غیرکاغذی
به‌نظر می‌رسد روند افزایش قیمت کاغذ در سال ۱۳۹۹ نیز ادامه یابد و روند کاهش میزان خرید کتاب به‌شکل کاغذی آن نیز؛ اما سرانه کتابخوانی همچنان در سطح 3-2سال گذشته باقی بماند. این روند اگرچه مطلوب جامعه فرهنگی نیست اما همچنان دلگرم‌کننده است. همزمان با این روند، رونق کتابفروشی‌های الکترونیکی، با توجه به قیمت مناسب‌تر، بی‌نیازی به فضای آرشیوی و همراه‌بودن همیشگی قابل پیش‌بینی است

امیدواری به آینده
ایوب آقاخانی؛نمایشنامه‌نویس- کارگردان: تئاتر نیز چون دیگر هنرها در سال 98 آسیب‌های اقتصادی متعددی را تجربه کرد، به‌خصوص در‌ ماه پایانی سال 98 و با تعطیلی همه اجراهای صحنه‌ای تئاتر و به تعویق درآمدن نشست‌ها و دیگر برنامه‌های مرتبط با آن. البته می‌توان گفت آسیب اقتصادی وارد آمده به هنر تئاتر، بیشتر هم به چشم خواهد آمد چون اهالی تئاتر اغلب از راه اشتغال و فعالیت در همین هنر است که معیشت‌شان را تامین می‌کنند و از این‌رو با بروز این وضع، شکننده‌ترند. با این حال مدام به این فکر می‌کنم ما که این روزها قدرتمان در مواجهه با این دشواری کم شده است، از این بحران رد خواهیم شد و تئاتر نیز اگر دیگر عوامل مانع بگذارند در سال 99 به مسیر اصلی خود بازخواهد گشت. 
مبنای تلقی ما باید این باشد که قرار نیست همیشه وضع بر همین منوال باشد و قرار نیست بحرانی تازه، بحران پیشین را استوارتر کند. باید بدانیم این، وضعی اضطراری است و باید صبور باشیم و امیدوار. من به‌عنوان یکی از هنرمندان تئاتر، وظیفه خودم می‌دانم امیدوار باشم. البته جدای از عبور از این وضع اضطراری، مسئولان فرهنگی نیز باید تدابیری برای بازگشت تئاتر به روزهای خوب و عبور از این ضررهای فرهنگی بیندیشند. اما عملکرد مسئولان در این‌باره طوری بوده که ما انتظار نداشته باشیم!
 طوری رفتار شده که از بدیهی‌ترین توقعات‌مان هم گذشته‌ایم. با این حال همچنان توقع داریم دولت در همین شرایط اضطراری نیز طوری رفتار کند که ما عطای توقعات بدیهی‌مان را به لقایش نبخشیم.